محمد حسین عمادی در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا درباره تاثیر اقلیم بر امنیت غذایی افزود: بر اساس تعریف فائو، امنیت غذایی یعنی شرایطی که در آن دسترسی آحاد جامعه به غذای کافی، سالم و بهداشتی به صورت پایدار تامین و فراهم باشد، در واقع منظور از این تعریف این است که تمام جامعه به غذای کافی، مغذی، سالم و بهداشتی به صورت پایدار دسترسی داشته باشند، هم اینکه سیستم غذا نباید از محیط زیست، آب و منابع خاک به نحوی استفاده کند که فقط یک نسل بتوانند از آن بهره ببرند.
وی اظهار داشت: در این تعریف چند اصل وجود دارد، یکی دسترسی آحاد جامعه به غذای سالم است، البته منظور دو نوع دسترسی است، یکی دسترسی فیزیکی یعنی غذایی که توسط بخش کشاورزی تولید شده کافی باشد، دوم اینکه فرد به آن غذا دسترسی فیزیکی داشته باشد و مهمتر از آنها اینکه افراد جامعه دسترسی اقتصادی و مالی داشته باشند یعنی فرد توان خرید غذا را داشته باشد، در واقع در بسیاری از موارد در دنیا مشکل فراهم کردن غذا نیست یعنی غذایی که اکنون در دنیا موجود است برای جمعیت فعلی جهان هم از نظر کمی و هم کیفی کافی است اما مساله ای که مشکل ایجاد می کند دسترسی به غذا است.
وی ادامه داد: مساله مورد توجه در زمینه دسترسی به غذا ، دورافتادگی و نبود قدرت خرید است، در دنیایی که کشاورزی از حالت معیشتی به بازاری تبدیل و جهانی هم شده، قدرت اقتصادی خریدار و اینکه فرد توان خرید غذا را داشته باشد از همه مولفه ها مهمتر است، الان بسیاری از مسائلی که در ارتباط با گرسنگی و ناامنی غذایی در دنیا مطرح است به بحران های مالی، اقتصادی و ضعف قدرت خرید افراد برمی گردد.
گرسنگی ۲ میلیارد نفر در جهان
نماینده دائم و سفیر سابق ایران در فائو اظهار داشت: اکنون و در شرایط موجود نزدیک به ۶۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان گرسنه اند و از آن مهمتر ۲ میلیارد و ۵۶۰ میلیون نفر از جمعیت جهان با سوء تغذیه از چاقی مفرط گرفته تا انواع بیماری های دیگر که ناشی از کمبود انواع ویتامین ها و پروتئین ها است روبرو هستند، این نشان می دهد که مشکل ناامنی غذایی در سطح جهانی جدی است و کشورهای مختلف هم به انواع مختلف و متفاوتی با آن روبرو هستند، کشورهای فقیر طبعا گرسنگی بیشتری دارند و کشورهای ثروتمندی که الگوی غذایی درستی ندارند و تغییر معیشت دادند نیز دچار سوء تغذیه هستند، بر این اساس کشورهایی مانند امریکا و برخی کشورهای ثروتمند خلیج فارس بیشتر با سوء تغذیه مواجه اند، البته در امنیت غذایی هر ۲ مساله رفع گرسنگی و هم رفع سوء تغذیه را در نظر می گیریم که باید برای آنها راه حلی پیدا کرد.
اولین تاثیر تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی و تولید است
وی در پاسخ به اینکه تغییرات اقلیمی چه تاثیری بر امنیت غذایی دارد گفت: اولین تاثیر در زمینه فراهم کردن و تولید غذا است که اثر زیادی بر بخش کشاورزی می گذارد، اصلی ترین نشانه تغییر اقلیم بالا رفتن دما است که مشکلات زیادی را برای کشورهای مختلف به وجود می آورد، مطالعات نشان داده به ازای یک درجه افزایش دما در کره زمین حدود ۲۳ درصد تبخیر بیشتر رخ می دهد، یعنی همزمان با تغییرات دما نه تنها گرمای بیشتری ایجاد می شود بلکه ۲۳ درصد دسترسی گیاه به آب هم کمتر می شود، در این شرایط گیاه ( کشاورزی و باغبانی ) و جاندار ( دامپروری و شیلات) به صورت جدی تحت تاثیر قرار می گیرد به طوری که پتانسیل تولید در تمام این بخش ها به شدت کاهش می یابد.
