به گزارش گروه علمی ایرنا از وزارت علوم، چهارمین نشست از سلسله نشست‌های چشم انداز آینده ایران و یکصد و نود و سومین نشست علمی - تخصصی مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری تحت عنوان «روش‌های آینده‌پژوهی برای تدوین چشم‌انداز ملی» با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.
علی آقامحمدی رئیس گروه اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری و عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان مدیر علمی نشست، مقصود فراستخواه استاد برنامه ریزی توسعه امورش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و سید سروش قاضی نوری رئیس مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور در این نشست حضور داشتند و سخنرانی کردند.
مهدی رازپور رئیس گروه آموزش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان مقدمه نشست و طرح مسأله گفت: بر اساس سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ ایران اسلامی کشوری است که در زمینه علم فناوری و اقتصاد در منطقه آسیای جنوب غربی دارای رتبه اول خواهد بود اما بررسی‌ها در سال پایانی افق سند نشان می‌دهد متأسفانه هنوز این چشم انداز محقق نشده است. در همین راستا اکنون برای بسیاری صاحب نظران کنشگران و مردم این سؤال مطرح است که اصولاً چنین سند یا برنامه های درازمدت دیگر بر چه اساسی نوشته و تدوین می شود؟ در طی ۷۵ سال گذشته در ایران اسناد دیگری نیز در قالب برنامه های بلندمدت و میان مدت تدوین و تصویب شده؛ اما این اسناد چگونه و با چه سازوکارهایی افق آینده را برای کشور ترسیم می‌کنند و چه ضمانت‌های اجرایی برای تحقق آنها در ایران وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال باید به مفهوم مهمی به نام آینده نگری و آینده پژوهی بپردازیم و در این نشست بنا داریم با حضور اساتید ارزشمند از زوایای مختلف این مفهوم مورد بحث و گفت وگو واقع شود.
توجه به سند چشم انداز
رئیس مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور نیز ضمن اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت برنامه های چشم انداز، به بیان چیستی سند چشم انداز پرداخت و گفت: اولاً چشم انداز از جنس یک تصویر ذهنی و با راهبرد متفاوت است. این تصویر یک تصویر از آینده ماست و این "ما" باید تعریف مشخص داشته باشد. باید قبل از تدوین هر چشم اندازی ابتدا به یک تعریف مشخص از "ما" برسیم.
قاضی نوری ادامه داد: در قدم بعدی باید اشاره کرد تصویری که ما از آینده تدوین می‌کنیم باید یک تصویر مشترک و بلند مدت باشد. بلندپروازی‌هایی باید در این تصویر وجود داشته باشد. این بلندپروازی ها باعث ایجاد انگیزه و فعال شدن برای رسیدن به هدف مشترک یا همان تصویر مشترک شود.
وی در ارائه تصویر کلی کاربست مفاهیم حوزه مطالعات آینده در تدوین سند چشم‌انداز به هفت گام اساسی از قبیل، گام اول؛ تعریف هدف و محدوده چشم‌انداز، گام دوم؛ مشارکت حداکثری ذی‌نفعان، گام سوم؛ ارزیابی وضعیت کنونی، گام چهارم؛ تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت، گام پنجم؛ توسعه اولویت‌های راهبردی و تدوین برنامه، گام ششم؛ بازتاب و بازخورد و گام هفتم تأیید سند چشم‌انداز نهایی اشاره کرد.
تاکید بر اهمیت آینده‌پژوهی
مقصود فراستخواه ضمن اشاره به این نکته که آینده‌پژوهی یک حوزه میان‌رشته‌ای است، گفت: آینده‌پژوهی برای ترسیم آینده ایران بسیار مهم است و باید در فضای میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای برای ترسیم مسیر راه آینده ایران تلاش کرد. آینده یک فهم عالمانه است که می‌خواهیم به طور روشمند تخمینی از گزینه‌های بدیل برای آینده را داشته باشیم. این فهم از طریق یک پلتفرم اجتماعی که امکان گفتگو را فراهم می‌آورد امکان‌پذیر است.
استاد برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ضمن اشاره به این که آینده‌پژوهی یک فرهنگ و فرایند است تا یک ابزار و فراورده، گفت: آینده‌پژوهی در قالب پلتفرم دستاوردهایی را نیز به دنبال دارد که مواردی از جمله تغییر در مدل‌های ذهنی، مواجهه فراکنشی با تغییرات شتابان، چابکی و مصونیت از غافلگیرشدن، درک آینده‌های بدیل و سهیم‌شدن در ساخت آینده از جمله مهم‌ترین دستاوردهای آن است.
