به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، کتاب «بندباز و دلقک‌ها ناداستان زندگی استاد علینقی وزیری» پدر موسیقی نوین ایران به قلم ضیاالدین ناظم پور آهنگساز، نوازنده رباب، نویسنده و مترجم شامل ۲۳۹ است.
درباره این کتاب آمده است: «باغ، باغ سیب بود. تابستان و زمستان نداشت، همیشه خدا سیب می‌داد؛ گاهی کم گاهی خیلی زیاد. آن طرف باغ آقا رحمان هیزم می‌سوزاند و ذغال آماده می‌کرد که زمستان بفروشد. بوی سیب با دود هیزم قاطی می‌شد و هوش از سر آدم می‌برد. ای کاش آنهایی که در فرنگ پرفیوم درست می‌کنند می‌توانستند مثل این بو را بسازند. برزخ لابد چنین بویی می‌دهد. از یک طرف نسیم بهشت بوی سیب می‌آورد و از طرف دیگر طوفان جهنم بوی هیزم سوخته. زندگی برزخی او بوی باروت و موسیقی می‌داد.»
استاد علینقی وزیری پدر موسیقی نوین ایران (۱۷ مهر ۱۲۶۵ – ۱۸ شهریور ۱۳۵۸) معروف به کلنل وزیری، از موسیقیدانان برجسته و از پیشگامان آهنگسازی برای اجرای ارکستر موسیقی ایرانی بود، وی که به سبب سال‌ها خدمت در ارتش و رسیدن به درجه سرهنگی یا همان کلنلی، به کلنل وزیری مشهور شده بود، عاشق موسیقی بود و سرانجام بین نظامی‌گری و کار موسیقی، دومی را برگزید.
علینقی خان وزیری خدمت‌های مهمی به موسیقی ایران کرده است؛ از جمله اینکه نُت‌نویسی را در سنت موسیقی شفاهی و سینه به سینه ایرانی رواج داد. وی همچنین با تأسیس مدرسه عالی موسیقی و بعدها عهده‌داری مدیریت مدرسه موسیقی دولتی (مدرسه موزیک نظام)، کوشید نوازندگان و موسیقیدانان موسیقی ایرانی را با مبانی نظری موسیقی، اصول آهنگسازی و ارکستراسیون غربی آشنا کند. استادانِ روانشاد ابوالحسن خان صبا، روح‌الله خالقی، موسی معروفی و اسماعیل مهرتاش از مهمترین شاگردان علینقی خان وزیری بودند.
استاد وزیری در نوازندگی تار و آهنگسازی نیز بسیار چیره‌دست بود. «دخترک ژولیده»، «دو عاشق» و «سمفونی نفت» از معروف‌ترین آثار این موسیقیدان است.
«علی نقی وزیری»
کتاب «علینقی وزیری و تأثیر او بر موسیقی و آموزش موسیقی در ایران» اثر مجتبی خوش‌ضمیر، با ترجمه امیرحسین رحمتی و ویراستاری شهاب مِنا ناشر، پژوهشگر و مدرس موسیقی ایرانی منتشر شد.
در توضیح این کتاب آمده است: «علینقی وزیری یکی از نقاط عطف نادری است که تاریخ‌نگاران موسیقی او را با عبارات «قبل» و «بعد» توصیف می‌کنند. در «فرهنگ موسیقی و موسیقیدانان گروو» از علینقی وزیری به عنوان مهمترین مؤلف موسیقی ایرانی در اوایل قرن بیستم نام برده شده و می‌توان گفت مدرن‌سازی موسیقی ایرانی و آموزش موسیقی بخش چشمگیری از پیشرفت خود را مدیون کوشش وزیری است.
کتاب حاضر ترجمه فارسی رساله دکترای مجتبی خوش‌ضمیر در رشته آموزش موسیقی از دانشگاه ایلینوی است که در سال ۱۳۵۷ درباره استاد علینقی وزیری و تأثیر او بر موسیقی و آموزش موسیقی در ایران نگاشته شده است.
