مشکلات اعضای هیات علمی دانشگاه‌های ایران شامل محدودیت‌های ارتباطات بین‌المللی، نرخ پایین حقوق و مزایا، تأثیر نرخ بالای دلار بر دسترسی به منابع علمی، و محدودیت‌های مرتبط با فناوری و اینترنت می‌شود که در ادامه به بررسی هر یک از این چالش‌ها می‌پردازیم.
۱. محدودیت‌های ارتباطات بین‌المللی
یکی از مشکلات اساسی اعضای هیات علمی در ایران، محدودیت‌های ارتباطات بین‌المللی است. ارتباط با پژوهشگران خارجی، دسترسی به منابع و داده‌های علمی به‌روز و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی برای اساتید ایرانی بسیار دشوار شده است. به دلیل محدودیت‌های سیاسی و تحریم‌های اقتصادی، امکان سفر و تعاملات بین‌المللی برای اعضای هیات علمی کاهش یافته و در مواردی نیاز به اخذ ویزا و دیگر مجوزها نیز محدودیت‌های بیشتری ایجاد کرده است. این شرایط باعث شده که هیات علمی دانشگاه‌ها در سطح علمی جهانی از دستاوردها و دانش روز عقب بمانند. هرچند کنفرانس های برخط در سال‌های کرونا و پساکرونا جانشینی برای حضور در محافل علمی اعضای هیات علمی وپژوهشگران بوده است، اثر بخشی حضور فیزیکی در محافل علمی را ندارد.
۲. فیلترینگ اینترنت و محدودیت دسترسی به منابع علمی
فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت دسترسی اعضای هیات علمی به منابع و پایگاه‌های علمی بین‌المللی را به‌شدت محدود کرده است. برخی پایگاه‌های علمی معتبر به دلیل فیلترینگ در دسترس نیستند یا با محدودیت مواجه‌اند. این امر اساتید را وادار به استفاده از روش‌های پیچیده یا پرهزینه برای دسترسی به این منابع کرده است که علاوه بر افزایش هزینه‌ها، باعث کاهش کارایی پژوهشی می‌شود. محدودیت‌های اینترنت نه تنها بر دسترسی به منابع بلکه بر ارتباطات علمی با پژوهشگران و نهادهای علمی بین‌المللی نیز تأثیر منفی دارد.
۳. تأثیر نرخ بالای دلار بر خرید منابع علمی
با توجه به افزایش نرخ ارز در سال‌های اخیر، اعضای هیات علمی برای خرید کتاب‌ها، مقالات و عضویت در انجمن‌های علمی بین‌المللی با مشکلات جدی روبه‌رو شده‌اند. قیمت مقالات و کتاب‌های علمی که اغلب به دلار یا ارزهای دیگر محاسبه می‌شوند، بالا رفته و خرید آن‌ها برای بسیاری اساتید دشوار یا غیرممکن شده است. همچنین، عضویت در انجمن‌های علمی بین‌المللی که می‌تواند به ایجاد فرصت‌های پژوهشی و ارتقای علمی کمک کند، هزینه‌های زیادی دارد و برای برخی اعضای هیات علمی دست‌نیافتنی است.
این موضوع باعث شده اعضای هیات علمی برای پیشرفت و به‌روز نگه‌داشتن دانش خود، به منابع محدود و داخلی بسنده کنند. این امر مانع از دسترسی آن‌ها به دستاوردهای جدید علمی و تأثیر منفی بر کیفیت پژوهش‌های دانشگاهی در کشور می‌گذارد.
۴. مناسب نبودن حقوق و مزایای اعضای هیات علمی
نداشتن تناسب حقوق و مزایای اعضای هیات علمی در مقایسه با استانداردهای جهانی و حتی کشورهای منطقه یکی از بزرگترین چالش‌های این قشر فرهیخته است. با توجه به سطح بالای تخصص و مسئولیت‌های آموزشی، پژوهشی و اجتماعی که بر دوش اعضای هیات علمی است، حقوق آن‌ها در ایران پایین‌تر از حد انتظار است و این مسئله باعث کاهش انگیزه و نارضایتی در میان اعضای هیات علمی می‌شود. بسیاری اعضای هیات علمی برای تأمین هزینه‌های زندگی به فعالیت‌های جانبی روی می‌آورند و این امر منجر به کاهش تمرکز بر وظایف علمی و آموزشی می‌شود. پایین بودن حقوق و مزایا، اعضای هیات علمی را از بهره‌وری علمی و تمرکز بر توسعه تحقیقات باز می‌دارد و در مواردی حتی منجر به مهاجرت این افراد به کشورهای دیگر می‌شود، که این خود یک چالش بزرگ در حفظ سرمایه‌های انسانی علمی کشور است.
۶. کمبود امکانات و زیرساخت‌های پژوهشی
کمبود امکانات و زیرساخت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها نیز یکی از چالش‌های مهم برای اعضای هیات علمی است. بسیاری از آزمایشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دانشگاهی به تجهیزات و فناوری‌های قدیمی و ناکارآمد متکی هستند که انجام تحقیقات علمی با کیفیت بالا را دشوار می‌کند. کمبود بودجه پژوهشی و عدم حمایت کافی از تحقیقات علمی به ویژه در رشته‌های تخصصی باعث شده که اعضای هیات علمی نتوانند به‌طور کامل توانایی‌های پژوهشی خود را در سطح بین‌المللی به نمایش بگذارند.
چالش‌های اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها در ایران، چندبُعدی و پیچیده است و نیازمند توجه ویژه مسئولان و سیاست‌گذاران است. برای ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها و جلوگیری از مهاجرت نخبگان، باید حمایت‌های جدی از اعضای هیات علمی صورت گیرد. رفع محدودیت‌های ارتباطی، بهبود دسترسی به منابع علمی بین‌المللی، افزایش حقوق و مزایای اساتید، و ارتقای زیرساخت‌های پژوهشی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود شرایط اعضای هیات علمی و توسعه علمی کشور کمک کند. خوشبختانه حضور اعضای هیات علمی در دولت و درک ملموس این مشکلات به عنوان خانواده بزرگ هیات علمی کشور ، شاید بتواند قسمتی از این مشکلات را مرتفع کند.
*سید کامران یگانگی؛ عضو هیات‌علمی دانشگاه
انتشار مطالب در باشگاه نخبگان ایرنا به منظور تبادل آرا و نظرات گوناگون جامعه است و الزاما به معنای تأیید کامل محتوای آن نیست. ایرنا آمادگی انتشار نقد و بررسی دیدگاه‌های منتشر شده را دارد.