شبکه‌های اجتماعی در یک دهه گذشته به یکی از کارآمدترین ابزارها در زمینه سیاست به ویژه انتخابات‌ها بدل شده‌اند. این شبکه‌ها با فراهم کردن بسترهای ارتباطی و اطلاعاتی، تغییرات اساسی در شیوه‌های تعامل و تأثیرگذاری سیاسی ایجاد کرده‌اند و این موضوع تا حدی در میان کاربران جهان تاثیر داشته که برخی بر این باورند که پیروزی ترامپ در انتخابات پیشین آمریکا به واسطه اخبار و اطلاعاتی بود که وی در شبکه‌های اجتماعی خود منتشر کرد.
در انتخابات دیگری مانند انتخابات سال ۲۰۰۸ آمریکا باراک اوباما با راه‌اندازی کمپین انتخاباتی خود در فیسبوک و ایکس توانست نظر بسیاری از شهروندان آمریکایی را به خود جلب کند و در این انتخابات پیروز شود. در انگلستان نیز همه‌پرسی برگزیت در سال ۲۰۱۶ که منجر به خروج این کشور از اتحادیه اروپا شد، شبکه‌های اجتماعی توانستند نقش بسیار مهمی ایفا کنند و استفاده از ایکس و فیسبوک برای انتشار اخبار دروغ و تبلیغات هدفمند، از تاثیرگذارترین موارد در تغییر آرا در این همه‌پرسی بود.
گروه داده‌کاوی ایرنا همزمان با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ به تحلیل و بررسی شبکه‌های اجتماعی مختلف فارسی زبان پرداخته است. این بررسی از ۱۱ مردادماه و همزمان با نامزدی کاملا هریس در انتخابات شروع و تا ۱۰ آبان‌ماه و چند روز مانده به رای‌گیری ادامه داشته است.
مقایسه میزان تولید محتوا در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی
در این گزارش، چهار شبکه اجتماعی و پیام‌رسان پر کاربرد در میان فارسی زبانان بررسی و ابعاد مختلف کمی و کیفی انتخابات آمریکا در این بسترها تحلیل و مقایسه شده است. در این بررسی تلگرام، ایتا و ایکس فارسی به عنوان فعال‌ترین بسترها در انتشار تولید محتوا مربوط به انتخابات آمریکا بوده‌اند. تلگرام و ایتا به عنوان بسترهایی که به طور عمده اخبار را پوشش می‌دهند، محتوای بیشتری را نشر و بازنشر کرده‌اند و ایکس فارسی به عنوان یکی از جنجالی‌ترین و دو قطبی‌ترین بسترهای مجازی رتبه سوم تولید محتوای مجازی مرتبط با انتخابات آمریکا و خبرهای نامزدها را انتشار داده است.
لازم به یادآوری است که به دلیل اتفاقات سیاسی در روزهای اخیر و منتهی به انتخابات آمریکا از جمله، حمله نظامی اسرائیل به ایران، افکار عمومی و رسانه‌ها تا حد زیادی مشغول این وقایع بوده و تولید محتوا و بحث و جدل کمتری نسبت به دوره‌های قبل در شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان پیرامون این رخداد صورت گرفته است.
میزان محتوای تولید شده در مورد انتخابات آمریکا در شبکه‌های مجازی تلگرام فارسی، ایتا، ایکس فارسی، وبسایت‌های خبری، روبیکا و اینستاگرام فارسی، در نمودار میله‌ای زیر ارائه شده است:
تحلیل مضمون توئیت‌های پرلایک در ایکس فارسی
بررسی داده‌های آماری از نظر کمی مربوط به پلتفرم ایکس فارسی در بازه زمانی ۱۱مرداد تا ۱۰ آبان‌ماه ۱۴۰۳، نشان می‌دهد ۱۱۸ هزار و ۵۲۳ توئیت از سوی ۲۸ هزار و ۴۳۵ کاربر منتشر شده و نرخ مشارکت ۴.۱ را برای این موضوع به وجود آورده است. نرخ مشارکت در واقع شاخصی برای عملکرد کاربران شبکه ایکس است که نشان می‌دهد تا چه اندازه یک موج توئیتری عمومیت و تا چه میزان، سازماندهی شده است. نرخ مشارکت ۴.۱ در این موضوع به حضور کاربران واقعی اشاره دارد که در ارتباط با موضوع انتخابات آمریکا تولید محتوا کرده‌اند.
