به گزارش ایرنا، با وجود آنکه سازمان بهزیستی مسیر دشوار فرزندخواندگی را در سال‌های گذشته هموار کرده و متقاضیان می‌توانند در فرایند راحت‌تر و در مدت یک ماه، کودکی را به فرزندخواندگی بگیرند اما جولان دلالان، سخت‌گیری‌ها و موانع قانونی و شاید ناآگاهی و راحت‌طلبی برخی متقاضیان موجب شده فرزندخواندگی از رونق بیفتد و برخی نوزادان و کودکان شیرخوارگاه‌ها فرصت حضور در کانون گرم خانواده را از دست بدهند.
پیچ و خم‌های فرزندخواندگی و حضور دلالان همه ماجرا نیست بلکه روی دیگر سکه این داستان تلخ، مسائل فرهنگی است که متقاضیان فرزندخواندگی را بیش از پیش دچار چالش می‌کند.
نهادینه‌نشدن فرهنگ فرزندخواندگی در جامعه، خیلی از متقاضیان را برای پذیرفتن سرپرستی یک نوزاد بی‌پناه دچار تردید می‌کند.
فرایند فرزندپذیری از ثبت‌نام متقاضی در سایت بهزیستی شروع می‌شود و سپس، انتظار برای دعوت به مصاحبه و جلسات تشخیص صلاحیت آغاز می‌شود. در این مسیر، فرایندهای مختلفی طی می‌شود تا کودک حاضر در شیرخوارگاه‌ها که طعم شیرین آغوش پدر و مادر را نچشیده بتواند صاحب خانواده شود.
کارشناسان سازمان بهزیستی، سنجش پایداری و تاب‌آوری والدین را علت اصلی سخت‌گیری این سازمان برای فرزندخواندگی می‌دانند با این وجود، بهزیستی تلاش کرده روند فرزندخواندگی را به یک ماه کاهش دهد و همین مساله موجب شده هیچ متقاضی در گلستان پشت‌نوبت فرزندخواندگی نباشد.
در همین پیوند، خبرنگار ایرنا با مهین سرگزی معاون اجتماعی اداره‌کل بهزیستی گلستان گفت‌وگو کرد.
فرزندخواندگی و به سرپرستی گرفتن کودکان، چه فرایندی دارد؟
سرگزی: خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی ابتدا وارد سامانه ملی فرزندخواندگی می‌شوند. پس از بارگذاری اطلاعات خانواده‌های متقاضی، اطلاعات توسط کارشناس شهرستانی بررسی می‌شود سپس اقدام به برگزاری مصاحبه و بازدید اولیه از خانواده‌های متقاضی می‌کنند.
در مرحله بعدی پس از تکمیل پرونده، برخی فرایندهای اداری مانند معرفی فرد موردنظر به پزشکی قانونی، معرفی به پزشک معتمد سازمان بهزیستی برای تایید سلامت جسم و روان و همچنین تهیه برگه سوءپیشینه انجام می‌شود.
پس از صدور گواهی‌های موردنظر کمیته موردنظر در گرگان با حضور مدیرکل و دیگر اعضا برگزار می‌شود و در این جلسه از خانواده‌های متقاضی مصاحبه گرفته می‌شود و توضیحات لازم به آنها ارائه خواهد شد.
شرط سنی در واگذاری بچه‌ها به متقاضیان تاثیرگذار است و والدین تا سن ۴۴ سالگی می‌توانند کودکان زیر پنچ سال را به سرپرستی قبول کنند و والدین با سن بالاتر از ۴۴ سال باید کودکان پنج سال به بالا را به سرپرستی بگیرند.
پس از تصمیم‌گیری نهایی کمیته موردنظر و مشخص شدن فرزند برای فرزندخواندگی، راه ارتباطی بین والدین متقاضی و کودک بی‌سرپرست در شیرخوارگاه برقرار می‌شود و پس از تایید خانواده، این‌بار سلامت جسم و روان کودک توسط پزشک معتمد بهزیستی و پزشک متخصص اطفال مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا خیال خانواده از سلامت وی راحت باشد.
