در زندگی روزمره امروزی و با وجود ترافیک زیاد در کلان‌شهرها، «پیک موتوری» سریع‌ترین و به صرفه‌ترین وسیله ارسال بسته به اقصی نقاط شهر است. از مزایای آن می‌توان به امکان دسترسی به خدمات در همه ساعات شبانه‌روز و امکان پیگیری لحظه به لحظه مرسوله تا رسیدن به مقصد اشاره کرد.
پژوهش ایرنا به منظور واکاوی و تحلیل نظرهای کاربران ایکس فارسی درباره پیک موتوری و مسائل مرتبط با آن، اقدام به داده‌کاوی و بررسی داده‌های توئیتری مرتبط با این موضوع کرد. پیشتر نیز تصویر «مترو» و «بی.آر.تی» در شبکه اجتماعی ایکس فارسی مورد بررسی و تحلیل داده‌کاوی قرار گرفته بود.
در این پژوهش، استخراج داده‌ها از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی انجام و گزارش به صورت کیفی و کمی تنظیم شده است.
در بخش کمی، آمار و اطلاعات مربوط به انتشار داده‌ها، تعداد کاربران و محتوای بازنشری و نشری مورد مقایسه قرار گرفته و در بخش کیفی و از طریق روش تحلیل مضمون و نمونه‌گیری از داده‌ها، پرتکرارترین مضامینی که توئیتری‌ها با موضوع «پیک موتوری» به کار برده‌اند، استخراج شده و مورد تحلیل قرار گرفته است.
مدت مورد بررسی این گزارش، بازه زمانی ۱ شهریور ۱۴۰۲ تا ۳۱ شهریورماه ۱۴۰۳ بوده است.
الف: چه تعداد توئیت و ریتوئیت از سوی چه تعداد کاربر منتشر شده است؟
جست‌وجوی کلیدواژه «پیک موتوری» در مدت یک‌سال و یک ماهه مورد بررسی نشان داد: ۷ هزار و ۸۹۴ توئیت در بستر ایکس فارسی از سوی ۶ هزار و ۵۳۱ کاربر منتشر شده است. نرخ مشارکت ۱.۲ در این موج توئیتری بیش از هر چیز به همه‌گیری این موضوع در میان اقشار و طیف‌های مختلف فکری اشاره دارد.
نرخ مشارکت که نسبت میان تعداد محتوا و کاربران ایکس فارسی را نشان می‌دهد، هرچقدر کمتر و نزدیک به یک باشد به نوعی از عمومیت موج مورد بررسی و همچنین سازماندهی‌نشدن آن حکایت دارد. این تعداد توئیت نزدیک به ۸۹ هزار و ۶۱۸ لایک گرفته که نشان از پسند نسبی کاربران به این محتوا دارد.
تحلیل مضمون محتوای تولید شده در مورد پیک موتوری در ایکس فارسی
تحلیل کیفی این گزارش در مورد محتوای مربوط به «پیک موتوری» نیز در همان دوره بررسی یکساله صورت گرفت. در این بخش تحلیل مضمون توئیت‌های پرلایک از طریق نمونه‌گیری از حجم کلی محتوا و تحلیل محتوا به صورت غیرهوشمند، کاملا دستی و بدون کمک سامانه هوش مصنوعی انجام شده است.
تحلیل محتوای موضوعات مرتبط با «پیک موتوری» در این بازه ۱۲ ماهه، از همه‌گیری و عمومیت این موج در میان مردم به ویژه روزمره‌نویسان ایکس فارسی حکایت دارد.
۱. گلایه از سختی پیک موتوری و نداشتن امنیت جانی
بررسی توئیت‌های پرلایک مرتبط با موضوع «پیک موتوری» در مدت یک ساله مورد بررسی نشان می‌دهد: ۴۴.۷۹ درصد از محتوای منتشر شده یعنی حدود نیمی از محتوا، به «گلایه از سختی کار پیک موتوری و نداشتن امنیت جانی برای آن‌ها» اختصاص داشته است. اشاره به برخی مشکلات از جمله کار کردن در هوای سخت برفی و بارانی و لغزنده شدن خیابان‌ها و مسیرها، فقدان امنیت جانی و پرخطر بودن این شغل از جمله مضامین پرتکرار در این مضمون بودند. برخی از کاربران با اشاره به این که منبع درآمد اصلی آن‌ها پیک موتوری بوده از شرایط و فشارهای سخت اقتصادی، هزینه بالای اجاره بهای منزل و مخارج روزمره زندگی، گلایه کرده‌اند.
