به گزارش ایرنا، از زمان‌های بسیار دور همواره، نام زنجان برای هر شنونده‌ای تداعی کننده چاقوهای با کیفیت و مرغوب بوده است که به دست هنرمندان و صنعتگران چاقوساز زنجانی تولید می‌شود.
طبق بررسی‌ها و مدارک به دست آمده، اعلام تاریخ دقیق و قطعی زمان آغاز این صنعت در استان زنجان میسر نیست، بنابر اسناد تاریخی، قدمت چاقوی زنجان به دوران مردان نمکی بر می‌گردد چون چاقو یکی از اشیایی است که کنار مردان نمکی پیدا شده و در استان زنجان قدمت بالایی دارد.
چاقوی مزبور را می‌توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان نام برد، چاقوهای زنجان با ویژگی‌هایی همچون ظرافت، تناسب، آبکاری تیغه، قدرت برش و داشتن استادکاران این فن در گذشته و حال از شهرت فراوانی برخوردار است.
بنا بر همین بررسی ها، در دوره صفویه استادانی چون عبدالغفار سکاک در زمینه چاقوسازی زنجان نقش مهمی در رونق این صنعت مهم داشته‌اند. معروفترین چاقوها در دوره حکومت قاجار چاقوهای "کِرِند" و یا چاقوهای ساخت حسن استاد زنجانی بوده است.
از جمله مدارک موثق دیگر از سازمان اسناد و کتابخانه ملی می‌توان به مکاتبات و یک برگ صورتجلسه چاقوسازان در تاریخ ۱۳۲۳ شمسی اشاره کرد که در این سند، اسامی و امضای ۳۱ نفر از چاقوسازان زنجانی قید شده است.
پس از گذشت سال ها صنعت چاقوسازی این استان با فراز ونشیب فراوان به مسیر خود ادامه می دهد، هر چند استادکاران با ارائه کارهای فاخر نام خود را جاودانه کرده و برخی دیگر با دستان زبردست خویش در حال حفظ این هنر اصیل برای آیندگان هستند.
استادکاران این رشته هنر دستی اصیل با توجه به سلیقه متقاضیان، مدلهای متنوعی از چاقوها را در ابعاد و اشکال متفاوت تهیه و به بازار عرضه می‌کنند که در برخی موارد به لحاظ تزئینات ویژه بر روی دسته آن، جنبه نمایشی و موزه‌ای نیز دارد.
فعالیت ۲ هزار کارگاه صنایع دستی در زنجان
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان با بیان اینکه هم اکنون حدود ۲ هزار کارگاه بزرگ و کوچک در استان زنجان فعال است، گفت: به طور معمول چاقوسازان زنجانی نام خود را روی تیغه چاقو حک می‌کنند و هر چاقوسازی برای خود یک نشان و مهر دارد.
سید میکائیل موسوی افزود: جواهر، ملیله، صدف و عاج از تزئیناتی است که این هنرمندان در تولیدات خود به کار می‌برند و از چاقوهای کوچک تزئینی که به عنوان جا کلیدی استفاده می‌شود تا شمشیرهای بزرگ در کارگاه‌های چاقوسازی زنجان تولید می‌شود.
وی اضافه کرد: دسته چاقوها نیز محل هنرنمایی هنرمندان این صنعت است که با نشاندن جواهر و حکاکی کردن نقوش در هر چه زیباتر و منحصر به فرد شدن اثر خود می‌کوشند، حالت فنری، تیزی دائمی و در نهایت خوش دستی از خصوصیات چاقوهای زنجان است.
این مسوول ادامه داد: انواع چاقوهای زنجان با توجه به ابتکارات و خلاقیت صنعتی استادکاران دارای فرم‌های مختلف است و آنها را به ۲ دسته چاقوی ساده یا معمولی و چاقوهای مرکب و پیچیده می‌توان تقسیم‌بندی کرد.
وی با بیان اینکه بیشتر چاقوهای کلکسیونی صادر می‌شود و چاقوهای جیبی و قلم تراش استان زنجان از لحاظ زیبایی و تزئین و از نظر تیغه و آبکاری همتا ندارد، گفت: در شهر زنجان دانش ساخت بیش از ۴۰ نوع چاقو در بین استادکاران وجود دارد و اغلب هنرمندانی که در ساخت چاقو متبحر هستند در ساخت قلمتراش و انواع چاقوهای آشپزخانه و قندشکن نیز مهارت ویژه‌ای دارند.
