گروه جامعه ایرنا - پویش «من هم تست اچ آی وی می‌دهم» از ۲۰ آبان در سراسر کشور به مدت یک ماه آغاز شده است؛ در این پویش آزمایش اچ آی وی پس از مشاوره و تنها با رضایت فرد، بصورت رایگان و محرمانه انجام می شود اما ویروس اچ آی وی که عامل ایجاد بیماری ایدز است، چیست و چرا هنوز با گذشت ۴۳ سال از کشف و حتی یافتن راههایی برای کنترل و درمان آن، هنوز انگاره‌های ذهنی افراد جامعه درباره این بیماری عفونی اشتباه است؟
هنوز هم هستند کسانی که تصور می‌کنند ویروس اچ آی وی با نیش پشه منتقل می‌شود! یا اگر با یک فرد مبتلا زیر یک سقف باشند، از طریق تنفس هوا، ویروس را به بدن خود راه می‌دهند! اما واقعیت ویروس اچ آی وی چیز دیگری است و زیر پوست شهر، رفتارهای پرخطر اجتماعی به شیوع آن کمک می کند.
برای پاسخ به سوالات روزمره مردم درباره درباره ایدز و ویروس اچ آی وی، خبرنگار ایرنا به سراغ دکتر لاله عباسیان رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران رفت؛ او از اینکه رسانه‌ها در زمینه آگاهی بخشی به مردم درباره این ویروس به خوبی عمل نمی‌کنند، گلایه دارد و بر این باور است: با اینکه ایران در پیشگیری از مدل انتقال تزریقی اچ آی وی در کشور تا حد زیادی موفق بوده ولی در برنامه کنترل جنسی این بیماری هیچ کاری نکرده است.
به باور وی، اطلاع رسانی و آگاهی دهی به مردم بخصوص جوانان محدود به یکی دو هفته منتهی به روز جهانی ایدز شده است. در حالی که اطلاع رسانی باید مداوم باشد تا اثر خود را بگذارد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نسبت به تکثیر اچ آی وی از طریق تماس جنسی در جامعه هشدار می‌دهد و در عین حال اچ آی وی و ایدز را بیماری‌هایی قابل درمان می‌داند و می‌گوید مبتلایان به این دو بیماری در صورت درمان می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند، ازدواج کنند و بچه دار شوند.
بخش نخست گفت‌وگوی ایرنا با این فوق تخصص بیماری‌های عفونی در پی می‌آید:
ایدز یک بیماری عفونی کشنده است یا یک بیماری مزمن؟
اچ آی وی ویروسی است که به سلول‌های دفاعی بدن حمله می‌کند و باعث تخریب آنها می‌شود. ممکن است این فرایند، طولانی باشد و حتی ۱۰ سال طول بکشد. یعنی ویروس وارد هسته سلول‌های دفاعی بدن انسان شود و شروع به تکثیر و تخریب این سلول‌ها کند.
اگر اچ آی وی تشخیص داده شود و درمان شروع شود، بیماری کشنده‌ای نیست
اچ آی وی یک بیماری مزمن است ولی در عمل نمی‌توانیم بگوییم اچ آی وی یک بیماری کشنده است؛ مگر اینکه بیماری فرد تشخیص داده نشود و تعداد سلول‌های دفاعی بدن به حداقل خود برسد و جسم مستعد دریافت انواع عفونت‌های فرصت طلب و سرطان شود.
در این مرحله اگر باز هم اچ آی وی تشخیص داده نشود، این بیماری می‌تواند کشنده باشد. در مجموع می‌توان گفت اگر اچ آی وی تشخیص داده شود و درمان شروع شود، بیماری کشنده‌ای نیست.
چه تفاوتی بین بیماری اچ آی وی و ایدز وجود دارد؟
زمانی که اچ آی وی به مرحله‌ای می‌رسد که سلول‌های دفاعی بدن انسان بسیار تخریب شده‌اند و بار ویروسی آن از حد مشخصی بگذرد، می‌گوییم بیمار وارد مرحله ایدز شده است. یعنی اگر اچ آی وی درمان نشود، تبدیل به ایدز می شود.
نشانه‌های ابتلا به ویروس اچ آی وی چیست؟
در اوایل بیماری در بسیاری از موارد ممکن است علائم، همان علامت‌های بیماری سرماخوردگی باشد. اما در سال‌های بعد، علامت‌های کبدی، کلیوی و حتی پوستی هم می‌تواند بروز کند. ولی نمی‌شود علامت مشخصی برای ابتلا به آن ذکر کرد.