پس از گذراندن همه این مراحل، رای ۶ ماهه موقت از طریق دادگستری گرفته می‌شود تا فرزند به خانواده متقاضی واگذار شود.
البته خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی از مشاوره‌های سازمان بهزیستی نیز بهره‌مند می‌شوند تا آمادگی و مهارت کافی برای ارتباط با فرزندان خود را به دست بیاورند.
علاوه‌بر سلامت جسم و روان، خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی چه ویژگی‌های دیگری باید داشته باشند؟
سرگزی: خانواده‌های متقاضی علاوه‌بر این دو شاخصه باید برخی فاکتورهای دیگر را دارا باشند در واقع اینطور نیست که با تمامی درخواست‌های فرزندخواندگی موافقت شود.
شرایط اقتصادی و مالی، مذهبی، تحصیلات و اجتماعی خانواده‌های متقاضی از جمله فاکتورهای مهمی است که به طور جدی دنبال می‌شود.
براساس شیوه‌نامه‌های جدید، حداقل مدرک تحصیلی باید دیپلم باشد و والدین متقاضی از لحاظ اجتماعی و اقتصادی باید توانمندی داشته باشند و البته سن آنها کمتر از ۳۰ سال نباشد.
در قانون امکان قبول سرپرستی کودکان بی‌سرپرست توسط دختران مجرد و زنان سرپرست خانوار فراهم شده و متقاضیان این بخش به شرط برخورداری از بالای ۳۵ سال سن می‌توانند با تایید کمیته موردنظر فرزند دختر را به سرپرستی قبول کنند، برای دختران مجرد و سرپرست خانوار فقط امکان واگذاری فرزند دختر وجود دارد.
در سال‌های گذشته در مجموع چهار دختر مجرد گلستانی پس از طی فرایندهای قانونی، سرپرستی یک دختر را برعهده گرفتند و امسال نیز ۲ دختر مجرد گلستانی برای قبول سرپرستی کودک در حال گذراندن مراحل قانونی و اداری فرزندخواندگی هستند.
در حال حاضر چه تعداد گلستانی فرزندی را به سرپرستی قبول کرده و چه تعداد از متقاضیان پشت‌نوبت هستند؟
سرگزی: پرونده‌های استان گلستان در فرزندخواندگی به‌روز است و مثل سال‌های گذشته در این بخش پشت‌نوبتی وجود ندارد.
در سال‌های گذشته افراد پس از تشکیل پرونده، حداقل ۲ سال برای تعیین تکلیف منتظر می‌ماندند اما در شرایط فعلی دیگر زمان انتظار برای فرزندخواندگی صفر شده و گاهی اوقات این فرایند به دلیل تعلل خانواده‌های متقاضی به تعویق می‌افتد.
گاهی اوقات خانواده پس از تشکیل پرونده بنا به دلایل شخصی و مشغله‌های زندگی کار را عقب می‌اندازد.
امسال چه تعداد کودک به متقاضیان واگذار شدند و در مجموع چه تعداد کودک منتظر واگذاری به خانواده‌ها هستند؟
سرگزی: در حال حاضر ۱۸ نوزاد تا ۲ سال سن در شیرخوارگاه‌های گلستان نگهداری می‌شوند همچنین از ابتدای سال جاری تاکنون، ۱۵ نوزاد تحویل خانواده‌های متقاضی شدند.
علاوه‌بر شیرخوارگاه‌ها، در دیگر مراکز نیز کودکان سه تا ۶ سال، ۶ تا ۱۲ سال و ۱۲ تا ۱۸ سال زندگی می‌کنند که در مجموع ۲۵۹ کودک بی‌سرپرست و بدسرپرست در مراکز بهزیستی گلستان نگهداری می‌شوند.