۱۱۸ هزار و ۵۲۳ توئیت استخراج شده در این موضوع در مجموع ۳ میلیون و ۴۲۱ هزار و ۲۲۳ لایک گرفته‌اند و تعداد ریتوئیت‌ها در این موضوع ۳۵۲ هزار و ۲۳۹ بوده است. داده‌های استخراج شده از سامانه پایشگر استفاده شده در این گزارش در بازه زمانی سه ماهه صورت گرفته است.
حمایت از نامزدی ترامپ
در بررسی توئیت‌های پرلایک منتشر شده مربوط به انتخابات آمریکا ۶۵ درصد از توئیت‌ها به این مضمون پرداخته‌اند. تعداد زیادی از کاربران با گرایش سلطنت‌طلب و برانداز با توجه به سخنرانی‌های ترامپ با انتشار توئیت‌هایی به حمایت از ترامپ پرداخته‌اند. برخی از کاربران فارسی زبان مقیم آمریکا نیز ترامپ را فردی وطن‌پرست و دوستدار آمریکا دانسته و از عملکرد و دیدگاه‌های او را در زمینه‌های ملی و اقتصادی حمایت کرده‌اند.
در ادامه تعدادی از کاربران با شجاع دانستن ترامپ و تلاش‌های او برای مبارزه با تروریست و برگرداندن آرامش به خاورمیانه با اقتدار و رهبری درست، از حضور او به عنوان کاندیدای ریاست‌جمهوری ابراز خرسندی کرده‌اند.
نامزدی هریس
در بررسی توئیت‌های پرلایک همچنین، ۲۴ درصد از توئیت‌ها به این مضمون پرداخته‌اند. تعدادی از کاربران با انتشار صحبت‌های ترامپ درباره کامالا هریس، گذشته او و دیدگاه‌های سیاسی و خانوادگی‌اش، وی را فردی بی‌سواد و ناآگاه و در بسیاری موارد افراطی دانسته‌اند. همچنین تعدادی از کاربران طرفدار پهلوی و براندازها، دیدگاه‌های هریس را در جهت دفاع از نیروهای تروریست در خاورمیانه دانسته و او را فردی همراه با ایران معرفی کرده‌اند. در ادامه عده‌ای از کاربران با انتشار محتوای تصویری از کار کردن پانزده دقیقه‌ای ترامپ در مک دونالد به تمسخر هریس پرداخته و کارنامه کاری وی را خالی از هرگونه عملکرد مفیدی دانسته‌اند.
سایر
۱۱ درصد از محتوای بررسی شده در این نمونه آماری به مسائل مربوط به هواداری چهره‌ها از نامزدها اختصاص داشته‌اند. تعدادی از کاربران مخالف نظام با انتشار محتوای تصویری و اشاره به برگزاری کنفرانس‌های خبری همزمانِ ترامپ و رضا پهلوی، به حمایت از رییس جمهوری وی پرداخته‌اند. در ادامه تعدادی از افراد مشهور سیاسی و اقتصادی در آمریکا به حمایت مستقیم از ترامپ پرداخته‌اند. در مقابل، تعدادی از چهره‌های شناخته شده هنری و سیاسی نیز به حمایت از هریس پرداخته و وی را فردی صلح‌طلب و با درایت در برخورد با وقایع دانسته‌اند. این حجم از کاربران، تعداد محدود و معدودی از اکانت های پرلایک این بررسی را شامل شدند.