۲.گلایه از افزایش قیمت و بدقولی برخی پیک موتوری‌ها
حدود ۱۳.۵۴ درصد از توئیت‌های پرلایک بررسی شده در این نمونه آماری به «گلایه از افزایش قیمت و بدقولی برخی پیک موتوری‌ها» اختصاص داشته است. تعداد زیادی از کاربران هم از افزایش ناگهانی قیمت پیک موتوری‌ها در مدت زمان کوتاه و یا حتی سفرهای مشابه به بهانه‌های مختلف گلایه داشته‌اند. لغو سفر توسط راننده پیک به دلایل نامعلوم از دیگر مضامین منتشر شده در این محتوا بوده‌است. همچنین گروهی از کاربران با اشاره به رانندگی ناایمن و مشکل‌ساز پیک موتوری‌ها از آسیب دیدن و مخدوش شدن کالاهای ارسالی خود در مقصد، گلایه کرده‌اند.
۳. استقبال از درآمد و برخی مزایای پیک موتوری
بررسی توئیت‌های پرلایک مرتبط با این موضوع نشان می‌دهد: ۱۳.۵۴ ، حدود یک هشتم از محتوای تولید شده در سال مورد بررسی، به «استقبال از درآمد و برخی مزایای پیک موتوری» اختصاص داشته است. تعداد قابل توجهی از کاربران با بیان درآمد ماهیانه از شغل «پیک موتوری» در مقایسه با دیگر شغل‌هایی که نیاز به مهارت، سابقه و تحصیلات قابل توجهی دارند، درآمد این شغل را بیشتر و گاهی آسان‌تر از دیگر مشاغل دانسته‌اند و به اظهار نظر و مقایسه درباره این موضوع پرداخته‌اند.
برخی از کاربران نیز با اشاره به هزینه‌های بالای زندگی و شرایط سخت اقتصادی و کافی نبودن درآمد یک شغل، علت فعالیت خود به عنوان پیک موتوری را داشتن شغل دوم و درآمد دیگری برای دخل و خرج خود و خانوارشان مطرح کرده‌اند.
۴. چالش‌های حضور زنان به عنوان پیک موتوری
۸.۳۳ درصد از محتوای بررسی شده در این نمونه آماری به « چالش‌های حضور زنان به عنوان پیک موتوری» در ایران اختصاص داشته است. تعدادی از کاربران با اشاره به این که شرایط سخت اقتصادی و نیازهای روزمره معیشتی و نیز در مواردی سرپرست خانوار بودن از سوی زنان آن‌ها را به سمت این شغل ترغیب کرده است، درباره این موضوع تولید محتوا کرده‌اند. در ادامه نیز تعدادی از کاربران درباره تصمیم‌گیری‌های آتی دولت در زمینه اختصاص گواهینامه موتور به بانوان و نیز اختصاص بیمه جانی به آن‌ها برای فعالیت در پیک موتوری اشاره کرده‌اند.
۵. نارضایتی از تاخیر و نرساندن مرسوله‌ها
در بررسی توئیت‌های پرلایک منتشر شده در این نمونه آماری ۸.۳۳ درصد از محتوا به «نارضایتی از تاخیر و نرساندن مرسوله‌ها» اختصاص داشته است. تعداد زیادی از کاربران با گلایه از نرسیدن مرسوله‌ها توسط پیک موتوری و در مواردی آسیب دیدن کالاها به این موضوع اشاره کرده و از فقدان امنیت و برداشتن کالا از طرف برخی پیک موتوری‌ها به انتقاد پرداخته و این عمل را مورد نکوهش قرار داده‌اند.
۶. انتقاد از حضور اتباع افغانستانی به عنوان پیک موتوری
حدود ۸.۳۳ درصد از محتوای منتشر شده در این نمونه آماری به «انتقاد از حضور اتباع افغانستانی به عنوان پیک موتوری» اختصاص داشته است. تعداد زیادی از کاربران با انتقاد از حضور این افراد، نداشتن گواهینامه و حتی مدارک قانونی در شغل «پیک موتوری» و با اشاره به نبود امنیت برای مرسوله‌ها و نیز از نظر جانی این موضوع را مورد نکوهش قرار داده و خواستار رسیدگی به این مساله شده‌اند. هزینه پایین‌تر اتباع نسبت به افراد دیگر به عنوان راننده موتور از موارد اشاره شده توسط برخی کاربران در رابطه با این مضمون بوده است.
