به گزارش ایرنا، میزان مطالعه و کتابخوانی همواره به عنوان یکی از شاخص های توسعه به ویژه توسعه فرهنگی قلمداد می شود. آراسته شدن به فضایل اخلاقی، مقابله با خرافات و انحرافات فکری و جلوگیری از خودباختگی در برابر بیگانگان در سطح جامعه در گرو افزایش دانش و آگاهی یکایک افراد جامعه است و این مهم نیز با درک ارزش و جایگاه کتاب و اهتمام به مطالعه آن ارتباط دارد، از این رو مطالعه و کتابخوانی ابزار اصلی افزایش سطح آگاهی و دانش همگان است و در سایه کتابخوانی پیشبرد اهداف فرهنگی و اجتماعی جامعه میسر می شود.
کتاب یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای ارتباطی و اشاعه دانش است که نه تنها مفاهیم معنوی، فرهنگی و آموزشی را در بر می گیرد بلکه دارای جنبه های صنعتی و اقتصادی مشروع بازار نشر نیز هست.
با وجود اهمیت کتاب و کتابخوانی و تاثیرات غیر قابل قابل انکار آن در رشد و توسعه جامعه، این حوزه در جامعه ما با چالش هایی روبه رو است.
در این خصوص میزگردی با حضور حسین رحمانی‌زاده، معاون امور کتابخانه‌های اداره کل‌کتابخانه‌های عمومی استان زنجان، قاسم موحدیان، پژوهشگر حوزه کتاب و کتابخوانی و شهین رومی مدیر انتشارات نیکان کتاب زنجان در ایرنا مرکز زنجان برگزار شد.
توجه به کتاب و توسعه کتابخوانی نیازمند توجه مستمر است
پژوهشگر حوزه کتاب گفت: موضوع کتاب و کتابخوانی و هفته ای که به این عنوان نامگذاری شده است هم از جهت توجه بیشتر رسانه ای جنبه مثبت دارد و هم البته یک نقض غرض هم محسوب می شود چرا که گویا مساله مربوط به کتاب و کتابخوانی را به مناسبتی خاص محدود کرده ایم.
موحدیان افزود: از ابتدا کتاب و کتابخوانی یک مخاطب نخبگانی داشته و از این جهت شاید موضوع نشر کتاب و کتابخوانی آنچنان که باید نتوانسته عمومی شود و فعالان این عرصه اغلب از غربت این حوزه گله مندند.
وی خاطرنشان کرد: البته مقاطعی در کشور بر اثر هیجانات موقتی شاهد رونق بازار نشر و کتاب و کتابخوانی بوده ایم ولی در این زمینه با جریان های مستمر مواجه نبودیم.
موحدیان اظهار کرد: در خصوص موضوع مطالعه ما با تغییر پارادایم مواجه هستیم، اکنون فرآورده های مختلف دیجیتالی مثل پادکست ها و فرآورده های دیجیتال و الکترونیکی را داریم. بنابراین امروز با معنای گسترده تر از مطالعه روبه رو هستیم.
وی گفت: در مجموع برای تشریح اینکه امروز چه چیزی لازمه مطالعه است و مطالعه را باید چگونه تعریف کنیم یک تفکیکی بین «مطالعه» و «خواندن» باید قائل شویم. مطالعه کنش یا رفتار معطوف به اثر و نتیجه است ولی «خواندن» یک مقدار گسترده تر از مطالعه است و الزاما معطوف به نتیجه نیست و ممکن است برای سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت باشد، در این صورت خواندن های تکنولوژیک و شیوه های مواجهه با متن مکتوب و مضبوط متفاوت می شود.
سند ملی «خواندن» و تکالیف دستگاه‌های متعدد برای توسعه کتابخوانی
موحدیان گفت: سند ملی «خواندن» که سال گذشته در شورای فرهنگ عمومی کشور مصوب شد و نهاد کتابخانه های عمومی هم متولی این سند شده، این سند اواخر سال گذشته در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم مصوب و توسط رییس جمهور برای اجرا ابلاغ هم شده است.
وی ادامه داد: در این سند برای ۲۱ دستگاه در راستای توسعه مباحث مربوط به کتاب و کتابخوانی تکلیف تعیین شده است، از جمله این دستگاه ها شهرداری ها هستند که باید سه درصد از هزینه های تبلیغات فرهنگی در محیط شهرها را باید به حوزه کتاب و کتابخوانی اختصاص دهند.