مدرس دانشگاه چین در زمینه تغییر اقلیم ادامه داد: البته تغییرات اقلیمی فقط شامل آب و هوا نیست، وقتی با تغییر اقلیم روبرو هستیم بخش های مختلفی مانند رژیم بارندگی، میزان تبخیر، تغییرات فون و فلور گیاهی همه تحت تاثیر قرار می گیرند و باعث می شود حتی حشرات، گرده افشان ها و حرکات فصلی، تولید و کشاورزی نیز متاثر شوند، در کنار اینها با حوادث غیرمترقبه هم روبرو هستیم به طوری که در ۱۰ سال گذشته چندین برابر حوادث غیرمترقبه بیشتری نسبت به دهه قبل داشتیم، این حوادث بر اولین بخشی که اثر سوء می گذارد، کشاورزی است چون در محیط محصور شده نیست، با طبیعت درگیر است و طبعا بیشترین ضرر و زیان را از سیل، خشکی مفرط ، کاهش آب و بارندگی می بیند، از طرفی هم مساله سیل و شسته شدن زمین و پدیده فرونشست رخ می دهد، بنابراین اولین تاثیر تغییر اقلیم به صورت عام بر بخش کشاورزی و در قسمت تولید است یعنی میزان تولید در جهان به دلیل تغییرات اقلیمی و اثرات جنبی آن مانند حوادث غیرمترقبه عملا باعث کاهش تولید غذا و مواد غذایی می شود.
وی اظهار داشت: از طرف دیگر به جز تولید مواد غذایی که تاثیر زیادی در کشاورزی دارد مساله دسترسی به غذا هم تحت تاثیر قرار می گیرد؛ یعنی ممکن است به دلیل بروز سیل محصولی با تنش تولید مواجه شود و مقدار تولید کاهش یابد بر این اساس قیمت ها هم در بازار متحول می شود، بنابراین دسترسی افراد را به غذای سالم کاهش می دهد و اولین تاثیر آن بر امنیت غذایی خواهد بود.
عمادی افزود: از طرف دیگر تغییر اقلیم باعث تاثیر بر کیفیت مواد غذایی هم می شود، یعنی رشد طبیعی گیاه تحت تاثیر قرار می گیرد و این بالانس مواد غذایی را مختل می کند همچنین تا حدی مغذی بودن و سالم بودن غذا نیز تحت تاثیر قرار می گیرد که این هم روی مساله ناامنی غذایی تاثیرگذار است.
تغییر اقلیم برخی کشورها را به زیر آب می برد اما برای برخی کشورها نعمت است
وی با اشاره به میزان تاثیر تغییر اقلیم بر کشورها گفت: قطعا تاثیر پذیری کشورها و مناطق مختلف از تغییر اقلیم متفاوت است، مثلا کانادا نه تنها ضرر نمی کند بلکه افزایش دما برای این کشور یک نعمت است چون مناطقی که بیشتر سال تحت پوشش برف هستند با افزایش دما به زمین های زراعی و مرتع تبدیل می شوند اما کشورهایی مانند بنگلادش یا برخی جزایر در اقیانوس آرام با گرم شدن زمین و سرعت بخشیدن به روند ذوب شدن یخ ها کامل زیر آب می روند، همچنین تاثیر تغییر اقلیم در کشورهایی که در منطقه منا یعنی در شمال آفریقا و خاورمیانه واقع شده اند و چون روی کمربند خشکسالی قرار دارند و کشورهای خشکی هستند مانند ایران مشکل ساز است.
نماینده دائم و سفیر سابق ایران در فائو تاکید کرد: چیزی که مسلم است این است که تغییر اقلیم و تغییرات آب و هوایی بیشترین تاثیر را در مناطق منا و خاورمیانه خواهد گذاشت، از یک طرف به دلیل تابش خورشید و اینکه پوشش گیاهی غنی وجود ندارد و تابش خورشید با انعکاس روی زمین به گرمای بیشتری تبدیل می شود؛ دما را در این مناطق بسیار بالا می برد، دوم به دلیل اینکه محدودیت منابع آبی و زیرزمینی زیادتری نسبت به سایر نقاط دنیا داریم، باعث می شود که محدودیت دسترسی به آب افزایش یابد، یعنی میزان زیادی از آب تبخیر شود و دسترسی به همان منابع آبی هم که وجود داشت، نسبت به قبل محدودتر شود.
