به گزارش روز دوشنبه ایرنا، بنگلادش در ماه‌های اخیر تحولات و آشفتگی‌های سیاسی و اجتماعی قابل‌توجهی را شاهد بوده است. سرنگونی دولت شیخ حسینا واجد پس از اعتراضات گسترده و به قدرت رسیدن دولت موقت به سرپرستی محمد یونس و با حضور پررنگ نظامیان و ژنرال‌های ارتش بنگلادش، تغییرات بسیاری را در سیاست داخلی و خارجی این کشور رقم زده است. بحران‌های اقتصادی، افزایش قیمت سوخت و برق و نیز نارضایتی عمومی از فساد مالی، به تشدید اعتراضات و بی‌ثباتی اجتماعی دامن زده و آینده سیاسی این کشور را مبهم کرده است.
رخدادها و تصمیمات سیاسی نشان از آن دارد که دولت جدید بنگلادش بر سر دوراهی میان هند و پاکستان برای آینده کشور قرار دارد و با اتخاذ هر سیاستی به یکی از این دو کشور هسته‌ای و رقیب در منطقه نزدیک و از دیگری دور می‌شود.
اتصال اقتصادی بی‌واسطه؛ پایان محدودیت‌ها و آغاز روابط مستقیم بنگلادش-پاکستان
بنگلادش در ماه سپتامبر (شهریور- مهر) محدودیت‌های واردات کالاهای پاکستانی را کاهش داد. این محدودیت تا پیش از آن شامل بازرسی صددرصدی کالاها در هنگام ورود به بنگلادش بود و تأخیرهای طولانی را در ارسال کالا در پی داشت. کالاهای پاکستانی باید در بندرهایی مانند سری‌لانکا، مالزی یا سنگاپور تخلیه و پس از آن به بنگلادش منتقل می‌شدند.
تارنمای خبری تلویزیون دهلی‌نو در روزهای اخیر گزارش داد، برای نخستین بار از زمان تأسیس بنگلادش در سال ۱۹۷۱، یک کشتی باری، مستقیم از پاکستان در بندر چیتاگونگ پهلو گرفت، رویدادی که می‌تواند نشان‌دهنده بازتعریف روابط این دو کشور باشد. این تحول پس از کاهش محدودیت‌های وارداتی بنگلادش بر کالاهای پاکستانی و برقراری مسیر مستقیم دریایی میان دو کشور رخ داده است.
در حالی که این رویداد به‌عنوان اقدامی در جهت تقویت تجارت و کاهش زمان حمل‌ونقل توصیف شده، پیامدهای آن فراتر از تجارت است و می‌تواند تغییراتی در توازن ژئوپلیتیک منطقه ایجاد کند.
تایمز اوراسیا در تحلیل حرکت این کشتی نوشت: به نظر می‌رسد دولت موقت بنگلادش به ریاست محمد یونس در بنگلادش که به تازگی به قدرت رسیده، سیاستی مبتنی بر نزدیکی بیشتر به پاکستان و فاصله گرفتن از هند در پیش گرفته است.
این رسانه افزود: با توجه به وابستگی‌های اقتصادی و امنیتی متقابل بنگلادش و هند، این تغییرات می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای منطقه جنوب آسیا داشته باشند، در حالی که هنوز مشخص نیست داکا تا چه حد حاضر است از روابط با دهلی نو فاصله بگیرد اما برقراری یک مسیر دریایی مستقیم بین همسایگان شرقی و غربی هند نشان‌دهنده یک تغییر راهبردی بزرگ در منطقه محسوب شده و دهلی نو را به‌شدت نگران کرده است.
برای دهلی نو، این تنها یکی از مجموعه نشانه‌هایی است که نشان می‌دهد دولت محمد یونس در بنگلادش، به‌آرامی اما با اطمینان، در حال دور شدن از هند و نزدیک شدن به پاکستان است.
پاک‌سازی نشانه‌های استقلال بنگلادش
از زمان به قدرت رسیدن دولت سرپرست محمد یونس در بنگلادش در اوت سال جاری (مرداد ۱۴۰۳)، نشانه‌های متعددی از دور شدن داکا از هند و نزدیکی آن به پاکستان حکایت می‌کنند.
داکا تریبون در ۱۱ سپتامبر (۲۱ شهریور) خبر داد: باشگاه ملی مطبوعات داکا مراسمی برای گرامی‌داشت هفتادوششمین سالگرد درگذشت محمدعلی جناح، بنیان‌گذار پاکستان، برگزار کرد و کامران دهانگال، معاون کمیساریای عالی پاکستان در بنگلادش، در این مراسم حضور داشت.
در ماه اکتبر (مهر-آبان)، دولت موقت هشت تعطیلی ملی مرتبط با استقلال بنگلادش و شیخ مجیب‌الرحمان پدر شیخ حسینا واجد به عنوان قهرمان استقلال را لغو کرد. تندیس‌ها و نام‌های قهرمانان استقلال بنگلادش نیز از روزهای آغاز اعتراضات تخریب و از خیابان‌ها برچیده شدند.