با این احتساب، در میان کاربران پرلایک ایکس فارسی که حداقل ۴ هزار و حداکثر ۱۲ هزار لایک گرفته بودند، بیشترین حمایت از ترامپ صورت گرفته و بجز تعداد معدودی از کاربرانی که توئیت‌های خبری حاوی هوارادان هریس را منتشر کرده‌اند، حمایت قابل ذکری در میان کاربران موثر ایکس فارسی از نامزدی کامالا هریس صورت نگرفته است.
مقایسه رسانه‌ها/ کانال‌های فعال در تلگرام فارسی
کانال‌های تلگرامی به واسطه ماهیت اطلاع رسانی، محتوای به نسبت بیشتری در مقایسه با دیگر بسترهای مجازی داشته‌اند. از سوی دیگر تلگرام فارسی با جلب نظر و اعتماد طیف‌های مختلف فکری، توانسته مرجعی برای پیگیری اخبار سیاسی و غیرسیاسی باشد.
درگراف زیر فعال‌ترین کانال‌های تلگرامی که بیش از ۵۰۰ پست در مدت سه ماه اخیر مربوط به انتخابات آمریکا منتشر کرده‌اند، استخراج و مقایسه شده است. نکته حائز اهمیت در میان این رسانه‌های فعال تلگرامی این بود که کانال‌های متنوعی از رسانه‌های حامی نظام همچون کانال «جهان فوری» و «جهان امروز» که اخبار بین‌الملل را منتشر می‌کنند و همچنین رسانه‌های مخالف نظام مانند «وحید اونلاین» و «وحید هدلاین»، این اخبار را به صورت گسترده پوشش داده‌اند.
کانال «غیرتمندان ایرانی و آمریکایی» منتسب به سلطنت‌طلبان با حدود ۱۰۰ پست و کانال تلگرامی «راشا تودی به فارسی» با همین میزان محتوا، از دیگر رسانه‌های خارجی فارسی زبان بوده‌اند که فعالیت قابل‌توجهی در این موضوع داشته‌اند.
حضور نداشتن رسانه «ایران اینترنشنال» و «منوتو فارسی» در میان ۱۰ کانال فعال در پوشش خبری انتخابات آمریکا قابل توجه است و به طور ضمنی به فعالیت کمتر این رسانه‌ها در این دوره نسبت به دوره‌های قبل دلالت دارد.
بحث‌برانگیزترین پست‌ها در اینستاگرام فارسی
بحث انگیزترین پست‌های اینستاگرامی مرتبط با انتخابات آمریکا و نامزدها به این دلیل اهمیت دارد که بیشترین تعداد کامنت و به عبارتی بحث و نظر کاربران را به وجود آورده است. بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که سه صفحه خبری «من و تو فارسی»، «ایران اینترنشنال» و «بی‌بی‌سی فارسی»، بیشترین تعداد کامنت و به نوعی تعامل کابران مجازی را فارغ از دیدگاه سیاسی به دست آورده‌اند.
هر سه پست پرکامنت این بررسی که به ترتیب ۳۸۴۵، ۴۱۴۳ و ۶۶۸۸ نظر گرفته‌اند، به نوعی به ادعاهای دونالد ترامپ درباره ایران مربوط بوده است به طوری‌که باعث اظهار نظر گسترده کاربران اینستاگرامی پیرامون این صحبت‌ها شده است. نکته جالب توجه این بود که هر سه پست پربحث و نظر در اینستاگرام در مهرماه منتشر شده است.
پست ۲۳ مهرماه «من و تو فارسی»، یک میلیون و ۷۰۰ هزار بار تماشا شده است و همچنان که عنوان شد ۶ هزار و ۶۸۸ کامنت گرفته است.
«ایران اینترنشنال» در بازنشر بخشی از اظهارات ترامپ در ۲۷ مهرماه که در مورد ایران مربوط بوده، با واکنش کاربران روبرو شده است. کاربران سلطنت طلب حامی ترامپ بخش مهمی از این نظرات را ابراز داشته‌اند این در حالی است که کاربران دیگری نیز در مخالفت و اظهار نارضایتی از این صحبت‌ها کامنت گذاشته‌اند.
