احداث رینگ چهارم اصفهان با بودجه‌ای هنگفت، پرهزینه‌ترین پروژه شهرداری است؛ به گفته معاون عمران شهری شهرداری اصفهان، این حلقه ترافیکی با ۷۸ کیلومتر طول و ۶۵ تا ۷۵ متر عرض، با هدف کاهش بار ترافیکی در مبادی ورودی به شهر، توزیع ترافیک ورودی قبل از رسیدن به محدوده شهری، حذف ترافیک بین شهری از داخل اصفهان و کاهش اثر منفی ترافیک در منطقه اجرا می‌شود و نقش مهمی در جلوگیری از گسترش بی‌رویه ساخت و ساز و ایجاد محدوده شهری ایفا می‌کند و مطابق اظهارات عضو شورای شهر اصفهان، هر کیلومتر آن یکهزار و ۳۰۰ میلیارد تومان هزینه آزادسازی و اجرا دارد (بالغ بر یکصد هزار میلیارد تومان برای کل پروژه)، همچنین طبق ادعای مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان، احداث رینگ چهارم حدود ۳۵ درصد میزان آلاینده‌های شهر اصفهان را کاهش می‌دهد؛ هر چند مشخص نیست این محاسبات چگونه انجام شده اما لازم به ذکر است سه دهه پیش ادعای مشابهی برای حل مشکل ترافیک شهر توسط رینگ سوم عنوان شده بود.
یکی از مهمترین علل ترافیک سنگین درون شهری، پارک دوبله در خیابان‌های شهرهای بزرگ است که نه تنها یک خط (از ۲ یا سه خط حرکت) را از کار می‌اندازد بلکه بعضا موجب مشکلات مضاعف و هزینه‌های اجتماعی و زیست محیطی می‌شود؛ اشغال لاین پارک خودرو در طول شبانه‌روز بدون پرداخت حق پارک موجب کمبود محل پارک خودرو و از کار افتادن لاین حرکت می‌شود که در شهرهای ما به‌صورت تخلفی رایج و عرف درآمده است.
در این شرایط بهترین راهکار، نصب «پارکومتر هوشمند» در طول خیابان‌های با عملکرد تجاری و خدمات عمومی است که در شهرهایی مانند اصفهان شامل ده‌ها کیلومتر بوده و با فرض مجموع صد کیلومتر برای طول خیابان‌هایی که در اصفهان به این سامانه مجهز می شوند، می‌توان هزینه ای حدود ۵۰۰ میلیارد تومان را برای اجرای آن تخمین زد، اینکار نه تنها درآمد پایداری برای شهرداری (اختصاص محل پارک) و راهنمایی و رانندگی (نظارت و اعمال جریمه پارک دوبل) ایجاد می‌کند، بلکه از توقف‌های طولانی مدت رایگان جلوگیری و به تسهیل ترافیک و کاهش دغدغه شهروندان در یافتن جای پارک مناسب، کمک شایان توجهی می‌کند.
این پروژه با کمک فناوری روز تبدیل به یک سرمایه‌گذاری مطمئن و کارآمد می‌شود، پارکومترهای هوشمند به کمک برنامه‌های گوشی همراه هوشمند نه تنها پرداخت نقدی یا کاغذی را حذف می‌کند بلکه می‌تواند شامل امکانات زیر باشد:
۱- امکان رزرو محل پارک در ساعت مورد نظر و پرهیز از تردد و جستجو برای جای پارک خالی
۲- امکان پیش پرداخت یا پس پرداخت با توجه به اشتراک افراد
۳- همراه با برنامه‌های مسیریابی و امکان راهنمایی به مقصد و حتی انتخاب بهترین ساعت از نظر حجم ترافیک
۴- امکان گزارش خودکار محل تخلف در پارک (بدون پرداخت وجه) به پلیس راهنمایی و رانندگی روی نقشه
۵- تجهیز این ایستگاه‌ها در آینده به تجهیزات شارژ خودرو برقی
تصور کنید سالمندی قرار ویزیت پزشک دارد، با کمک این برنامه هوشمند و بدون دغدغه جای پارک، مستقیما به محل مورد نظر رفته و در صورت نیاز به تمدید زمان رزرو اقدام می‌کند یا خانمی که قصد دارد به یک خیابان برای خرید برود و نزدیکترین و مناسبترین محل پارک را انتخاب و رزرو می‌کند؛ طبیعتا امکان انتخاب جای پارک خالی در محل نیز وجود دارد (زمانی که پارکومتر چراغ سبز و نمایشگر دیجیتال آن، نزدیکترین زمان رزرو را نشان می‌دهد).