موحدیان اظهار کرد: البته این سند در اوایل راه است و آیین نامه اجرایی آن هنوز منتشر نشده، در مجموع تکالیف خوبی برای دستگاه‌های مختلف برای تکمیل چرخه نشر و عرضه کتاب در آن دیده شده است.
مخاطب، حلقه مفقوده در سیاستگذاری ها
موحدیان در خصوص برخی فعالیت ها و اقدامات برای ترویج کتابخوانی گفت: در ارتباط با اقداماتی مثل مسابقات کتابخوانی و غیره، مسأله این است که ما هیچ وقت مسأله ترویج خواندن را به صورت تخصصی ندیده ایم، حالا ارگان هایی به فراخور مناسبت هایی کارهایی می کنند اما این اقدامات جسته و گریخته بوده و عمیق و دایمی نیست، باید هدف و خروجی در نظر بگیریم وگرنه با پر کردن یک بیلان کاری در مناسب های خاصی و مقطعی اتفاق خاصی نمی افتد.
وی خاطرنشان کرد: البته منکر این هم نیستم که در مواردی اقدامات و ابتکارات همراه با خلاقیت در فعالیت هایی مثل مسابقات کتابخوانی اثرات خوبی گذاشته و منجر به دیده شدن اثر و نویسنده ای هم شده و موجب فروش بیشتر کتاب و تقویت حوزه کتابخوانی شده است.
این پژوهشگر حوزه کتاب گفت: ما نگاه بالا و پایین داریم در حوزه کتاب و کتابخوانی داریم، مگر نه این است که تمام فعالیت ها مثل نوشتن ها و انتشارات و عرضه کتاب، برای مردم و مخاطب است، پس این مخاطب کجای حلقه سیاست گذاری ما در موزه کتاب و کتابخوانی قرار دارد؟
وی ادامه داد: ما یک پژوهشی را در استان زنجان در رابطه با انگیزه های نویسندگان کتاب انجام دادیم، خیلی جالب بود که برخی انگیزه ها با آن انگیزه هایی که به صورت معمول از نویسنده بودن سراغ داریم، تطابق نداشت، برخی ها صرفا با انگیزه هایی مثل تدارک دیدن رزومه و گرفتن ارتقا در سازوکارهای اداری اقدام به کتاب نوشتن کرده بودند، بنابراین برخی از کتاب ها، برای خوانده شدن، چاپ نمی شوند. در فعالیت های برخی ارگان هایی که ورودی به حوزه تولید کتاب می کنند چنین مواردی هم دیده می شود هر چند در مواردی آثار خوبی هم لابه لای کتاب های تولید شده دیده می شود.
موحدیان خاطرنشان کرد: ولی در مجموع کتابخوانان حرفه ای یک جورهایی خودشان را از عرصه سیاست رسمی نشر کتاب کنار دیده اند.
مشکلات اقتصادی دامن‌گیر نشر کتاب شده است
مدیر انتشارات نیکان کتاب زنجان در خصوص چالش های حوزه نشر گفت: در شروع کار انتشارات فکر می کردم پیشرفت های زیادی می کنیم، آرزوهای زیادی داشتیم ولی اوضاع اجتماعی و فرهنگی به سمتی نرفت که پیشرفت ها محقق شود. دچار افت شدیم و این موضوع حاصل انباشت چند سال است نه اینکه مربوط به مقطع زمانی کوتاهی باشد.
رومی افزود: از نظر اقتصادی فعالیت انتشاراتی ها تحت تاثیر مسائل اقتصادی است. گرانی کاغذ و بالا رفتن هزینه ها کار را برای انتشاراتی ها سخت کرده است. الان حتی تیراژ کتاب ها روی ۱۰۰ تا ۲۰۰ هم رسیده است.
وی اظهار کرد: از نظر اجتماعی و فرهنگی هم ابزارهای الکترونیک و فضای مجازی اغلب جای آثار چاپی را گرفته است.
رومی ادامه داد: با لحاظ این شرایط برای مجوز نشر الکترونیک هم اقدام و خیلی به وزارت فرهنگ و ارشاد مراجعه کردیم ولی متاسفانه به نتیجه نرسید، در مجموع فرآیند اخذ مجوزها خیلی طولانی شده، قبلاً راحت تر این گونه پروسه ها طی می شد.