«بی‌بی‌سی فارسی» با این‌که از نظر تعداد دنبال‌کننده رتبه اول را در جذب فالوئر در اینستاگرام فارسی داشته، تعداد کامنت کمتری نسبت به دیگر رقبای رسانه‌ای خود دریافت کرده است، شاید دلیل این اتفاق، مواضع معتدل‌تر این رسانه در مقایسه با «من و تو» و «ایران اینترنشنال» است که به جولانگاه اصلی سلطنت‌طلبان و براندازان نظام بدل شده‌اند. این پست بی‌بی‌سی فارسی با ۳ هزار و ۸۴۵ کامنت، در ۲۷ مهرماه منتشر و بیش از ۱۰۰ هزار بار از سوی کاربران مورد پسند قرار گرفته است.
تحلیل گفتمان کانال‌های ایتایی با استخراج کلمات پرتکرار
تحلیل گفتمان کانال‌ها و کاربران پیام‌رسان ایتا از طریق ابر کلمات پرتکرار پست‌های آن امکان‌پذیر است. این ابر کلمات از حدود ۱۸۰ هزار پست و از طریق سامانه هوشمند، استخراج و ارائه شده است.
تحلیل ابر کلمات ایتایی‌ها و برجسته شدن کلیدوازه‌های کلی همچون ریاست جمهوری، انتخابات آمریکا، انتخابات ریاست جمهوری، دونالد ترامپ و کامالا هریس، نشان می‌دهد که فضای کلی ایتا بیشتر در حد تبادل اخبار و اطلاع‌رسانی پیرامون نامزدهای انتخاباتی بوده است.
از سوی دیگر تعداد و اندازه برابر کلید وازه‌هایی چون ترامپ و هریس نشان می‌دهد که جمعیت ایتایی‌ها به یک اندازه نسبت به ریاست جمهوری ترامپ و هریس واکنش نشان داده‌اند و تعصب و طرفداری خاصی به هیچ یک از این دو نامزد در این بستر به طور محسوسی مشاهده نشده است.
جمع‌بندی
۱. بررسی کمی داده‌های شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان در بازه زمانی سه ماهه منتهی به انتخابات آمریکا از حضور کم و استقبال سرد کاربران مجازی از این رویداد نسبت به دوره‌های گذشته انتخابات ایالات متحده خبر می‌دهد. در بستر ایکس فارسی که به نسبت بقیه بسترها، پلتفرمی سیاسی‌تر و پیشروتر محسوب می‌شود و در سال‌های اخیر دوقطبی‌تر نیز شده است، شاهد حضور چشمگیر کاربران منتسب به سلطنت‌طلبان از نامزدی دونالد ترامپ بوده‌ایم.
۲. تلگرام، ایتا و ایکس فارسی به ترتیب بیشترین میزان محتوای منتشرشده پیرامون انتخابات آمریکا را داشته‌اند. تلگرام فارسی بیشتر محتوای خبری را نشر و بازنشر داده در حالی‌که ایتایی‌ها با وجود چنین گردش اطلاعاتی در کانال‌های خود، تمایل خاصی به ابراز نظر و هواداری از نامزدی خاصی نشان نداده‌اند. ایکس فارسی و توئیت‌های محبوب این بستر نیز همچنان‌که عنوان شد در تصاحب کاربران مخالف نظام و حامی ترامپ بوده است.
۳. در اینستاگرام فارسی، بحث‌برانگیزترین پست‌ها به سه رسانه فارسی زبان خارجی یعنی منوتوفارسی، ایران اینترنشنال و بی‌بی‌سی فارسی اختصاص داشته است. همه این پست‌های واکنش‌برانگیز در مهرماه منتشر شده و اظهارات دونالد ترامپ درباره ایران را پوشش داده است.