وی در ادامه استفاده از روندها و رویدادها و برآیندهای مسائل اجتماعی، استفاده از کارشناسان و صاحب‌نظران مسائل مختلف کشور، استفاده از نهادهای مدنی و محلی و اجتماعات همچنین استفاده از ایده‌های صاحب‌نظران و منتقدین و متفکران را به عنوان چهار رویکرد آینده‌پژوهی یاد کرد و گفت: در آینده‌پژوهی باید این چهار رویکرد به صورت ترکیبی و تلفیقی استفاده شود.
فراستخواه تشریح کرد: آینده‌پژوهی و چشم‌انداز با تفکر خلاق و طرح اقدام فعالانه یک روزنه به آینده است. اما برای چشم‌انداز آینده، به تعامل و گفت‌وگوی کافی میان ذی‌نفعان، تفکر مشترک مردمان و رهبران و از سوی دیگر خبرگی فنی نیاز است.
استاد برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی گفت: مسیر دقیق با تعریف و تبیین شاخص‌های دقیق کنترلی شکل می‌گیرد. از جمله پرکاربردترین داده‌ها در شناسایی آینده، شناسایی پیشران‌ها هستند. پیشران‌هایی از جمله کالایی‌شدن، رسانه‌ای شدن، دیجیتالی‌شدن، تجاری‌شدن، رقابتی‌شدن، بین‌المللی شدن، سطح انتظارات و تصاویر ذهنی گروه‌های اجتماعی و وضعیت سرمایه‌های اجتماعی از جمله نمونه پیشران‌هایی هستند که به شناسایی آینده کمک می‌کنند.
مقصود فراستخواه در ادامه در بیان شش گام به عنوان توصیه جدی برای مراکز و مجامع گفت: اول اینکه لطفاً پیش از تدوین چشم‌انداز آینده، پشت سر خودمان و مسیر گذشته چند دهه بعد انقلاب را به طور جدی ارزیابی و نقادی و آسیب‌شناسی بکنیم؛ دوم اینکه فهرستی از منتقدین تهیه کنیم و نشست‌های جدی با آنها برای شناسایی مهم‌ترین شکاف‌ها و مخاطرات برگزار کنیم؛ سوم اینکه با محققان ایرانی در خارج از کشور ارتباط برقرار کنیم و از مشورت آنها غافل نشویم؛ چهارم اینکه به عنوان یک پیشنهاد عملی یک کنفرانس بین‌المللی با ده پیش همایش تخصصی و ۲۰ کارگاه یک روزه برای شناسایی بهتر آینده برگزار کنیم؛ پنجم اینکه چهار گام فوق را مستندسازی و استحصال نتایج کنیم و در گام آخر یک چشم‌انداز جدید با رویکرد نوین تدوین کنیم.
وی تأکید کرد: تجربه‌های جهانی مثل آلمان پسانازی، چین پسامائو، ژاپن پساجنگ نشان می‌دهد که کشورهایی توانستند بر مشکلاتشان برای محافظت از آینده خود به طور مؤثر فائق بیایند و جهشی را هر کدام به نحوی تجربه کنند که آن برهه حساس تاریخی را پشت سر بگذارند و کشورهای خود را از اقدام‌ها و تغییرات بموقع و شجاعانه سرشار سازند. ما نیز مانند سایر کشورها، جهت رسیدن به آینده مطلوب، هزینه‌های تغییر را خواهیم پرداخت؛ حتی اگر بخواهیم این تغییرات را از ادامه برنامه‌های قبلی پی بگیریم.
ایجاد یک مای مشترک برای آینده
علی آقامحمّدی نیز در این نشست ضمن اشاره به اهمیت تدوین سند چشم‌انداز گفت: نکته مهم در تدوین سند چشم‌انداز ایجاد یک مای مشترک برای آینده است. این مای مشترک ابتدا باید میان نخبگان و رهبران کشور محقق شود و در ادامه عموم مردم نیز به آن برسند. برای رسیدن به این مای مشترک در میان نخبگان، رهبران و مردم می‌توان از ابزارهایی چون استفاده از نخبگان داخلی و بیرونی، تطبیق و مقایسه سند چشم‌انداز با چشم‌انداز سایر کشورها، ایجاد همسویی رسانه و افکار عمومی و ایجاد امکان استفاده از همراهی همه ذی‌نفعان آینده ایران در تدوین سند چشم‌انداز بهره‌مند شد.
در ادامه کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.