وی افزود: بنابراین عدم دسترسی به آب، افزایش دما و بالا رفتن تبخیر و تعرق گیاه مشکلات در زمینه کمبود منابع آبی را افزایش می دهد، در واقع زمانی که دما بالا می رود گیاه میزان آب بیشتری را از خود خارج می کند تا بتواند به دمای متعادل برسد، بنابراین همه اینها باعث می شود که منطقه ما تحت تاثیر جدی تری از تغییر اقلیم قرار بگیرد و شرایط ما نسبت به سایر مناطق به مراتب بحرانی تر شود،؛ بروز ریزگردها یکی از تاثیرات ملموس تغییر اقلیم است که چند سالیست منطقه ما با آن مواجه است.
عمادی گفت: علاوه بر این مناطق حاره ای هم از تغییر اقلیم تاثیر زیادی می گیرند، البته در آن مناطق مانند منطقه آمازون و خط استوا، باران های موسمی سیل آسا می بارد، باران های فصلی شدیدی رخ می دهد که باعث شستن خاک و تغییر اکوسیستم در جنگل های انبوه می شود، اما مشکل ما خیلی انسانی تر است چون جمعیت زیادتری درگیر می شوند که با محدودیت منابع آب روبرو هستند، در این شرایط این محدویت تصاعدی می شود که زمینه بروز منازعاتی را در منطقه فراهم می کند و جنگ بر سر آب را سرعت می بخشد.
افزایش ۲ درجه ای دما در برخی نقاط ایران
وی اظهار داشت: میزان دمایی که بر اثر تغییر اقلیم افزایش می یابد در منطقه ما ثابت شده، این دما در منطقه ما بیش از افزایش دما در تمام جهان است، یعنی خاورمیانه ، شمال آفریقا تاثیرپذیرتر هستند، اکنون در نقاطی از ایران دما تا ۲ درجه افزایش یافته است در حالیکه بالاترین دمایی که در دنیا تعیین شده ۱.۵ درجه است، این افزایش دما در مناطق بیابانی و کویرها بیشتر است و قطعا تاثیر بیشتری نسبت به نقاط سردتر برجای می گذارد، البته هوا ثابت نمی ماند بلکه به چرخش در می آید بر این اساس تندبادها و سیل های بیشتری خواهیم داشت، باران های غیر پیش بینی شده بیشتری رخ می دهد در مقابل تبخیر هم افزایش می یابد که این روند باعث جابجایی جمعیت خواهد شد به طوری که اکنون در کشور شاهد آن هستیم، به طوری که تعداد زیادی از بخش های جنوبی کشور به بخش های شمالی کشور مهاجرت کردند و مناطق جنوبی و حاشیه خلیج فارس در حال خالی شدن از جمعیت است، همه اینها تاثیرات انسانی است که وقتی ریزگرد هم به آن اضافه شود، اثرات سوء تغییر اقلیم بیشتر احساس می شود.
خسارت ۲۳۲ میلیارد دلاری جهان از تغییر اقلیم
نماینده دائم و سفیر سابق ایران در فائو تاکید کرد: بر این اساس انتظار می رود قاره آسیا متحمل یکی از سخت ترین آسیب های جهان در اثر گرم شدن کره زمین باشد، گزارش هیات بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) هشدار داده است که امواج گرمایی مکرر و شدیدتر در آسیا باعث افزایش مرگ و میر در میان اقشار آسیب پذیر بر اثر سیلاب های مکرر و خشکسالی خواهد شد و تأثیر منفی آن بر کشاورزی و تشدید فقر روستایی و تهدید امنیت غذایی منطقه آسیا از جمله ایران خواهد شد.
وی افزود: تغییرات شدید آب و هوا و بلایای طبیعی مستقیماً با بحران آب و هوایی مرتبط هستند و فقط در سال ۲۰۱۹ باعث ایجاد خسارت اقتصادی ۲۳۲ میلیارد دلاری در سراسر جهان شده است، آسیا و اقیانوسیه به تنهایی تقریباً نیمی از مجموع این خسارت را که معادل ۱۰۷ میلیارد دلار است متحمل شده اند، بر اساس گزارش ویژه اکونومیست؛ اثرات مخرب تغییر اقلیم در هیچ کجای جهان به اندازه آسیا مهم نیست، بیش از ۱.۵ میلیارد آسیایی در مناطق استوایی و صدها میلیون نفر از آنها در نزدیکی سواحل زندگی می کنند که در معرض خطر بالا آمدن سطح دریاهای آزاد و نابودی هستند.