ناشران خصوصی پشتوانه حمایتی ندارند
رومی در خصوص لزوم حمایت از بخش خصوصی در فرآیند تبلیغات برای کتاب، گفت: برای هر پدیده ای تخصص خیلی مهم است، در تبلیغ کتاب هم همین موضوع باید مد نظر باشد. تهیه گزیده و تلخیص و شناسایی و شناساندن نویسنده و ارایه رزومه ناشر باعث می شود یک کتاب بهتر دیده شود، فضاهای مجازی و شبکه های اجتماعی زمینه مناسبی برای انجام تبلیغ هستند، تبلیغات محیطی هزینه های بیشتری دارند و تخفیف و ملاحظه خاصی در خصوص تبلیغ کتاب وجود ندارد البته بسته به اینکه اثر مربوط به کدام ارگان باشد شاید شرایط متفاوت باشد.
وی ادامه داد: ناشران خصوصی نسبت به انتشارات سازمان ها و ارگان ها، چندان پشتوانه ای ندارند، پیش از این اداره فرهنگ و ارشاد استان حدود ۲۰ تا ۳۰ نسخه کتاب از ناشران استان خرید می کرد ولی اکنون این موضوع هم متمرکز شده است و تقریبا فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خریدی از ما ندارد.
وی گفت: من مخالف ورود ارگان ها و سازمان ها به حوزه نشر و تألیف کتاب نیستم بلکه حرفم این است که اگر حمایتی هست در کنار اینها، شامل بخش خصوصی هم بشود.
رومی با بیان اینکه تفاوت ها و ناعدالتی ها زیاد است، افزود: بیشترین مشکل در حوزه نشر مربوط به مسائل مالی است، پرداخت وام های کم‌درصد به نویسندگان و ناشران می تواند یک اقدام اولیه باشد، این ضعف اقتصادی فعالیت های نویسندگان و ناشران را تحت تاثیر قرار داده است.
همه گروههای سنی و اقشار مردم مخاطب کتابخانه های عمومی هستند
معاون امور کتابخانه‌های اداره کل‌کتابخانه‌های عمومی استان زنجان با بیان اینکه کتابخانه های عمومی به عنوان مراکز سفید متعلق به همه گروههای سنی و اقشار مردم بوده و همه به عنوان مخاطب کتابخانه ها هستند، گفت: کتابخانه های عمومی اختصاص به قشر خاصی ندارند.
رحمانی‌زاده افزود: در زمان حاضر ۱۰۵ کتابخانه عمومی در سطح استان فعالیت دارند و در رویکرد جدید بالغ بر ۸۰ نوع خدمت در آنها به مخاطبان ارائه می شود.
وی خاطرنشان کرد: این تغییر رویکرد بر اساس اقتضائات جامعه صورت گرفته و در واقع اکنون کتابخانه‌های عمومی به عنوان یک پایگاه اجتماعی موثر برای رفع نیازهای متعدد مخاطبان تلاش می کنند.
رحمانی زاده اظهار کرد: در رویکرد جدید تلاش شده تا با طراحی خدمات نوین از حمله انواع کلاس ها و کارگاهها گام های در جهت توسعه فردی و مهارت آموزی اقشار مردم در کتابخانه ها برداشته شود.
وی افزود: توسعه این گونه خدمات در اقبال افراد جامعه به کتابخانه ها تاثیر گذار بوده و افزایش شمار اعضای کتابخانه ها را موجب می شود.
رحمانی زاده گفت: باز طراحی و بازسازی فضای کتابخانه ها و تبدیل محیط آنها به یک فضای با نشاط نیز اقدامی در این راستا است که این موضوع در تعدادی کتابخانه های استان عملیاتی شده و این بازطراحی در همه کتابخانه ها در دستور کار است.
تلاش بر مجموعه سازی کتابخانه ها بر اساس نیاز مخاطبان
معاون امور کتابخانه‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان زنجان در خصوص خرید کتاب برای کتابخانه های عمومی، گفت: اولویت اول ما نیاز مخاطب در کتابخانه هاست نه اینکه بخواهیم هر کتابی را که روانه بازار می شود خریداری کنیم.
وی خاطرنشان کرد: حجم عمده خرید منابع برای کتابخانه های عمومی به صورت یکپارچه از طریق مرکز انجام و بین کتابخانه ها توزیع می شود چون با این رویه هم تعداد کتاب های بیشتر و هم با تخفیف افزونتر در خرید منابع تهیه می شود.
رحمانی زاده به سازوکارهای احصای نیاز مخاطبان در تامین منابع کتابخانه ها اشاره کرد و گفت: این نیازسنجی از طریق سامانه و نیز کتابداران انجام می شود.
وی افزود: یکی از تکالیفی که بر اساس سند ملی «خواندن» بر عهده نهاد کتابخانه های عمومی گذاشته شده، راه اندازی کتابخانه دیجیتال است که این مهم و توسعه خدمات مجازی جزو اولویت ها است.