گروه جامعه ایرنا - اتفاق نظر دقیقی درباره آغاز دوران شهرسازی نوین در ایران وجود ندارد اما کارشناسان، دهه سوم قرن ۱۳ شمسی تا اواخر دهه چهارم را سرآغاز شکلگیری شهرهای مدرن در ایران می‌دانند. همزمان با این تاریخ، شاهد دوران رشد چشمگیر ورود خودروها و وسائل نقلیه موتوری به خیابان‌های کشور نیز هستیم که می‌توان این دو رویداد را دو روی سکه زندگی جدید شهری دانست.
از آن زمان تا امروز، شهرسازی در ایران و دیگر نقاط دنیا دستخوش تغییرات شگرف قرار گرفت و امروز با پدیده‌هایی مواجه هستیم که ۸۰ سال پیش حتی نام آنها در دایره لغات و ادبیات فارسی وجود نداشت. پدیده‌هایی همچون آسمان خراش، زندگی آپارتمانی، پارکینگ و از همه مهم‌تر ترافیک که در اویل سده ۱۳ محلی از اعراب نداشت اما امروز به مهم‌ترین دغدغه زندگی شهری تبدیل شده و بحران‌های متعدد زیست محیطی تا بحران‌های روانی و اجتماعی را به وجود آورده است.
در میان این آسیب‌ها شاید اغرق نباشد که بگوییم ترافیک آزاردهنده‌ترین، بحرانی‌ترین و هزینه محورترین پدیده در سطح عمومی جامعه است. امروز برعکس حدود ۸۰ سال پیش حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند که به طور مستقیم با پدیده‌هایی همچون ترافیک دست و پنجه نرم کرده و اغلب ساعات زندگی خود را در ترافیک سپری می‌گذرانند.
طبق برآوردهای انجام شده، منابع متحرک یا وسائل نقلیه بیش از ۶۰ درصد ذرات معلق و ۸۲ درصد گازهای آلاینده را تولید می‌کنند. در کنار این افزایش مصرف و از بین بردن سرمایه ملی و افزایش هزینه برای شهروندان، مشکلات زیستی برای زندگی مردم، عصبانیت ناشی از ترافیک زیاد که در بسیاری از مواقع به نزاع‌های خیابانی تبدیل می‌شود تنها گوشه‌ای از آسیب‌های ترافیک است.
در مقیاس دیگر، اگر بنابر خوش‌بینانه‌ترین حالت هر شهروند تهرانی روزانه ۲ ساعت وقت خود را در ترافیک تلف کند، سالانه ۷۳۰ ساعت از زندگی خود را صرف ترافیک کرده که بیش از یک ماه کامل از زندگی او را هدر می‌دهد. همین مسئله بحران‌های متعدد روحی و روانی را به همراه دارد.
شهرسازی بی ضابطه
بسیاری معتقد هستند که شهرسازی در ایران بی‌ضابطه بوده و تقریباً در سراسر کشور ساخت و سازها از زیرساخت‌ها و پیش‌نیازها پیشی گرفته است؛ البته شاید بتوان بخشی از این اتفاق را نیاز جامعه به خانه‌های جدید و توزیع نامتوازن ثروت میان شهر و روستا دانست که منجر به مهاجرت و افزایش جمعیت شده است اما علاوه براین، باید به این نکته نیز اشاره کرد که طی حداقل سه دهه اخیر تبدیل زمین و مسکن به عنوان کالایی سرمایه‌ای، عطش ساخت و ساز به خصوص در حوزه آپارتمان‌ها را افزایش داد در حالی که پیش‌نیازهای مورد نیاز آن دیده نشد.
فساد در دستگاه شهرسازی، وجود مجراهای فرار از قوانین از طریق کمیسیون‌های مختلف و تبصره‌ها همچون کمیسیون ماده ۱۰۰، برعکس ماهیت وجودی خود عمل کرده‌اند. این مجاری نه تنها باعث اجرای دقیق قوانین ساخت و ساز نشده است بلکه به مشوقی برای فرار از قوانین پایه شهرسازی تبدیل شدند که موضوع ترافیک یکی از آنها بود.
شهرسازی بی‌ضابطه با پشتوانه قانونی از طریق مجراهای فرار قانونی باعث شد، هیچ اطلس و آمایش سرزمینی برای نوع ساخت‌وسازها رعایت نشود که نتیجه آن ساخت مجتمع‌های تجاری و اداری و ساخت برج‌های مسکونی بدون توجه به کشش خیابان، وجود پارکینگ‌های عمومی همچنین برخورداری ساختمان‌ها از پارکینگ اختصاصی شده است. امروزه گاهی دیده می‌شود ساختمان‌های اداری در پرترافیک‌ترین خیابان‌ها ایجاد شده و ساختمان‌های مسکونی بدون در نظر گرفتن پارکینگ و با پرداخت جریمه پایان کار و سند دریافت می کنند.