۷. اعتراض به پاسخگویی و پشتیبانی شرکت‌های پیک موتوری
در بررسی توئیت‌های پرلایک منتشر شده در رابطه با موضوع «پیک موتوری»، ۳.۱۳ درصد از محتوا به «اعتراض به پاسخگویی و پشتیبانی شرکت‌های پیک موتوری» اشاره داشته است. تعدادی از کاربران با اعتراض و گلایه به نبود پشتیبانی مناسب شرکت‌های پیک موتوری در پاسخ درخور و به موقع به مشکلات ایجاد شده توسط پیک‌های موتوری از جمله نرساندن وسایل، دزدیده شدن آن‌ها، لغو سفرهای بی‌دلیل توسط راننده موتور محتواهایی را منتشر کرده بودند.
ابر کلمات کل ایجاد شده در ایکس فارسی
ابرکلمات واژگان پرتکرار یکی از ابزارهای مفید برای بررسی محتوای منتشر شده در بسترهای مجازی است که تمام محتوای بررسی شده در آن بازه زمانی را با فیلترهای اعمال شده، نمایش می‌دهد. این ابزار از جمله ابزارهای کیفی تحلیل شبکه‌های اجتماعی و محتوای پیام‌رسان‌ها است که فضای کلی و کلمات و هشتگ‌های پرتکرار آن‌ها را نشان می‌دهد. در ادامه ابر کلمات واژگان پرتکرار مرتبط با پیک موتوری در بستر ایکس فارسی از طریق واکاوی بیش از ۷ هزار توئیت پیرامون موضوع پیک موتوری در بازه زمانی یکساله این گزارش تهیه شده است.
در بررسی واژه‌های پرتکرار ایکس فارسی مرتبط با مضمون «پیک موتوری» در بازه زمانی ۱۲ ماهه اول شهریور ۱۴۰۲ تا ۳۱ شهریور ۱۴۰۳، «پیک موتوری»، بیشترین تکرار را به خود اختصاص داده است.
واژه‌های «اسنپ باکس»، «راننده اسنپ»، «باکس موتور» و «پیک موتوری رستوران» با توجه به این موضوع که عمده استفاده و درخواست‌ها برای پیک موتوری حمل و رساندن مرسوله و مواد غذایی است، از پرتکرارترین واژگان بودند. ( نام بردن از برخی اسامی تنها گذاشتن واژگان پرتکرار موجود در ابر کلمات بوده و هیچ قصد تبلیغی ندارد.)
با توجه به برخورد برخی راننده‌ها از جمله لغو سفر و یا نرساندن مرسوله واژگانی چون «اعصاب خرد کن» و «به مقصد نرسید» در میان کاربران تکرار شده بودند. همچنین با توجه به موضوع التهابات سال ۱۴۰۱ و دستگیری یک راننده پیک موتوری در آن زمان، نام « حسن خلخال زرد» پرتکرار بوده است.
جمع‌بندی
۱. انتشار بیش از ۷ هزار و ۸۹۴ توئیت در بازه زمانی یکساله که بیش از ۸۹ هزار و ۶۱۸ لایک گرفته‌اند، نشان می‌دهد علاوه بر اینکه مشکلات «پیک موتوری» به عنوان یک موضوع پردغدغه در میان مردم مطرح بوده، ایکس فارسی نیز محلی برای ابراز نظر، دغدغه‌ها و حتی دردل‌ها و گلایه‌های کاربران مجازی به شمار می‌رود که در موضوع‌های اجتماعی بیشتر نمود داشته است.
۲. برجستگی مضامینی مانند سختی کار و فقدان امنیت برای پیک موتوری‌ها از یک سو و عدم رضایت از نرسیدن مرسوله‌ها و یا آسیب دیدن به آن‌ها و نیز پشتیبانی ضعیف شرکت‌های پیک موتوری، همچنین حضور اتباع غیرقانونی افغانستانی به عنوان پیک موتوری در توئیت‌های کاربران نشان می‌دهد مشکلات اجتماعی جامعه در این پلتفرم‌های مجازی انعکاس می‌یابد.
۳. با توجه به پر رنگ شدن حضور زنان در جایگاه‌های مختلف شغلی در اجتماع، مساله حضور زنان به عنوان پیک موتوری و مطالبه اخذ گواهینامه موتور توسط آن‌ها مورد توجه کاربران ایکس فارسی قرار گرفته است.