به گزارش ایرنا، مطالعه و انس با کتاب یکی از مولفه‌های مهم و تاثیرگذار در پیشرفت انسان‌هاست. هیچ فردی نمی‌تواند در مسیر موفقیت و ترقی علمی قدم بگذارد اما با کتاب و کتابخوانی بیگانه باشد.
توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی پیش‌نیاز اصلی هر جامعه‌ای برای پیمودن پله‌های توسعه و پیشرفت و ورود مردم آن به دنیای مملو از سعادت، خردورزی و آگاهی است.
با وجود آنکه همه مردم از فواید کتاب و کتابخوانی مطلع هستند اما این یار مهربان همواره بین گروه‌های گوناگون حتی باسواد جامعه غریب است و کتابخوانی هر ساله روند نزولی دارد.
کارشناسان مطالعه و توسعه فرهنگ کتابخوانی را بهترین وسیله برای دوری از جهل و خرافه در جامعه می‌دانند و معتقدند جامعه کتابخوان، القائات فرهنگ‌های بیگانه را بر نمی‌تابد و جوانان آن تحت تاثیر شبهه‌ها مسیر اصلی را گُم نمی‌کنند.
در حالی که توسعه دایره واژگانی، بهبود و ارتقای مهارت‌های ارتباطی و مهارت‌های گفتاری، افزایش آگاهی انسان و بیان بهتر افکار و اندیشه‌ها و تقویت قدرت ایده‌پردازی و حفظ سلامت مغز تنها بخشی از فواید کتابخوانی است اما علل مختلف از جمله بی‌اطلاعی مردم از اهمیت مطالعه، گسترش فضای مجازی، فرهنگ‌سازی ضعیف کتابخوانی در جامعه، گرانی و دغدغه معاش، بی‌توجهی دستگاه‌های متولی به توسعه فرهنگ کتابخوانی و ضعف سیستم آموزشی و توجه ناکافی به نویسندگان و ناشران موجب شده تا کتاب به عنوان کالای فرهنگی در جامعه ایرانی مهجور بماند.
با توجه به فرارسیدن هفته کتاب و کتابخوانی و اهمیت مطالعه، خبرنگار ایرنا میزگردی را با حضور «سیدجمال حسینی» کتابخوان نمونه گلستان، «سارا خواجه» کارشناس فرهنگی کتابخانه عمومی استان گلستان، «سیده صدیقه دولت‌آبادی» کتابدار بخش کودک کتابخانه میرفندرسکی و «حسین پایین‌محلی» کارشناس منابع اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی گلستان برگزار کرده و علل کاهش سرانه مطالعه در جامعه و راه‌های بهبود آن را از نگاه کارشناسی واکاوی و بررسی کرده است.
ایرنا: به نظر شما چرا سرانه مطالعه در جامعه پایین است؟
پایین‌محلی: در بخش سرانه مطالعه، گزارشی از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور در سال ۱۳۹۰ ارائه شد که سرانه استان گلستان ۸۰ دقیقه مطالعه است اما عده‌ای این آمار را تکذیب و برخی دیگر تایید می‌کنند و معتقدند این ۸۰ دقیقه با احتساب مطالعه کتاب‌های درسی و آمادگی برای آزمون‌های مختلف استخدامی است.
مطالعه شرط لازم است اما کافی نیست. اینکه صرفا به دنبال بالا رفتن سرانه مطالعه باشیم ارزش محسوب نمی‌شود بلکه این خواندن باید نمود بیرونی داشته باشد.
حسینی: ریشه اصلی در افزایش سرانه مطالعه به آموزش و پرورش برمی‌گردد. معلمان مدارس و امور تربیتی و پرورشی برای رونق کتابخوانی در جامعه به ویژه بین دانش‌آموزان نقش به‌سزایی دارند.
کاش در گذشته نظام آموزش و پرورش ما به صورت یک‌طرفه نبود معمولا معلمان مطالب کتاب درسی را در قالب محفوظات به دانش‌آموزان ارائه می‌کردند و دانش‌آموزان نیز به صورت یک‌طرفه گوش می‌کردند و انگیزه‌ای برای دخیل شدن دانش‌آموز در یادگیری وجود نداشت.
از سویی دیگر فضای مجازی یک سم برای کتابخوانی جوانان است طوری که اگر بهترین امکانات را برای آنان فراهم کنیم باز هم از این فضا دست نمی‌کشند و معضل اصلی این فضا، به هدر رفتن وقت گرانبهای نوجوانان و جوانان است.