به طور حتم،علاوه بر ضعف اجرا و قاطعیت قانون، مهم‌ترین خلاء، جای خالی نهاد مدیریت ترافیک در تصمیم‌گیری حوزه شهرسازی و شهرداری است. با وجودی که پلیس راهور به عنوان نهاد متولی کنترل و مدیریت ترافیک عضو اصلی شورای عالی ایمنی و حمل و نقل کشور است اما در کمیسیون های شهرسازی مانند کمیسیون ماده ۱۰۰، کمیسیون ماده ۵ و بسیاری دیگر از کمیسیون های دیگر حوزه مدیریت شهری جایگاه و نقشی ندارد.
اگر سری به فضای خبری و شبکه‌های اجتماعی و عمومی بزنیم، پلیس راهور یا راهنمایی و رانندگی همواره مورد هجمه شهروندان برای مدیریت نادرست ترافیک و به عنوان متهم ردیف نخست ترافیک دیده و مورد شماتت قرار می‌گیرد در حالی که در عمل و به واقع پلیس هیچ نقش اصلی در ایجاد ترافیک ندارد و صرفاً متولی مواجهه با آن است.
حال سوال مهم این است، با وجود اینکه علت اصلی ترافیک شهری امروز کشور ناشی از مدل شهرسازی و ساخت و ساز بی‌ضابطه و بی‌توجه به محیط پیرامونی است، چرا پلیس به عنوان کارشناس اصلی حوزه ترافیک در تصمیم‌گیری شهرسازی نقشی ندارد و برای آن کرسی قائل نمی‌شوند؟
منتظر تشکیل شورای عالی ایمنی و حمل و نقل هستیم
رئیس پلیس راهور فراجا ضمن تایید بی‌اعتنایی نظام مهندسی و شهرسازی کشور به ملاحظات ترافیکی و جایگاه پلیس راهنمایی و رانندگی گفت: طی مکاتبه‌ای این مسئله را به رئیس جمهور منتقل کردیم و منتظر هستیم در نخستین شورای عالی ایمنی و حمل و نقل که به ریاست مسعود پزشکیان رئیس جمهور تشکیل می شود، این مسئله را به عنوان یک نگرانی و دغدغه ترافیکی اعلام کنیم.
سردار سید تیمور حسینی ادامه داد: حضور دائمی پلیس به عنوان عضو ثابت شورای عالی معماری و شهرسازی همچنین کمیسیون‌های حوزه شهرسازی مانند کمیسیون ماده ۵ از مطالبه جدی پلیس راهنمایی و رانندگی است.
وی تاکید کرد: بسیاری از اتفاقاتی که در موضوعات مختلف برای حوزه شهرسازی رخ می‌دهد و در ۲ کمیسیون ذکر شده برای آن تصمیم‌گیری می‌شود، به تنها چیزی که توجه نمی‌شود، ملاحظات ترافیکی است.
ترافیک؛ باری که بر دوش پلیس است
رئیس پلیس راهور فراجا با بیان اینکه مهم‌ترین عنصر در شهرسازی توجه به عنصر ترافیکی است، تاکید کرد: متاسفانه تمام بار این بی‌توجهی بر دوش پلیس است زیرا مردم در هر مسئله و مشکل ترافیکی نوک اشاره را به سمت پلیس راهور نشانه می‌گیرند.
سردار حسینی اظهار داشت: همه تبعات ناشی از بی‌توجهی به قواعد ترافیکی در حوزه شهرسازی گریبانگیر پلیس است اما در نهایت باعث فشار به مردم و اخلال در زندگی عادی آنها می‌شود.
به گفته وی، جای خالی پلیس راهور در حوزه شهرسازی در عمل از دست پلیس خارج است و پلیس نمی‌تواند درباره آن تصمیم‌گیری کند زیرا نیازمند تصمیم در مرجعی عالی‌تر و در سطح رئیس جمهور است.
مقام ارشد پلیس راهور کشور، حضور و عضویت پلیس را در شوراها و کمیسیون‌های معماری و شهرسازی بسیار ضروری و حیاتی عنوان کرد و افزود: در همه شهرها به خصوص کلانشهرها غیبت پلیس در حوزه ترافیک شهرسازی زمینه‌ساز بحران‌های ترافیکی شده که امروز شاهد آن هستیم.