این پژوهش می‌کوشد تا با «بررسی وضعیت آموزش و آموزش موسیقی در ایران از سال ۱۱۸۶ تا ۱۳۰۲ (تا پیش از تأسیس مدرسه موسیقی وزیری)»، «زندگی و کار علینقی وزیری به عنوان یک نظامی و هنرجوی موسیقی و در ادامه به عنوان یک موسیقیدان، معلم موسیقی و مدیر»، «نگرش وزیری نسبت به موسیقی و آموزش موسیقی»، «تأثیر وزیری بر موسیقی و آموزش موسیقی در ایران به عنوان مدیر، معلم، آهنگساز، نظریه‌پرداز، نوازنده، توسعه‌دهنده سازهای ایرانی و تکنیک‌های نوازندگی، نویسنده و مترجم» و سرانجام «تأثیر او در نظر و عمل موسیقی و آموزش موسیقی در ایران از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۲۹» دیدگاه جامع‌الاطرافی از شخصیت و خدمات موسیقایی او به دست دهد.
مؤلف در انجام این پژوهش، علاوه بر مطالعه کتابخانه‌ای و گردآوری اسناد، به پژوهش میدانی و مصاحبه با شخص علینقی وزیری، خویشاوندان، شاگردان و همکاران او نشسته و مطالب دست‌اول و بدیعی را درباره وی گردآورده و تجزیه و تحلیل کرده است.»
«موسیقی و خلسه»
کتاب «موسیقی و خلسه ذکرهای مراسم گواتی، غزل‌خوانی و ذکر محافل صاحبان، بلوچستان» بخش دوم اثر پژوهشی محمدرضا درویشی آهنگساز و پژوهشگر پیشکسوت موسیقی پس از ۲۵ سال از انتشار بخش اول این پژوهش در ۷۰ صفحه منتشر شده است.
در توضیح این اثر به قلم درویشی آمده است: «پس از گذشت بیست و پنج سال از زمان انتشار کتاب موسیقی و خلسه در سال ۱۳۷۸، بخش دوم این مجموعه با عنوان غزل‌خوانی و ذکر محافل صاحبان در دسترس علاقه‌مندان فرهنگ ایران زمین قرار می‌گیرد. این مجموعه در دو بخش تهیه و تولید شده است. در بخش اول، که قبلاً چاپ شده بود، به ذکرهای مراسم گواتی بلوچستان و در بخش دوم به غزل‌خوانی محافل صاحبان پرداخته می‌شود.
فاصله بلند زمانی بین انتشار این دو ویراست در درجه اول به خاطر مفقود شدن اسناد، پیش‌نوشته‌ها و نُت‌ها و منابع صوتی‌ای بود که به تصادف در کنج آرشیو مؤلف پیدا شد و در عین حال، در این بیست و پنج سال، کار بر روی دایرةالمعارف سازهای ایران، سفرهای مکرر، مشغله آهنگسازی و انتشار پروژه‌های مختلف مانع از آن می‌شد که به کنکاش و یافتن منابع مفقود شده پرداخته شود.»
محمدرضا درویشی آهنگساز، پژوهشگر موسیقی و مؤلف دائرةالمعارف سازهای ایران متولد ۲۵ مهر ۱۳۳۴ نخستین بار در ۱۱ سالگی به دنیای موسیقی وارد شد و موسیقی را با آموختن ویولن آغاز کرد. او پس از پذیرش در کنکور سال ۱۳۵۳ خورشیدی وارد دانشگاه تهران شد و از همان سال اول، شروع به آهنگسازی کرد. درویشی در دانشگاه، شاگرد استادانی همچون داریوش صفوت، احمد پژمان، مصطفی کمال پورتراب، پرویز منصوری، و شاهین فرهت بود. وی در آهنگسازی تحت تاثیر استادش مرتضی حنانه است و از همان سال‌های اولیه بعد فارغ التحصیلی از دانشگاه به سمت آهنگسازی روی برخی از قطعات موسیقی محلی مناطق مختلف ایران، به خصوص مازندران روی آورد.
درویشی در ۲۸ سالگی آهنگسازی آلبوم «زمستان» را با صدای شهرام ناظری روی شعر مهدی اخوان ثالث در کارنامه خود دارد. او پژوهشگر موسیقی به خصوص موسیقی نواحی ایران نیز است که اگر تلاش‌های درویشی نبود، بسیاری از اساتید بنام موسیقی‌های نواحی ایرانی هرگز شناخته نمی‌شدند.