خواجه: نقش خانواده‌ها در افزایش سرانه مطالعه بسیار تاثیرگذار است. وقتی خانواده به همراه کودک خود وارد فضای کتابخانه شده و با این فضا و همچنین کتابخوانی آشنا شود کودک نیز به کتابخوانی علاقه‌مند می‌شود در واقع گام اساسی برای داشتن کودک و نوجوان کتابخوان، داشتن والد کتابخوان است.
افزون‌بر تاثیرگذاری نهاد خانواده، آموزش و پرورش نقش رسانه‌ها، در دسترس‌پذیری کتاب از دیگر عللی است که در افزایش سرانه مطالعه تاثیرگذار است.
ایرنا: به نظر شما کمبود کتابخانه‌های عمومی، چه تاثیری در پایین بودن سرانه مطالعه دارد؟
حسینی: کتابخانه نقش رفاهی و تسهیل‌کنندگی برای کتابخوانی دارد نه نقش هدایت‌کنندگی.
اگر عضو کتابخانه نبودم سالانه بیش از ۲۰ میلیون ریال باید برای خرید کتاب هزینه می‌کردم اما تسهیلات و امور رفاهی کتابخانه‌های عمومی این فرصت را در اختیار مردم داده تا سالانه به ده‌ها تا صدها کتاب دسترسی داشته و با مطالعه آن سطح معلومات خود را بالا ببرند.
خواجه: اولین مولفه برای افزایش سرانه مطالعه، در دسترس‌پذیر بودن سرانه مطالعه است. نهاد کتابخانه‌ها در سال‌های اخیر روند رو به رشدی داشته و تلاش کرده در همه زمینه‌ها سلیقه مخاطب را بسنجد و در عمل به کار بگیرد.
امروزه کتابخانه‌ها به تدریج از شیوه سنتی که صرفا قرائت‌خانه بودند خارج شده و به محیطی پویا و راهبردی برای کتاب دوستان و کودک و نوجوان تبدیل شده است.
کتابدارهای کودک و نوجوان در شرایط فعلی نقش به‌سزایی در افزایش سرانه مطالعه دارند چراکه کودک و نوجوان یکی از مهم‌ترین رده‌های سنی در کتابخانه‌ها به شمار می‌روند.
بخش‌های کودک تخصصی در کتابخانه‌ها راه‌اندازی شده و از روش‌های نوین برای جذب کودک و مادر استفاده می‌شود.
حتی کتابدارها برای بیشتر شدن شوق مطالعه در جامعه، در مدارس حضور پیدا کرده و با اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی در این مسیر گام برمی‌دارند.
کتابخانه‌ها در حال به روزرسانی کتاب‌ها هستند و کتابدارها مدام در حال آموزش هستند تا فرهنگ کتابخوانی در جامعه نهادینه شود.
ایرنا: به نظر شما گرانی و مشکلات معیشتی چقدر در کاهش سرانه مطالعه تاثیرگذار بود؟
پایین‌محلی: مجموعه‌ای از علت‌ها موجب شده تا سرانه مطالعه در جامعه کاهش پیدا کند، متاسفانه نظام سرمایه‌داری، فرهنگ را تبدیل به کالا کرده و صنعت- فرهنگ شکل گرفته است. از سویی دیگر فشار اقتصادی خرید کتاب را برای مردم سخت کرده با این وجود گرانی کتاب نباید مانع کتابخوانی مردم شود چراکه با گسترش فضای مجازی، دسترسی به کتاب الکترونیک بیشتر شده است.
مساله مهم در کاهش سرانه کتابخوانی، تغییر سبک زندگی و ذائقه مردم است یعنی انسانی که اهل تفکر بوده و کتاب را با چشم مطالعه می‌کرد با ظهور رسانه‌ها و گسترش تکنولوژی از ذائقه ساندویچی برخوردار شده و مطالعه داستان کوتاه یک صفحه‌ای را به رمان ۵۰۰ صفحه‌ای ترجیح می‌دهد.
نگاه به آموزه‌های دینی نشان می‌دهد فرهنگ، منشا اثر و زیربنا است نه اقتصاد. انسان از قدیم با کتاب انس داشته و باید به این انس و همنشینی تاکید شود.
حسینی: کسی که کتابخوان باشد راه خود را پیدا می‌کند و می‌تواند با عضویت در کتابخانه عمومی بخشی از نیاز خود به مطالعه را برطرف کند.
گلایه بسیاری از افراد، گرانی کتاب در بازار است حال آنکه همین افراد می‌توانند با مراجعه به کتابخانه‌های عمومی در شهرها و روستاها به کتاب‌های گوناگون دسترسی پیدا کنند.
در گذشته فقط خواص جامعه به کتاب دسترسی داشتند اما در حال حاضر دیگر اینگونه نیست.