دستاوردهای این طرح بطور خلاصه شامل موارد زیر است:
۱- تسهیل ترافیک در خیابان‌های پر تردد و صرفه‌جویی قابل ملاحظه در وقت و هزینه شهروندان
۲- افزایش بهره‌وری از فضای پارک حاشیه خیابان
۳- تشویق شهروندان به استفاده از وسایل نقلیه عمومی یا حمل و نقل پاک مانند دوچرخه
۴- کاهش مصرف سوخت و به تبع آن کاهش آلودگی هوا
۵- کاهش معضلات اجتماعی ناشی از ترافیک سنگین و برخورد بین رانندگان یا تعرض به حریم پیاده
مقایسه این ۲ پروژه (رینگ چهارم اصفهان و سامانه پارک هوشمند) دربردارنده نکات زیر است:
۱- با توجه به تاثیر وسیع اجرای سامانه پارک هوشمند حاشیه خیابان، تخمین زده می شود این پروژه به تسهیل حدود ۴۰ درصد ترافیک شهر کمک کند، با پارک دوبله حتی یک خودرو در طول مسیر خیابان، این خط عملا از کار می افتد و مانند آن است که ظرفیت خیابان‌های با ۲ لاین حرکت ۵۰ درصد و خیابان‌های با سه لاین حرکت ۳۳ درصد کاهش یابد. در حالیکه با توجه به آنالیز مبدا و مقصد سفرها و موقعیت رینگ چهارم انتظار نمی‌رود این پروژه بیش از ۱۰ درصد در تسهیل ترافیک درون شهری موثر باشد.
۲- بنظر می آید خبر یکهزار و ۳۰۰ میلیارد هزینه آزادسازی و اجرای هر کیلومتر رینگ چهارم دقیق نیست و مطابق دیگر برآوردها، هزینه‌ها از ۱۵۰ تا ۳۵۰ میلیارد تومان برای هر کیلومتر متغیر است که می‌تواند ناشی از تفاوت هزینه آزادسازی و تقاطع های غیر همسطح باشد، بنابراین با فرض ۲۵۰ میلیارد تومان برای هر کیلومتر، این کمربندی حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد. حال با مقایسه این ۲ پروژه می‌توان نتیجه گرفت پروژه پارک هوشمند حاشیه خیابان به میزان حدود ۲.۵ درصد رینگ چهارم، هزینه دارد و حدود چهار برابر تسهیل کننده ترافیک است، به عبارتی پروژه رینگ چهارم نه تنها حدود ۴۰ برابر سامانه پارک هوشمند هزینه دارد بلکه تاثیر ترافیکی آن حدود یک چهارم و آن هم محدود به افراد و سفرهایی است که ترجیحا از این کمربندی استفاده می‌کنند.
۳- اگر مشکل ترافیک شهر را به بیماری تشبیه کنیم که نیمی از رگ‌های آن گرفته و جریان خون در شریان‌های اصلی او به خوبی گردش پیدا نمی کند، نسخه مسئولان به‌جای درمان گرفتگی رگ‌ها، استفاده از سیستم «بای‌پس»(bypass) با هزینه ۴۰ برابر و اثربخشی یک چهارم است.
ترافیک شهری، یکی از معضلات اکثر شهرهای بزرگ کشور است و سامانه هوشمند پارکینگ حاشیه خیابان یکی از موثرترین و کم‌هزینه‌ترین راهکارها (نسبت به گسترش بزرگراه‌ها یا ساخت پارکینگ‌های طبقاتی) برای حل این معضل به‌شمار می‌آید بنابراین از مسئولان، پژوهشگران و کارشناسان دعوت می‌شود با ورود به این موضوع در سطح محلی و ملی به کاهش هزینه‌های هنگفت اقتصادی و اجتماعی کمک کنند.
* محمود رضا ثقفی؛ استاد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان
** انتشار این مقاله در ایرنا با هدف بیان دیدگاه‌ها و نقدهای کارشناسان بوده و به معنی تایید آن از سوی خبرگزاری نیست.