تلاش بهزیستی گلستان بهره‌مندی کودکان بدسرپرست قابل واگذاری از کانون گرم خانواده است تا با رفع مشکلات آنان امکان زندگی فرزند در جمع خانواده ممکن شود، اغلب خانواده‌ها به دلیل مشکلات اعتیاد، زندان، نداشتن صلاحیت، طلاق والدین و بیماری سخت علاج امکان نگهداری فرزند خود را ندارند.
همچنین بهزیستی برای واگذاری فرزندان بی‌سرپرست به بستگان سببی و نسبی (بازپیوند) تلاش می‌کند تا در قبال نگهداری، به آنها کمک‌هزینه ۳۵ میلیون ریالی تحصیلی پرداخت کند تا از ورود این فرزندان به خانه‌های نگهداری بهزیستی پیشگیری کنند و امکان بهره‌مندی از کانون گرم خانواده را داشته باشند.
در حال حاضر حاضر ۴۴۴ کودک بی‌سرپرست تحت نظر خانواده‌های سببی و نسبی قرار گرفتند که از کمک‌هزینه امداد تا سن ۱۸ سالگی بهره‌مند می‌شوند و این حمایت مالی در صورت سربازی یا دانشگاه ادامه پیدا می‌کند.
راجع به طرح خانواده میزبان و سرپرستی موقت کودکان بی‌سرپرست هم توضیح می‌دهید؟
سرگزی: این طرح حتی خانواده‌های دارای فرزند را هم شامل می‌شود و برای آنکه فرزندان ساکن در مراکز نگهداری بهزیستی، کانون گرم خانواده را تجربه کنند روش راحت‌تری برای مهمانی موقت است.
در این طرح تمامی فرزندان بدسرپرست که قابل واگذاری به فرزندخواندگی نیستند(فرزندان سالم و نیازمند درمان) امکان معرفی به خانواده میزبان را دارند.
گاهی اوقات در طرح میزبان، کودکانی که حضور آنها در خانواده مورد رضایت و موفقیت‌آمیز بوده و ارتباط خوبی شکل گرفته باشد امکان تمدید به صورت مهمان در خانواده میزبان وجود دارد اما اگر ارتباط خوبی شکل نگرفته شود کودک موردنظر به مرکز نگهداری برمی‌گردد.
طرح میزبان شامل کودکان بدسرپرست از شیرخوارگی تا ۱۸ سالگی است.
استقبال مردم از طرح میزبان چطور بود؟
سرگزی: استقبال گلستانی‌ها از طرح میزبان با وجود اعلام فراخوان‌های متعدد، نشست با دستگاه‌های اجرایی و جلسات مشترک و اطلاع‌رسانی به عموم مردم رضایتبخش نیست.
گاهی اوقات طبق اظهارات متقاضیان، ضمانت اجرایی در خصوص نگهداری این فرزندان وجود ندارد و اگر حادثه‌ای برای فرزندان در طول نگهداری رخ دهد خانواده را از انجام این کار باز می‌دارد. در مجموع طرح میزبان تاکنون در استان گلستان رضایتبخش نبود.
طرح میزبان اولویت آخر ما است و در مرحله اول، تلاش ما بازپیوند فرزند به خانواده زیستی اقوام سببی و نسبی است و در صورت انجام‌نشدن این مهم، تلاش بهزیستی فرزندخواندگی، طرح میزبان و یا زندگی در خانه‌های نگهداری بهزیستی خواهد بود.
چند مرکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست در گلستان فعال است؟
سرگزی: یک شیرخوارگاه دولتی در استان فعال است و ۲۸ مرکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست در گلستان وجود دارد که براساس نوع مرکز، گروه‌های مختلف سنی را پذیرش می‌کنند.
سازمان بهزیستی نیز به موسسه‌های خیریه که متولی نگهداری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست هستند یارانه پرداخت می‌کند که یارانه پرداختی بین ۴۵ الی ۶۰ میلیون ریال به ازای هر فرزند است که البته این کمک‌هزینه جوابگوی نیاز این مراکز نیست به همین دلیل از مشارکت‌های مردمی بهره‌مند می‌شوند.