«نغمه‌هایی از موسیقی ایرانی»
کتاب «نغمه‌هایی از موسیقی ایرانی برای ساز نی» اثر خلیل ملکی نویسنده، نوازنده نی، از اساتید پیشکسوت اصفهان و دارای درجه ۲ هنری در رشته موسیقی شامل ۷۴ صفحه است.
درباره این اثر، به قلم ملکی آمده است: «این مجموعه شامل قطعاتی است که در کلاس های درس اینجانب اجرا شده و دستمایه تمرین هنر جویان قرار گرفته است. در این میان برخی هنرجویان این اجرا ها را به خط نت نگاشتند و به این ترتیب اجرای این قطعات را برای دیگران تسهیل کردند. اینک تعدادی از این اجراها در دستگاه ها و آوازهای شور، ابوعطا، بیات ترک، دشتی، شوشتری، ماهور و چهارگاه گردآوری و ویرایش شده و در اختیار هنر دوستان قرار می گیرد.
کتاب حاضر براساس ساختاری شامل مقدمه، آواز و چهارمضراب یا رنگ تنظیم شده است. از آنجا که مثنوی یکی از مهمترین گوشه‌های برگرفته از اوزان شعر فارسی و نمایانگر تلفیق دلنشین شعر با موسیقی آوازی و مناسب برای تدریس جواب آواز در دستگاه های مختلف است در این کتاب این گوشه در هر بخش اجرا شده است. گفتنی است این مثنوی ها حاصل آموخته های اینجانب در محضر برخی استادان است.»
داخل کتاب کیوآرکدی قرار گرفته که با اسکن آن توسط گوشی تلفن هوشمند امکان دسترسی به نسخه صوتی قطعات با اجرای خلیل ملکی و همراهی تمبک مجید حسابی فراهم شده است. «مقدمه شور»، «مثنوی شور»، «چهارمضراب شور»، «مقدمه ابوعطا»، «مثنوی ابوعطا»، «رنگ ابوعطا»، «مقدمه بیات ترک»، «مثنوی بیات ترک»، «چهارمضراب بیات ترک»، «مقدمه دشتی»، «مثنوی دشتی»، «چهارمضراب دشتی»، «مقدمه شوشتری»، «مثنوی شوشتری»، «چهارمضراب شوشتری»، «مقدمه ماهور»، «مثنوی ماهور»، «چهارمضراب ماهور»، «مقدمه چهارگاه»، «مثنوی مخالف چهارگاه»، «چهارمضراب چهارگاه» از جمله این قطعه‌ها هستند.
«نگاهی نو»
کتاب «نگاهی نو بیست قطعه برای ساز قانون» جلد اول اثر ملیحه سعیدی موسیقیدان، آهنگساز و نوازنده قانون شامل ۸۷ صفحه است.
در توضیح این کتاب به قلم سعیدی آمده است: «نگاهی نو ( بیست قطعه برای ساز قانون ) مجموعه‌ای است از آخرین ساخته‌های اینجانب، در گونه‌های رایج موسیقی ایران (پیش‌درآمد، چهارمضراب و رنگ)، که فعلاً جلد اول آن تقدیم می‌شود. در فرایند ساخت بیشتر این قطعه‌ها از تکنیک‌هایی نو در شیوه قانون‌نوازی (آکومپانیمان) استفاده شده که از ابداعات اینجانب برای یادگیری مراحل پیشرفته نوازندگی ساز قانون است. امید است باعث پیشرفت بیشتر نوازندگان ساز قانون شود.»
نمونه صوتی قطعات؛ «اتود: چلچله (ماهور)»، «پیش‌درآمد جدایی (همایون)»، «رنگ سرمست (همایون)»، «سایه‌ساران (بیات ترک)»، «چهارمضراب گریز (ماهور)»، «پیش‌درآمد بهاران (ماهور)»، «وصل (نوا)»، «خزان در بهار (اصفهان)»، «پیش‌درآمد و چهارمضراب بی‌قرار (نوا)»، «شوریده (همایون)»، «سراب (اصفهان)»، «رنگ گلزار (چهارگاه)»، «لالایی (دشتی)»، «پیش‌درآمد مهتاب (اصفهان)»، «طرب (ماهور)»، «پیش‌درآمد باران بهاری (دشتی)»، «پگاه (چهارگاه)»، «پیش‌درآمد آشفته (نوا)»، «رنگ سار (افشاری)»، «بغض (دشتی)» با اجرای بهار امراللهی در سایت ماهور موجود است.