به گزارش ایرنا، قدیمی‌ترین اشارە موجود به طالع اصفهان از ابن‌سینا (۴۲۸- ۳۷۰ق.) دانشمند ایرانی است که در رسائل خود، به برج قوس به‌عنوان طالع اصفهان اشاره می‌کند.
محمدبن محمود بن احمد طوسی، در کتابِ عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات که بین سال‌های ۵۶۲-۵۵۵ق. برای ابوطالب طغرل از سلجوقیان عراق نوشته، آنجا که درباره برج‌های فلکی سخن می‌گوید، به شرح برج قوس نیز می‌پردازد و از آن به‌عنوان طالع اصفهان یاد می‌کند. کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی معروف به خلاق‌المعانی، شاعر نیمه نخست سدە هفتم هجری نیز در قصیده‌ای که به پیشواز اتابک سعد بن زنگی پنجمین حکمران از اتابکان فارس به هنگام ورود به اصفهان سروده، به «طالع سعد سپاهان» اشاره می‌کند:
تا برو، موکب منصور تو را رهگذر است
همه سرمه‌ست کنون خاک سپاهان یکسر
برج قوس است سپاهان را طالع در اصل
زیبـد ار مشـتری‌اش آمــد سـعد اکبر
باروی اصفهان، پس از اسلام و در دوره حکمرانی حسن رکن‌الدوله دیلمی(۳۶۶-۳۲۳ق.) در محدودە بزرگی به وسعت شهر در دوران آل بویه، احداث شد. حمدالله مستوفی در کتاب نزهه‌القلوب که به سال ۷۴۰ قمری نوشته، به احداث باروی اصفهان و طالع آن در برج قوس در دوران دیلمیان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «... رکن‌الدوله حسن بن بویه او (اصفهان) را بارو کشید ... طالع عمارتش برج قوس...»
به این ترتیب، احداث باروی اصفهان در دورە رکن‌الدوله دیلمی و سال ۳۲۸ قمری، ریشه در یک باور تنجیمی داشته است و برای رهایی از بدشگونی برخی رویدادهای کیهانی بوده است.
شاردن، جهانگرد فرانسوی که در دوران صفوی ۲ بار از اصفهان دیدار و در سفرنامه‌اش شرح مفصلی از مشاهدات خود ارائه کرده است، ضمن اشاره به ارتباط برج قوس با طالع اصفهان، به نقش صورت فلکی قوس بر سردر بازار بزرگ (قیصریه) اشاره کرده است. خوشبختانه هنوز نقش موجود بر سردر بازار بزرگ (قیصریه) همچنان در برابر دیدگان علاقه‌مندان می‌درخشد.
ساخت و ساز گسترده شاه‌عباس در اصفهان و مراحل ساخت میدان نقش جهان، در تاریخ‌نامه های رسمی و نیمه‌رسمی دوره صفوی بازتاب یافته است. از مجموع این گزارش‌ها چنین برمی‌آید که طرح اندازی سردر قیصریه در سال ۹۹۹ق. همزمان با برج قوس یا آذرماه آغاز شد و در اوایل ماه صفر سال ۱۰۰۰ق. همزمان با برج قوس یا آذرماه به انجام رسیده است و در تاریخ ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۰۱۱ق. کار تکمیل میدان به پایان رسیده و اسکان شماری از بازاریان انجام شده است.
به نظر می‌رسد شاه‌عباس در انتخاب زمان مناسب برای آغاز رسمی این طرح عمرانی بجز تقویم قمری که مرجع امور مذهبی بود با رجوع به نظر منجمان آغاز این طرح را با مراجعه به احکام نجوم پس از پایان برج عقرب، در برج قوس انتخاب می‌کند. بر این پایه، روزی سعد از ماه صفر سال ۹۹۹ هجری برابر با برج قوس را برای آغاز طرح مهم بازار قیصریه برگزیده و برای این گزینه، افزون بر رعایت ۲ ضرورت مذهبی و تقویمی، آگاهی از زایجه اصفهان نیز نقش مهمی داشته است و ثبت شمایل برگرفته از صورت فلکی قوس به عنوان نماد اصفهان بر کاشیکاری سردر بازار قیصریه پس از پایان ساخت آن، گواه این دیدگاه است.
اصفهانِ دورە صفوی یکی از پُر رونق‌ترین مراکز نجوم و تنجیم بود. نماد اصفهان بر طالع این شهر در برج قوس دلالت دارد و آنچه باعث شده تا در گذر زمان زایجه طالع این شهر فراموش نشود، همزمان کردن احداث باروی اصفهان با برج قوس است.
نقوش منقوش بر پشت بغل کاشیکاری معرق سردر قیصریه اصفهان، متاثر از صورت فلکی قوس با شمایل کماندار شیر پیکر( شیر به نشانه قدرت و خانه خورشید) است، در حالی که تیری در کمان نهاده و به سوی دمِ اژدهاگون در پشت سر نشانه گرفته است. با در نظرگرفتن طالع اصفهان در برج قوس، این نقش به انگیزە نیک اختری و در امان ماندن اصفهان از بدشگونی، به نمادی منحصر به فرد و تاریخی برای اصفهان تبدیل شده و بر سردر قیصریه نقش بسته است.
ضروری به‌نظر می‌رسد که برخی تصورات پیشین دربارە نماد اصفهان مورد بازنگری قرار گیرد و بر این موارد تأکید شود که نام این نماد برج قوس نیست بلکه نقشی از صورت فلکی قوس است. این نماد، نشانه مبارزه با نفس و یا نشانه اختصاصی بازار قیصریه و یا نشانه ضرابخانه صفوی یا نگهبان آن نیست. این نماد، شمایل یک قنطورس یا نیم اسب و یا شیردال و یا اسفینکس و یا مانتیکور نیست. پایین تنه آن پیکر ببر نیست و کلاه قزلباش بر سر ندارد. دم اژدهاگون آن نشانه کشور چین یا سلسله سلجوقیان، یا صورت فلکی شمالی تنین و یا ستاره نیست. این نماد، نشانه هیچ سلسله پادشاهی نیست و همچنین اطلاق عبارت نوساخته «قوس آذر» در رسانه‌ها به آن، صحیح نیست.
نماد اصفهان
برای نخستین بار دوستدار اصفهان عباس بهشتیان پیشنهاد داد که از نقش سردر قیصریه به عنوان نماد اصفهان استفاده شود. پس از عباس بهشتیان، دکتر لطف‌الله هنرفر، اصفهان شناس معاصر نیز نقش صورت فلکی قوس بر سردر قیصریه را به عنوان نمادی برای شهر تاریخی اصفهان پیشنهاد کرد.
سرانجام، در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۴ شورای اصفهان شناسان با رای اکثریت، روز «یکم آذرماه» هر سال را به‌عنوان «روز نکوداشت اصفهان» گزینش و تصویب نمود و بر اساس پیشنهاد زنده‌یادان عباس بهشتیان و دکتر لطف‌الله هنرفر نگارە تاریخی منقوش بر کاشیکاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی قوس (آذرماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده است، به عنوان نماد اصفهان برگزید.