معاون صنایع دستی استان زنجان ادامه داد: هم اکنون چاقوهای تزئینی کلکسیونی بیشتر به کشورهای عربی و اروپایی، شمشیر به کشورهای عربی و چاقوی جیبی به کشورهای اروپایی و عربی صادر می‌شود.
به گفته وی، در حال حاضر انواع مختلف چاقوهای تولید شده در زنجان در بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود که شامل انواع چاقوهای ضامن دار (معمولی، مغزی و فشاری)، کاردهای شکاری و صحرایی و آشپزخانه، چاقوی قصابی، باغبانی و پیوندزنی، انواع ساتور و کارد کباب پزی، قلمتراش (یک تیغه و دو تیغه) و انواع قندشکن بزرگ و کوچک قلم تراش زنجان به عنوان اولین چاقوی دارای قابلیت تیزی زیاد و استحکام در تراش انواع نِی، بامبو و خیزران هستند.
حمایت از صنعتگران با اعطای تسهیلات کم‌بهره و توسعه بیمه صنعتگران از اولویت‌های کاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان است. این مسوول با تاکید بر اینکه خدمت‌رسانی به صنعتگران، احصای مشکلات صنعتگران چاقوساز، ایجاد زمینه فروش و بازاریابی محصولات صنایع دستی، برگزاری دوره‌های آموزشی صنایع دستی برای شاغلان فعال در رشته چاقوسازی از برنامه های این اداره کل است، خاطر نشان کرد: حمایت از صنعتگران با اعطای تسهیلات کم‌بهره و توسعه بیمه صنعتگران از اولویت‌های کاری اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان است.
به گفته موسوی، برای حفظ، نگهداری و احیای صنعت چاقوی زنجان باید با ترغیب و تشویق فرزندان و جوانان و افراد علاقه‌مند به این رشته از این صنعت حمایت کرد.
فعالیت ۲ هزار و ۶۰۰ هنرمند چاقوسازی در زنجان
نماینده توسعه خوشه چاقوی زنجان نیز با بیان اینکه هم اکنون حدود ۶۵۰ کارگاه چاقوسازی در زنجان فعال است، ادامه داد: ۲ هزار و ۶۰۰ نفر صنعتگر چاقوسازی در استان از طریق این صنعت امرار معاش می کنند که جمعیت زیادی را به خود اختصاص داده است.
محمد علی معجونی با بیان اینکه عمده مشکل این صنعت به نوع فناوری آن باز می گردد، افزود: در زمان حاضر در این صنعت دستگاه تخصصی چاقوسازی وجود ندارد و دستگاه های مورد استفاده مکانیکی بوده که چندان مطلوب نیست.
وی با بیان اینکه وجود دستگاه های تخصصی برای تولید انواع چاقو مهم و ضروری است، اظهار داشت: دستگاه لیزری هم که اکنون مورد استفاده قرار می گیرد برای موارد دیگر کاربرد دارد به طوری که این وسیله در کشورهای دیگر به دلیل حرارت بالا مورد استفاده قرار نمی گیرد.
وجود دستگاه های تخصصی برای تولید انواع چاقو مهم و ضروری است، دستگاه لیزری که اکنون مورد استفاده قرار می گیرد برای موارد دیگر کاربرد دارد.این مسوول با بیان اینکه توسعه چاقوسازی در استان نیازمند وجود بنگاه و صنف گسترده ای است، ادامه داد: اغلب هنرمندان این رشته به صورت انفرادی و با چند شاگرد فعالیت می کنند.
وی با بیان اینکه میزان رقابت در صنعت چاقوسازی زنجان بسیار بالاست، اضافه کرد: به دلیل وجود تولیدات بالا قدرت چانه زنی و فروش اقلام تولیدی نیز زیاد است که به نوعی می تواند قیمت را تعیین کند.
نماینده توسعه خوشه چاقوی زنجان با بیان اینکه طبق برنامه ریزی ها و با همکاری اتحادیه چاقوسازی درصدد استانداردسازی چاقوی زنجان هستیم، ادامه داد: در مرحله اول استانداردهای تشویقی در زمینه تولیدات انواع چاقوی استان مد نظر قرار گرفته که پس از توزیع آن در سطح کشور و دستیابی به نتایج مدنظر برای صادرات آنها نیز اقدام خواهیم کرد.