اگر اچ آی وی درمان نشود، تبدیل به ایدز می شود
چه تصورات و شایعات نادرستی درباره اچ آی وی وجود دارد که غلط بودن آنها به اثبات رسیده است؟
اینکه اچ ای وی درمان ندارد و مرگ آور است در حالی که این بیماری مانند خیلی از بیماری‌ها قابل درمان و کنترل است؛ یعنی به کمک دارو تکثیر این ویروس متوقف و تعداد ویروس‌های اچ آی وی در خون بیمار به صفر می‌رسد و شخص می‌تواند به زندگی طبیعی خود برگردد و عمر طبیعی کند و حتی انتقال اچ آی وی از او به دیگران منتفی شود.
حتی اگر مادری اچ آی وی داشته باشد و بار ویروسی خونش به صفر رسیده باشد، احتمال انتقال بیماری‌اش به جنین یا نوزادش منتفی می‌شود؛ حتی آقا یا خانمی که اچ آی وی دارد، در صورتی که بار ویروسی او صفر باشد، می‌تواند ازدواج کند و ارتباطش با فردی دیگر بی خطر است.
آیا مشخص است ایدز از چه مسیری به انسان منتقل شده است؟ می‌گویند نخستین بار از طریق نوعی شمپانزده به انسان منتقل شد؟
یکی از نظریه‌ها این است که ویروسی که قبلا در نوعی شامپانزده بوده، تغییر یافته و با بدن انسان تطابق پیدا کرده است؛ طبق این تئوری، انسان از طریق خوردن این شامپانزده ویروس را وارد بدن خود کرده است. خیلی دیگر از ویروس‌ها هم همین طور هستند؛ البته این فقط یکی از نظریه‌هاست.
آیا همچنان مبتلایان به ایدز از سوی جامعه طرد می‌شوند؟
متاسفانه همین طور است. البته وضع نسبت به دهه‌های گذشته بهتر شده و آگاهی‌های مردم بالا رفته است ولی این مشکل همچنان وجود دارد. هنوز دغدغه بیماران ما این است که اگر در محیط کارشان بفهمند که وی اچ آی وی دارد چه اتفاقی می‌افتد یا همین طور در خانواده‌شان. این طردشدن‌ها بسیار شدید است.
هنوز مشکل طرد شدن مبتلایان از جامعه وجود دارد
پدر و مادرهایی را داریم که فرزندشان مبتلا به اچ آی وی است؛ ترس آنها این است که اگر مدرسه و دانش آموزان موضوع را بفهمند، چه رفتاری با او می‌کنند. یا برخی افراد مبتلا در محیط کار از خوردن دارو وحشت دارند.
حتی پزشکان ما نیز اسیر این باورهای اشتباه درباره بیماران اچ آی وی هستند؛ ممکن است اگر جراح بفهمد بیمارش اچ آی وی دارد او را عمل نکند. یا زنی مبتلا به اچ آی برای زایمان به پزشک مراجعه کند و پزشک زایمان او را نپذیرد.
اگر بیمار تحت درمان قرار گرفته و بار ویروسی او صفر شده باشد، خطری متوجه دیگران نیست؟
بله. اگر بار ویروسی بیمار صفر شده باشد انتقال اچ آی وی حتی از طریق خون نیز منتفی است؛ این نوع طرد فقط مخصوص پزشکان نیست بلکه تیم اتاق عمل را هم در بر می‌گیرد. متخصص بیهوشی، پرستار و ... هم ممکن است قبول نکنند در اتاق عملی حاضر شوند که یک بیمار اچ آی وی دارد در آن جراحی می‌شود.
اگر بار ویروسی بیمار صفر شده باشد انتقال اچ آی وی حتی از طریق خون نیز منتفی است
اصلا یکی از مشکلاتی که بیماران ما با تیم‌های پزشکی دارند، این است که وقتی کادر درمان از بیماری آنها مطلع می‌شوند و کار آنها را انجام نمی‌دهند، به کجا باید مراجعه کنند؟ اگرچه آگاهی‌های عمومی افزایش یافته ولی باز هم این مسائل به طرز قابل توجهی وجود دارد و همین رفتارهای نادرست باعث می‌شود که بیماران هنگام مراجعه به مراکز درمانی از بیان واقعیت ابتلای خود به اچ آی وی خودداری کنند.
