به گزارش ایرنا، چند سال زمان برد تا بخشی از قیام تاریخی پنج آذر گرگان برای مردم ایران روشن شود اما تاثیر این حرکت خودجوش به اندازه‌ای بود که مقام معظم رهبری هم بر ضرورت معرفی هر چه بیشتر آن به مردم از جمله جوانان تاکید کردند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۱۵ آذرماه سال ۱۳۹۵ در دیدار با اعضای شورای سیاست‌گذاری اجلاسیه چهار هزار شهید استان گلستان، بر معرفی و شناساندن قیام پنج آذر گرگان به نسل جوان تاکید کردند و فرمودند: «جوان‌های گرگانی می‌دانند پنجم آذر چه اتفاقی افتاده؟ این خیلی مهم است [که] بدانند روز پنجم آذر چه اتفاقی افتاده که در تاریخ ثبت شده؛ یعنی این مهم است. اینکه جوان‌ها تاریخ خودشان را، گذشته خودشان را و در واقع شناسنامه انقلابی خودشان را بدانند، خیلی مهم است. این را باید سعی کنید، حتی‌المقدور انجام بدهید. البته این مهم احتیاج دارد به کار؛ یعنی کار ساده‌ای نیست».
ایشان فرمودند: «مسئله پنجم آذر روز مهمی در قضایای گرگان است. مردم در گرگان، قضایای حمله به حرم امام رضا در مشهد را شنیدند و به‌طور خودجوش به حرکت درآمدند؛ نه کسی دعوت کرد، نه کسی پذیرایی کرد، آمدند وسط میدان که خب به آنها حمله شد».
قیام از کجا شروع شد؟
جنایت‌های رژیم پهلوی در سرکوب مردم، به روایت معمول دوره زمامداری حکومت رضاشاه تبدیل شده بود و هر روز گوشه گوشه ایران شاهد رفتارهای قلدرمآبانه و سرکوب‌گرانه ماموران ساواک بود.
در یکی از این جنایت‌ها ، ماموران ستمشاهی در ۲۹ آبان ۱۳۵۷ با حمله مسلحانه به حرم مطهر امام رضا (ع) بی‌حرمتی کردند که این حادثه قلب مراجع و مردم ایران را جریحه‌دار کرد.
حمله عناصر رژیم پهلوی به حرم رضوی امام خمینی (ره) را آزرده خاطر و خشمگین کرد و ایشان با صدور دستوری تلاش برای سرنگونی رژیم شاه را یک تکلیف همگانی اعلام کرد.
پس از این پیام جاودانه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران مردم دیار استرآباد و گرگان سکوت را جایز ندانسته و هر چند آوازه تهدیدات ساواک به گوش‌شان رسیده بود اما راهی خیابان شدند.
اطلاعیه های علمای بزرگ کشور به ویژه امام خمینی (ره) در اعتراض به جنایت عوامل شاه در حرم رضوی منتشر شد و در روزهای نخست آذر ۱۳۵۷ در گرگان توزیع شد که براساس آن هفتمین روز شهادت جان باختگان حادثه مشهد مقدس عزای عمومی اعلام شده بود.
این اطلاعیه باعث شد مردم منطقه در این تاریخ در امامزاده عبدالله (ع) گرگان تجمع کنند که بر اساس برخی منابع تاریخی تعداد آنان تا ۳۰ هزار نفر برآورد شده است.
قیام پنج آذر گرگان ۷۷ روز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاق افتاد که در آن اهالی گرگان، بندرگز، کردکوی، علی‌آبادکتول و تعدادی از ترکمن‌های منطقه در اعتراض به جنایت ۲۹ آبان حکومت شاهنشاهی در یورش به صحن حرم رضوی و به شهادت رساندن زائران به خیابان‌های گرگان آمده و علیه رژیم تظاهرات کردند.
واکنش ماموران ژاندارمری به معترضان تیراندازی مستقیم بود که به استناد مدارک کتب تاریخی و اسناد ۱۴ نفر به شهادت رسیده و بیش از ۱۰۰ نفر مجروح شدند.