صنعت چاقوی زنجان نیازمند حمایت جدی مسوولان
هادی فضلی از جمله هنرمندان مطرح چاقوسازی استان است که بیش از ۳۴ سال به این حرفه اشتغال دارد، او در این خصوص گفت:از سال ۶۸ از دوران نوجوانی وارد این هنر شده ام و تاکنون در این هنر مشغول به کار هستم.
وی با بیان اینکه از کودکی به این رشته علاقه داشتم و با این ذهنیت وارد هنر چاقوسازی شدم، اضافه کرد: اگر قرار باشد مجددا شغلی را انتخاب کنم قطعا همان چاقوسازی است.
این هنرمند با سابقه زنجانی با بیان اینکه حدود ۵۰ سال سن دارم و با علاقه به کارم عشق می ورزم، ادامه داد: نه تنها من بلکه بسیاری از هنرمندان این رشته با عشق و علاقه وارد این کار شده اند و به قول یکی از هنرمندان فقید چاقوسازی استان، عشق و علاقه است که چاقو را می سازد.
فضلی با بیان اینکه این هنر اصیل زنجانی ها با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می کند، افزود: طی جلساتی که با دستگاه های متولی از قبیل میراث فرهنگی، مسوولان خوشه چاقو و همچنین اتحادیه چاقوسازان داشته ایم در مورد مشکلات این صنعت سخن گفته ایم.
برخی ها برای ساخت چاقو از مواد اولیه نامرغوب استفاده می کنند که موجب آسیب به این صنعت می شود.وی با بیان اینکه برخی ها برای ساخت چاقو از مواد اولیه نامرغوب استفاده می کنند که موجب آسیب به این صنعت می شود، اضافه کرد: اگرچه در سال های گذشته چاقوی زنجان رونق خوبی گرفته اما مدتی است که افراد سودجو با فروش چاقوهای بی کیفیت درصدد تخریب وجهه این هنر اصیل هستند.
این هنرمند چاقو ساز با سابقه زنجانی با تاکید بر اینکه چاقوی این استان متعلق به یک فرد یا گروه نیست و به تمامی مردمان آن تعلق دارد، ادامه داد: اغلب مردم، این استان را با نام چاقو می شناسند و در این میان نبود بازرسی و نظارت های جدی بر این صنعت نیز خدشه ای به تولیدات با کیفیت چاقو وارد کرده است.
وی با تاکید بر اینکه هرچند انواع مختلف چاقو وجود دارد اما نوع مرغوب‌تر آن به مراتب گرانتر است، اظهار داشت: طی جلساتی با دانشگاه آزاد مقرر شد تا چاقوی زنجان برند سازی و استاندارد سازی شود.
فضلی با بیان اینکه برندسازی چاقوسازی می تواند آثار خوبی را به دنبال داشته باشد، افزود: نبود بسته بندی با کیفیت از دیگر مشکلات این صنعت به شمار می رود.
وی با بیان اینکه نبود درآمد کافی، ورود علاقه مندان به رشته چاقوسازی را با چالش مواجه کرده است، اضافه کرد: ساخت چاقوی زمان زیادی می برد ، بنابراین برای کسانی که تازه به این کار وارد می شوند سخت بوده و درآمد کمتری دارد.
این هنرمند زنجانی با تاکید بر اینکه کارهای فاخر و برجسته چاقو را می توان به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر کرد، گفت: نبود بازار مناسب و همچنین مشکل بیمه نیز عاملی در جذب نشدن فعالان این عرصه است.
وی با بیان اینکه مسوولان بیش از گذشته از هنر اصیل و ماندگار چاقوی استان حمایت کنند، خاطر نشان کرد: این صنعت و این هنر پیشینه بسیار برجسته ای دارد و امیدواریم مسئولان از این صنعت حمایت کنند تا صنعتگران این عرصه بتوانند با خیال راحت تولیدات خود را به سراسر کشور و یا به خارج به راحتی و بدون دغدغه صادر کنند.
برآیند:
چاقوسازی زنجان هنر اصیل مردمانی است که از نسل های گذشته تاکنون برجا مانده و برای ادامه حرکت خود نیازمند رفع مشکلات پیش روی آن و از همه مهمتر برندسازی است که در این صورت چشم انداز بهتری برای فعالان این عرصه مهیا می شود.