ایدز برای نخستین بار چطور وارد ایران شد؟
از طریق خون‌های آلوده‌ای که از فرانسه وارد ایران شده بود و به افراد مبتلا به هموفیلی تزریق شد، این بیماری به ایران آمد؛ این افراد مبتلا به اچ آی وی شدند و البته بسیاری از آنها هنوز زنده هستند.
ورود ویروس ایدز چرا همان ابتدا در کشور پنهان شد؟
ما از نظر فرهنگی عادت داریم ابتدا موضوعات بد را انکار کنیم؛ در همه گیری کووید ۱۹ هم همین طور بود. اول انکار کردیم. مردم عادی اگر اینگونه رفتار کنند، نمی‌توان به آنها خرده گرفت اما این رفتار برای سیاستمداران ناپسند است زیرا انکار ورود بیماری به کشور سبب سرایت بیشتر آن می شود.
مدل انتقال اچ آی وی در کشور چه تغییری کرده است؟
در دنیا انتقال جنسی مهمترین روش انتقال ویروس به فرد سالم است؛ در ایران هم بر اساس آمار ۶ ماهه امسال، ۶۵ درصد ابتلاها از طریق روابط جنسی بوده و تعداد مبتلایان زن هم در حال افزایش است. تعداد مردانی که رفتارهای پرخطر جنسی دارند هم زیاد شده به طوری که برآورد ما این است تعداد آنها بیشتر از موارد شناسایی شده است.
مردانی هم هستند که با وجود تاهل رفتار جنسی پرخطر دارند و به همسران خود وفادار نیستند؛ شاید اقدام آنها از نظر مباحث شرعی مشکلی نداشته باشد اما اچ آی وی روابط شرعی و غیرشرعی را از هم تفکیک نمی‌کند بلکه ویروس را در جامعه پخش می‌کند.
برخی مبتلایان هراس دارند که اطلاعات محرمانه در اختیار نهادهای قضایی داده می‌شود و به همین دلیل برای درمان نمی‌آیند
در این شرایط سیاست‌گذاران نباید به راحتی چشمان خود را به روی این آسیب‌های اجتماعی که سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد، ببندند.
از سوی دیگر خدمات شناسایی، درمانی و دارویی که به بیماران اچ آی وی داده می‌شود، اغلب در مراکز دولتی است و هر چند اطلاعات آنها محرمانه باقی می ماند اما باز هم برخی از مبتلایان از عواقب رفتار خود هراس دارند و تصور می کنند که این اطلاعات در اختیار نهادهای قضایی داده می شود و به همین دلیل برای درمان نمی آیند و نتیجه‌اش پخش تصاعدی اچ آی وی در جامعه است.
دقت داشته باشید که اچ آی وی مانند دیابت نیست که اگر شما انسولین نزنی فقط به جسم خودت آسیب زده باشی، اچ آی وی به راحتی و به سرعت به دیگران منتقل می‌شود.
مهلت زمانی برای دریافت داروی پیشگیری پس از رفتار جنسی پرخطر چقدر است؟
ما تا ۷۲ ساعت پس از رفتار جنسی پرخطر هم می‌توانیم داروی پیشگیری از اچ آی وی بدهیم. این افراد به ما مراجعه می‌کنند تا داروی پیشگیری دریافت کنند. در گذشته این مشکل درباره اعتیاد وجود داشت و بیشترین افراد مبتلا به اچ آی وی را معتادان تزریقی تشکیل می‌دادند؛ خوشبختانه این افراد با برنامه موفق کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه به خوبی کنترل شدند.
در گذشته اچ آی وی در زندان‌ها بیداد می‌کرد اما اتاق‌های ملاقات شرعی در زندان‌ها گذاشتند و سرنگ‌های رایگان هم بین این زندانیان تزریقی توزیع کردند به طوری که شیوع اچ آی وی در بین آنها کاهش یافت و کاملا کنترل شد.
الان هم مراکز اقامت کوتاه مدتی در سراسر کشور وجود دارد که در آنها به معتادان شام و نهار رایگان و محل خواب داده می شود و از آنها تست اچ آی وی هم گرفته می‌شود.
البته متاسفانه کمپ های ترک اعتیاد ماده ۱۶ که به صورت اجباری معتادان را از خیابان ها جمع می‌کنند، باعث شده همه چیز از کنترل خارج شود و به همین خاطر یکی از موانع اجرای برنامه‌های کاهش آسیب‌های اجتماعی همین کمپ‌ها هستند.