عمادی ادامه داد: از طرف دیگر برای اینکه اقتصاد این کشورها به رشد خود ادامه دهد، آنها به انرژی فسیلی بیشتری نیاز دارند، اگر این کشورها بخواهند کماکان به شیوه دهه‌های گذشته به سوخت فسیلی متکی باشند، باید هزینه‌های فزاینده مقابله با حوادث طبیعی مانند سیل‌ها، توفان‌ها، موج‌های گرما و خشکسالی و ریزگردها را بسیار بیشتر از کشورهای توسعه یافته و صنعتی ثروتمند متحمل شوند، در حقیقت با گرم شدن جهان، این کشورها باید سریعتر حرکت کنند تا صرفاً در همان مکان فعلی خود بمانند و در دراز مدت، تنها راه آنها برای ادامه رشد، کنار گذاشتن سوخت‌های فسیلی است.
وی گفت: این امر مستلزم آن است که کشورهای آسیایی که در اکثر آنها انتشار گازهای گلخانه ای همچنان در حال افزایش است (در مقایسه به کشورهای توسعه یافته که انتشار گازهای گلخانه ای در حال کاهش است)، از انتشار گازهای گلخانه ای در آینده چشم پوشی کنند، به همین دلیل بسیاری از کشورهای آسیایی همچون هند در اعتراض به ناعادلانه بودن این معادله، تاکنون از پذیرش تعهدات به منظور کاهش گازهای گلخانه ای خودداری کردند.
شدت تاثیر تغییر اقلیم و تحریم بر ایران
نماینده دائم و سفیر سابق ایران در فائو تاکید کرد: نکته ای که ضرورت توجه و تاکید ما ایرانیان بر این مقوله را دو چندان می کند تاثیرات به مراتب مخرب این فرآیند بر آینده مردم و سرزمین ایران است، به منظور شناخت عمیق تر از این پدیده و در یک تحلیل کلان از تاثیرات این فاجعه جهانی بر قاره آسیا و ایران می توان به ۲ بُعد خاص آن اشاره کرد، اولین و مهمترین رکن تاثیرگذاری مفرط پدیده تغییرات آب و هوایی بر تخریب شیوه معیشت، زندگی و اختلال در سیستم تولید است و دومین عرصه اثرگذاری بر اقتصاد ایران در محدودیت جدی بهره برداری از منابع سوخت فسیلی، به عنوان منبع درآمد ملی در سال های آینده است.
وی اظهار داشت: با توجه به اثرات اقتصادی تحریم ها و با توجه به شرایط اقلیمی ایران و قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک و بحران آبی که بیش از ۲ دهه از ظهور آن می گذرد بدون شک بر پیچیدگی شرایط اقلیمی، محیطی و معیشتی در سطح ملی، منطقه ای و ملی به صورت فزاینده افزوده خواهد شد، دفعات و شکل ظهور بلایا و حوادث غیر مترقبه طبیعی در ایران سیر صعودی گرفته و حوادث غیر مترقبه به یک پدیده نرمال تبدیل شده است.
عمادی افزود: تغییر در دما، بارش و تابش نور خورشید بر وضعیت زمین های قابل کشت، حیات دام و دسترسی به منابع آب تأثیر می گذارد، اثر تغییرات اقلیمی در این حد محدود نمانده و به صورت دومینو اثرات گسترده تری بر کشاورزی و زندگی کشاورزان می گذارد، تغییرات در آب و هوا زنجیره ای از حوادث را به وجود می آورد، از یک سو با تاثیر بر بیولوژی و فیزیولوژی گیاهان، زمان گلدهی، فرآیند رشد و زمان برداشت محصولات کشاورزی اثر می گذارد، از سوی دیگر با تغییر در نرخ تبخیر و تعرق گیاهان تعادل رطوبت نیاز آبی گیاهان را تغییر می دهد.
نماینده دائم و سفیر سابق ایران در فائو تاکید کرد: مواجهه با شرایط فوق نیازمند یک راهبرد ملی و باز اندیشی نسبت به وضعیت و روند کنونی اقتصاد کلان ملی و طبعا تحول بنیادی در سمت گیری و شیوه حکمرانی و مدیریت منابع و بحران های فزاینده است که به صورت جدی نظام و حیات ملی و بشری را تهدید می کند.