صبح روز پنجم آذر سال ۱۳۵۷ حدود ۳۰ هزار نفر از مردم ساکن محدوده‌ای به وسعت بندرگز تا علی‌آبادکتول در میدان فعلی امامزاده عبدالله گرگان جمع شدند تا ضمن علنی کردن اطاعت خود از فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر برگزاری عزای عمومی واقعه ۲۹ آبان، خشم خود را از اتفاق رخ داده در حرم مطهر امام رضا (ع) نشان دهند.
تجمع مردم برای یک راهپیمایی آرام بود اما ماموران رژیم پهلوی در همان آغاز تظاهرات با تیراندازی مستقیم مانع بلندشدن صدای اعتراض مردم شدند و خیابان مول‌اندروژ (پنج آذر فعلی) را به دریایی از خون و اشک و فریاد تبدیل کردند.
حضور داوطلبانه و گسترده مردم در محوطه پیرامونی بیمارستان کنونی پنج آذر گرگان برای امدادرسانی و کمک به زخمی های آن واقعه سبب شد ماموران شهربانی از ترس شکل گیری راهپیمایی و تجمع بزرگتر با شلیک مستقیم به سوی کسانی که برای اهدای خون به بیمارستان آمده بودند موجب کشته و زخمی شدن این افراد شوند.
بر اساس صورت جلسات باقی‌مانده ژاندارمری و کلانتری‌ها و نیروهای شهربانی گرگان و ساواک، ماموران رژیم پهلوی از هشت صبح تا آخر شب حدود هشت هزار گلوله برای سرکوب مردم بی دفاع در گرگان شلیک کردند.
همزمانی این رویداد انقلابی با تحصن ۶۰ روزه اهالی رسانه و مطبوعات کشور در پاییز ۵۷ صدای اعتراض مردم گرگان را به گوش مردم کشور نرساند فقط روزنامه اطلاعات بعد از شکسته شدن اعتصاب مطبوعات به طور خلاصه در مورد قیام پنج آذر گرگان نوشت: «گروهی از مردم جهت تظاهرات در امامزاده عبدالله گرد آمده بودند که از طرف ماموران مخالفت به عمل آمد و به سوی مردم تیراندازی شد. در جریان این تظاهرات طبق گزارش پزشک قانونی ۱۳ کشته و بیش از ۱۰۰ نفر زخمی شدند.»
ضرورت شناخت واقعه
با آن که قیام خونین پنج آذر گرگان یکی از مهمترین روزهای مبارزات سال ۱۳۵۷ ایران است و در آن روز مشابه چنین رویدادی در هیچ یک از شهرهای کشور رخ نداده بود اما این واقعه ناشناخته و مغفول مانده است و هنوز پژوهشگران تاریخ معاصر با آن بیگانه‌اند.
تنها منبع در این زمینه، کتاب «حماسه ۵ آذر سال ۵۷ گرگان» به قلم غلامرضا خارکوهی است که با استناد به اسناد شهربانی، ساواک، دادگستری، بیمارستان و ژاندارمری، توسط بنیاد شهید انقلاب اسلامی منتشر شد.
این قیام مهم تاریخ انقلاب اسلامی است مورد غفلت نهادهای فرهنگی و آموزشی کشور و حتی استان گلستان قرار گرفته و به جز برنامه های تکراری سالانه، کار دیگری برای ماندگاری توام با شناخت کامل زوایای آن انجام نشده است.
سید اسماعیل حسینی، احمد سبطی، سیدنظام الدین نبوی، حسین مقصودلو، سیدجعفر علاالدین، چنگیز امیر لطیفی، عباس خالداران، ابوالحسن هادی، حجت الله عباسی، فرامرز ویزواری، حسینعلی نصیری، حسین محبی‌راد و شهیده صدیقه پروانه و نرگس قصابان شهدای قیام پنجم آذر مردم گرگان هستند.