برای کنترل اچ آی وی از طریق جنسی چه برنامه‌ای انجام شده است؟
ما در پیشگیری از مدل انتقال تزریقی اچ آی وی در کشور تا حد زیادی موفق بوده‌ایم ولی در برنامه کنترل جنسی این بیماری هیچ کاری نکرده‌ایم. در این برنامه سازمان‌های بسیاری دخیل هستند؛ از وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، کشور و رفاه گرفته تا نیروی انتظامی، شهرداری و صدا و سیما؛ باید پرسید این سازمان‌ها چقدر به وظایف خود عمل کرده‌اند؟ آیا در بیلبوردهای شهرداری مطلبی آموزشی درباره اچ آی وی دیده‌اید؟ اصلا رسانه‌ها چه کرده‌اند؟ اطلاع رسانی و آگاهی دهی آنها محدود به یکی دو هفته منتهی به روز جهانی ایدز شده است. در حالی که اطلاع رسانی باید مداوم باشد تا اثر خود را بگذارد.
تلویزیون هم اگر برنامه‌ای درباره اچ آی وی پخش می‌کند، در ساعات کم بیننده است در حالی که جوانان ما که اصلی‌ترین مبتلایان و شبکه پخش این ویروس در جامعه هستند، معمولا در این ساعات تلویزیون نمی‌بینند. یا وزارت آموزش و پرورش. چقدر در این زمینه آگاهی رسانی کرده است؟ به نظر من هیچ. کتابی در مدارس است که بخشی راجع به خودمراقبتی دارد که اچ آی وی هم در آن گنجانده شده است ولی کسی آن را تدریس نمی‌کند. پدر و مادرها هم خیلی راغب به آن نیستند چرا که از این کتاب چیزی در کنکور نمی‌آید.
میزان شیوع اچ آی وی در میان جمعیت افاغنه مهاجر به ایران چگونه است؟
در این باره مطالعه‌ای انجام نشده است ولی ما در مراکز درمانی خود از این بیماران داریم؛ یکی از جمعیت‌های کلیدی که در دنیا روی آن حساسیت وجود دارد، زنان باردار هستند تا بیماری به جنین منتقل نشود.
ما بیشتر از ۶ میلیون افغانستانی در کشور داریم؛ آنهایی که غیرقانونی در ایران هستند، از ترس دستگیری اصلا مراجعه نمی‌کنند که مراقبت‌های بارداری روی آنها انجام شود. عده زیادی از آنها هم در خانه زایمان می‌کنند.
زنان اتباع غیرقانونی از ترس دستگیری اصلا مراجعه نمی‌کنند که مراقبت‌های بارداری روی آنها انجام شود. عده زیادی هم در خانه زایمان می‌کنند.در کنار آن باید توجه داشت که افاغنه بسیاری در ایران کار می‌کنند که خانوادهایشان در افغانستان هستند. آنها با هموطنان خود در خانه‌ها زندگی می‌کنند و شرایط زندگی خاصی دارند؛ در مجموع نیروی کاری که دور از خانواده زندگی می کنند، جزو جمعیت‌هایی هستند که باید به آنها توجه شود زیرا خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر اچ آی وی بین آنها زیاد است.
اچ آی وی از طریق وسایل دندانپزشکی منتقل می‌شود؟
اگر وسایل دندانپزشکی ضدعفونی نشده باشد، امکان انتقال وجود دارد اما قاعده‌اش این است که وسایل یک بار مصرف توسط دندانپزشکان دور ریخته می‌شود و بقیه نیز ضدعفونی می‌شود؛ اگر کار دندانپزشکی درست انجام شود، انتقال اچ ای وی از طریق وسایل دندانپزشکی تقریبا صفر است.
و از طریق شیر مادر؟
تقریبا در بیشتر کشورهای جهان تغذیه با شیر مادر به مادران مبتلا به اچ آی وی دار توصیه نمی‌شود؛ البته اگر بار ویروسی یک بیمار اچ آی وی صفر باشد، حتی امکان انتقال از طریق شیر مادر هم تقریباً به صفر می‌رسد. ولی هنوز در بسیاری از نقاط دنیا از جمله ایران، ما توصیه می‌کنیم که حتما برای تغذیه نوزاد از شیرخشک استفاده کند.
اگر فردی به سازمان انتقال خون مراجعه کند، خون بدهد و مشخص شود اچ آی وی دارد چه رفتاری با او می شود؟
معمولا او را به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری ارجاع می‌دهند تا هم با او مشاوره روانشناسی انجام شود هم در مراکز درمانی اقدامات درمانی رایگان را برای او انجام دهند.
بخش دوم گفت‌وگو در روزهای آینده منتشر می‌شود.
ادامه دارد...