هفته گذشته نیز رسانه‌های هندی خبر دادند دانشگاه دولتی داکا که از سال ۲۰۱۵ پذیرش دانشجویان پاکستانی را ممنوع کرده بود، از سال آینده میلادی با اعطای بورسیه های دولتی میزبان آنان خواهد بود.
روابط اجتماعی، نظامی و سیاسی در حال تغییر
به گزارش تارنمای خبری هفته‌نامه ایندیا تودی، در ماه اوت، بارندگی شدید در بنگلادش و بخش‌هایی از شمال شرقی هند، از جمله تریپورا، آسام و مگالایا، به سیلاب‌های بی‌سابقه‌ای منجر شد. در همان ساعات ابتدایی، فضای مجازی بنگلادش پر از پست‌هایی شد که ادعا می‌کردند هند به صورت هدفمند آب بیشتری از سد دامبور در ایالت تریپورای هند رها کرده که همین امر به ایجاد سیلاب در بنگلادش منجر شده است.
این ادعا چنان تأثیری داشت که وزارت خارجه هند به صدور بیانیه‌ای مجبور شد و تأکید کرد که راه افتادن سیل در بنگلادش ارتباطی با هند ندارد.
دولت موقت بنگلادش همچنین در حال گسترش روابط نظامی با اسلام‌آباد است. در ماه سپتامبر (شهریور-مهر)، تلویزیون دهلی نو خبر داد بنگلادش سفارش ۴۰ هزار گلوله مهمات، ۲ هزار واحد مهمات تانک، ۴۰ تن مواد منفجره (RDX) و ۲ هزار و ۹۰۰ پرتابه از کارخانه‌های مهمات‌سازی پاکستان را ثبت کرده است.
ماه گذشته، یک استاد دانشگاه داکا پیشنهاد داد بنگلادش و پاکستان پیمان هسته‌ای امضا کنند و نگرانی‌هایی در مورد نفوذ هند در توسعه انرژی هسته‌ای بنگلادش را هم مطرح کرد.
آینده روابط هند و بنگلادش
اگرچه امروز بنگلادش ممکن است به دنبال تقویت روابط با پاکستان باشد، اما وابستگی اقتصادی و زیرساختی آن به هند، احتمالاً اجازه نخواهد داد که فاصله زیادی از دهلی نو بگیرد. بسیاری از پروژه‌های این کشور در دست پیمان‌کاران هندی است و شاید انتقال آنها به دیگران یا تکمیلشان توسط گروه دیگری ممکن نباشد.
دولت موقت بنگلادش به طور آشکار از حزب ملی گرای بنگلادش به رهبری خالده ضیا، همسر ژنرال درگذشته ضیاءالحق است و به همین دلیل سیاست‌های این کشور با هم پیمانان قدیمی این حزب چون پاکستان هم‌سو شده است. از سوی دیگر گریختن حسینا به هند و پناه دادن به او، نقش هند را در این کشاکش یادآوری می‌کند.
دولت هند برای ادامه حضور در بنگلادش باید یک تصمیم بزرگ بگیرد؛ دولت موقت بر اساس توافق استرداد مجرمین میان دو کشور، خواستار استرداد حسینا شده و دهلی‌نو هنوز پاسخی به این درخواست نداده است. رسانه فرست پست هند از قول کاران توکرال، وکیل دادگاه عالی هند متخصص در امور استرداد، نوشت: تصمیم هند در مورد شیخ حسینا باید تعهدات قانونی، اصول بشردوستانه و منافع استراتژیک را در بر بگیرد و ملاحظات کلیدی شامل ارزیابی حقوقی، تعهدات حقوق بشری و استراتژی دیپلماتیک را نیز لحاظ کند.
توکرال افزود: در مسائل استرداد، به ویژه در مورد شخصیت‌های سیاسی، ضروری است که ما از اصول قانونی در برابر دیپلماسی مصلحت‌آمیز دفاع کنیم. واکنش هند به وضعیت شیخ حسینا نه تنها بر روابط دوجانبه تأثیر می گذارد، بلکه نشان دهنده تعهد این کشور به حاکمیت قانون و حمایت از حقوق اساسی بشر خواهد بود.
محمد یونس بارها اطمینان داده است که روابط داکا و دهلی‌نو به رغم تغییر حکومت در بنگلادش باید «بسیار نزدیک» باشد، زیرا به نفع هر دو کشور است.
تارنمای خبری تلویزیون دهلی نو، از قول محمد یونس نوشت: روابط بین دو کشور باید بسیار نزدیک باشد. هیچ جایگزینی نمی تواند وجود داشته باشد. هند به ما و ما به هند نیاز داریم. این از هر زاویه ای ضروری است، خواه در مورد اقتصاد، امنیت یا آب باشد.
انتخاب دولت موقت بنگلادش به عنوان پیش زمینه دولت آینده مشخص است اما باید دید در نهایت منافع ملی بنگلادش در گروی کدام انتخاب است؟