استان گلستان در فرزندخواندگی دائم چه وضعیتی دارد؟
سرگزی: استقبال خانواده‌ها برای فرزندپذیری نسبت به سال‌های گذشته روند کاهشی داشته و علت اصلی آن هم فراوانی خرید و فروش غیرقانونی فرزند در این استان است.
با توجه به اینکه پذیرفتن یک فرزند به سرپرستی نیاز به طی کردن روند اداری و قانونی دارد خیلی از متقاضیان زیر بار آن نمی‌روند و خرید غیرقانونی فرزند را ترجیح می‌دهند به همین دلیل فرزندخواندگی قانونی در شرایط فعلی متقاضی زیادی ندارد.
نسبت پرونده‌های فرزندخواندگی و واگذاری فرزندان به متقاضیان در سال جاری نسبت به سال گذشته با کاهش ۶۰ درصدی همراه شده است.
البته تقاضای خانواده‌های گلستانی در فرزندخواندگی بیشتر نوزادان دختر است و در شیرخوارگاه‌ها تعداد نوزادان پسر بیشتر از دختر است.
فرزندخواندگی‌های غیرقانونی چه مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟
سرگزی: خانواده‌هایی که روش غیرقانونی را برای فرزندخواندگی انتخاب کردند برای گرفتن شناسنامه دچار مشکل می‌شوند و بعد از این چالش با مراجعه به بهزیستی به دنبال حل مشکل خود هستند.
در گذشته شرایطی مانند اختصاص یک قطعه زمین یا خانه به متقاضیان فرزندخواندگی پیشنهاد می‌شد این قوانین هنوز هم وجود دارد؟
سرگزی: در گذشته متقاضیان باید یک سوم از اموال منقول و غیرمنقول متقاضیان در قالب تعهد محضری به فرزندخوانده واگذار کردند اما در حال حاضر با توجه به شرایط اقتصادی جامعه، این مساله الزامی نیست و فرد متقاضی پس از اعلام وضعیت اقتصادی خود در جلسه دادگستری، تصمیم‌گیری در این خصوص به دادگاه واگذار می‌شود.
حتی براساس دستورالعمل‌های جدید افراد متقاضی مستاجر نیز می‌توانند از مزایای فرزندخواندگی بهره‌مند شوند و صاحبخانه بودن الزامی نیست.
پس از رسیدن فرزندان بی‌سرپرست و بدسرپرست به سن قانونی(۱۸ سالگی) بهزیستی چه حمایت‌هایی از این فرزندان دارد؟
سرگزی: براساس دستورالعمل‌ها، مراکز بهزیستی باید فرزندان بی‌سرپرست یا بدسرپرست را از سن ۱۴ سالگی برای زندگی مستقل آماده کنند و مهارت‌های مختلف از جمله آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، مهارت‌های زندگی و غیره را آموزش می‌بینند تا پس از ترخیص در سن ۱۸ سالگی دچار چالش نشوند.
البته این کودکان پس از ترخیص در سن ۱۸ سالگی، پنج سال به صورت مستقیم و ۱۰ سال به طور غیرمستقیم تحت نظارت و پیگیری مددکاری قرار می‌گیرند.
فرزندان مراکز بهزیستی پس از ترخیص در مدت ۶ ماه الی یک سال یک زندگی مستقل را در خانه‌هایی که مرکز برای آنها تهیه می‌کند تجربه خواهند کرد و در عین حال ارتباط مستقیم با مرکز نگهداری دارند.
سازمان بهزیستی برای ازدواج و اشتغال و حتی مسکن نیز به آنها کمک‌هزینه پرداخت می‌کند. سال گذشته در مجموع ۲ میلیارد ریال به ۱۴ فرزند ترخیص شده از مراکز بهزیستی کمک‌هزینه پرداخت شده است.
اگر این فرزندان با وجود گرفتن کمک‌هزینه، توان زندگی مستقل را نداشته باشند باز هم توسط مراکز نگهداری رها نمی‌شوند و به صورت محدود و موقت و یا دانشجویان به عنوان فرزند مستقل شده در مرکز موردنظر زندگی خواهند کرد.