به نظر نمی‌رسد علت اصلی کاهش سرانه مطالعه در جامعه به دلیل گرانی کتاب نباشد بلکه مشکلات زیرساختی، کتابخوانی را در جامعه از رونق انداخته است.
علاقه و گرایش افراد به کتاب از بین رفته و مقصر آن هم، والدین هستند اگر ارتباط والدین با فرزندان بیشتر شود و بیشتر کتاب بخوانند فرزندان نیز به این سمت ترغیب می‌شوند.
مشکلات اقتصادی و چند شغله بودن پدر خانواده موجب شده که خانواده‌ها گاهی اوقات حتی فرصتی برای تفریح و همنشینی با دیگر اعضای خانواده نداشته باشد چه برسد که بخواهد برای امر کتابخوانی فرزندان وقت بگذارد و یا هزینه کند.
در کنار این عوامل، گرانی کتاب نیز از دیگر معضلات است و انتظار می‌رود دولت با اختصاص یارانه به افراد، جامعه را به سوی کتابخوانی سوق دهد.
ایرنا: با وجود مشکلات موجود، به نظر شما دولت چگونه می‌تواند برای افزایش سرانه مطالعه تلاش کند؟
خواجه: تبلیغات شهری و محیطی برای افزایش سرانه مطالعه تاثیرگذاری بالایی دارد و از سویی دیگر در مقوله کتابخوانی نباید از نقش سنگین اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری‌ها و دیگر دستگاه‌های متولی گذشت.
حسینی: از آنجا که با گسترش فضای مجازی، رغبت مردم برای کتابخوانی کاهش پیدا کرده، می‌توان در کتابخانه‌ها و مدارس از مکانیسم‌های تشویقی برای جذب مخاطب به کتابخوانی استفاده کرد.
عضویت رایگان در کتابخانه‌های عمومی در هفته کتابخوانی یک حرکت مثبت است که موجب حضور جمع کثیری از دانش‌آموزان در کتابخانه‌ها برای عضویت و ثبت‌نام می‌شود و این اقدام نشان می‌دهد اقدامات تشویقی برای حل چالش‌های فرهنگی در جامعه اثرگذار است.
از سویی دیگر کتابخوان بودن والدین تاثیر به سزایی در اشتیاق فرزندان به مطالعه دارد. در خانواده‌ای که والدین به طور مداوم کتاب می‌خوانند فرزندان نیز کتابخوانی را به گشت و گذار بیهوده در فضای مجازی ترجیح می‌دهند.
امروزه کتابخوانی در جامعه ننگ و عار شده و گاهی اوقات علاقه‌مندان به کتاب از سوی برخی افراد مورد تمسخر قرار می‌گیرند حال آنکه در گذشته افراد کتابخوان را یک شخصیت فرهنگی می‌دانستند.
رفتار غلطی در جامعه ایجاد شده که کتاب را به صورت کیلویی خریداری می‌کنند در واقع کسی که یک کتاب را سه میلیون ریال خریداری می‌کند موقع فروش باید به مقدار بسیار ناچیز بفروشد.
در جامعه امروز کتاب را به عنوان یک کالا نگاه می‌کنند و یا آن را به عنوان یک وسیله لوکس در ویترین کتابخانه منزل خود می‌گذارند تا برای دیگران فخرفروشی کنند بدون آنکه یک بار صفحات آن را ورق بزنند.
ایرنا: به نظر شما دستگاه‌های متولی چقدر به تکالیف خود در توسعه فرهنگ کتابخوانی در جامعه عمل کردند؟
پایین‌محلی: دستگاه‌های فرهنگی می‌توانند تلاش کنند و عموما گزارش کار هم ارائه می‌کنند اما در گذشته دایره تولید انسان فرزانه در جامعه وسیع‌تر بود.
باید سیاست‌گذاری فرهنگ درست و نقشه مهندسی فرهنگی کشور طراحی و تدوین شود در واقع دولت باید نقشه راه بدهد و نهادها براساس سیاست‌گذاری فرهنگ و نقشه مهندسی حرکت کنند و در این شرایط، نقش هر کدام از دستگاه‌های متولی مشخص می‌شود.
باید برای ساخت انسان فرزانه در جامعه تلاش شود. اینکه دستگاه‌های اجرایی با آمار و ارقام بخواهند گزارش کار دهند کافی نیست بلکه همه اقدامات باید براساس سند چشم‌انداز انجام شود و خروجی دستگاه‌ها نیز متناسب با این سند باشد.
دولت‌آبادی: در حال حاضر مدارس هیچ گونه کتابخانه‌ای ندارند. چه اشکالی دارد که یک اتاق مدارس به کتابخانه اختصاص یابد و حتی یک نفر به عنوان کتابدار در مدارس حضور داشته باشد؟
حتی ادارات می‌توانند برای ترغیب کارکنان خود به کتابخوانی هر ۶ ماه یک بار جلسات کتابخوانی داشته باشند.
همه توقعات را نمی‌توان از کتابخانه‌ها داشت و اگر نهادهای دیگر برای افزایش سرانه مطالعه تلاش کنند جامعه از حالت ایستایی خارج می‌شود.
ایرنا: راهکار شما برای گسترش فرهنگ کتابخوانی در جامعه چیست؟
دولت‌آبادی: نمایشگاه‌های کتاب سالانه برگزار می‌شود اما این نمایشگاه‌ها می‌تواند در مناسبت‌های گوناگون و در طول سال برگزار شود.
از سویی دیگر حضور بیشتر ناشران و کتابفروشان در کتابخانه‌ها در افزایش سرانه مطالعه بی‌تاثیر نیست. ناشران و کتابفروشان می‌توانند با حضور در فضاهای باز و پارک‌ها از کتاب‌های خود نمایشگاه برگزار کنند تا دسترسی راحت‌تر مردم را به خرید و مطالعه کتاب سوق دهد.
اگر دولت اقدام به اجرای طرح بلیت کتاب کند و یا سالانه مبلغی را به عنوان یارانه کتاب به مردم هدیه دهد بخشی از معضل پایین بودن سرانه مطالعه را حل خواهد کرد.
امیدوارم به روزی برسیم که مردم به جای ایستادن در صف روغن و مرغ، در صف کتاب بایستند و به چنین اقدامی، افتخار کنیم.
جای صفحات با معرفی کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی در فضای مجازی به شدت خالی است.
پایین‌محلی: نیاز به مشارکت دستگاه‌ها در همه بخش‌ها داریم اما مسوولیت کتابخوان کردن جامعه را نمی‌توان صرفا از یک ارگان مانند کتابخانه‌ها داشت و این مهم نیاز به عزم ملی دارد.
کتابخوان بودن به فرزانه بودن منجر نمی‌شود و نباید هم انتظار داشت که همه افراد جامعه کتابخوان شوند.
حسینی: باید دستگاه‌های مختلف پای کار بیایند تا اوضاع کتابخوانی در جامعه سر و سامان پیدا کند.
برای داشتن جامعه پویا و بافرهنگ باید همه دستگاه‌های متولی به ویژه آموزش و پرورش پای کار بیایند و زیرساخت‌ها را ارتقا دهند.
آموزش و پرورش از نهادهای اصلی و پایه‌گذار رشد و شکوفایی فرزندان ما است.
اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی گلستان برای ترویج فرهنگ کتابخوانی در جامعه چه اقداماتی انجام داده است؟
پایین‌محلی: یکی از پایه‌ها و ستون‌های تمدن کتاب است و نمی‌توان آن را نفی کرد. حتی با پیشرفت کتاب دیجیتال و الکترونیکی، کتاب هنوز جایگاه خود را دارد.
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از سال ۱۳۸۳ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجزا شده و به خدمات‌رسانی به مردم پرداخته اما به مرور زمان تخصصی‌تر شده و حوزه‌های گسترده‌تری را به خود اختصاص داده است.
در گذشته روند کتابخوانی در کتابخانه‌های عمومی سنتی بود و صرفا افرادی از کتابخانه، کتاب به امانت می‌گرفتند و پس از مدتی آن را تحویل می‌داند اما اکنون برای گروه‌های مختلف از جمله روشندلان و کودکان کتاب در نظر گرفته شده است.
در حال حاضر نشست‌های کتابخوانی عمومی و تخصصی در کتابخانه‌های استان برگزار می‌شود و تلاش همکاران ما انجام اقدامات نوآورانه در بخش‌های مختلف به ویژه کودک و نوجوان است.
کلاس‌های قصه‌گویی و جمع‌خوانی، شاهنامه‌خوانی و کلاس‌های نقاشی در جوار کتابخانه‌ها از جمله اقداماتی است که در کتابخانه‌های عمومی استان برای افزایش گرایش کودکان و نوجوانان به کتابخوانی انجام می‌شود.
۶۰ هزار گلستانی عضو کتابخانه‌های عمومی استان گلستان هستند و حدود ۶۵ کتابخانه وجود دارد.
برخی کتابخانه‌های استان، نهادی و برخی مشارکتی و تعدادی نیز کتابخانه‌های روستایی هستند. امروز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نه تنها در قامت یک ارگان بلکه در قامت یک سازمانی فعالیت می‌کند که همه نقش‌های فرهنگی را ایفا کرده و زمینه‌ساز ظهور نخبگان و شناسایی خواص در جامعه است.