خوزستان استانی با صنایع مختلف نفت، گاز و پتروشیمی و ظرفیت‌های مختلف کشاورزی، مزارع نیشکر و کانون‌های ریزگرد، منابع آلاینده زیادی را برای آلودگی هوای استان ایجاد می‌کند که سلامتی مردم را در معرض خطر قرار می دهد.
در سال های اخیر خوزستان با ابعاد و علل مختلفی از آلودگی هوا درگیر بوده که مشکلات تنفسی را برای مردم ایجاد کرده و مشخص نیست چه تبعات طولانی مدت و جبران ناپذیری را بر سلامت مردم به جا می‌گذارد که شاید سال‌ها بعد آشکار شود.
تنگی نفس بعد از اولین بارش های پاییزی یکی از بحران های تنفسی بود که در اوایل دهه ۹۰ مردم خوزستان را به بیمارستان‌ها کشاند و تحلیل های مختلفی را به همراه داشت که در این میان حساسیت به گرده درخت کونوکارپوس مورد تایید کارگروه سلامت قرار گرفت و قرار شد تا این درختان قبل از آغاز بارندگی‌ها هرس شوند که با وجود کاهش چشمگیر بار مراجعان اما همچنان تا حدی حل نشده باقی مانده است.
گرد و خاک نیز یکی دیگر از دلایل مهم آلودگی هوای سالیان گذشته محسوب می‌شود اما در چند سال اخیر این معضل تا حدی تعدیل شده که عوامل مختلفی از جمله تمهیدات محیط زیست، اقدامات و تخصیص اعتبار مناسب مقابله با گرد و خاک از جمله مالچ پاشی، آب‌گیری تالاب ها وافزایش بارندگی موثر بوده است.
آلودگی های صنایع مختلف، فلرهای نفتی، سوزاندن مزارع نیشکر و حتی زباله ها و... از جمله دیگر مهمترین عوامل آلودگی هوای خوزستان به ویژه اهواز است که همواره پابرجاست و نیازمند اتخاذ تمهیدات لازم از سوی دستگاههای ذیربط است.
بر این اساس اهواز طی یک سال گذشته و ۶ ماه نخست امسال روز سالم و پاکی را تجربه نکرده است.
متخصصان چه می‌گویند
غلامرضا گودرزی عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز دراین خصوص می گوید: گرده درخت کونوکارپوس می‌تواند عامل تنگی نفس در خوزستان باشد البته آلاینده‌ها نیز در تشدید این مساله نقش دارند.
یک متخصص گوش و حلق و بینی نیز دراین خصوص اظهار کرد: طبق یک نظریه، ترکیبی ازآلاینده‌های صنعتی شامل دی اکسید نیتروژن، دی اکسید سولفور، مونوکسید کربن، فلزات سنگین و پولن‌های گیاهی از درختانی مانند کونوکارپوس یا کهور و چمن‌ها یعنی مواد حساسیت زای معلق در هوا می‌توانند در حین رعد و برق و باران ذرات ریزتری ایجاد کرده و بیماران را دچار مشکلات تنفسی و آسم کند.
دکتر امیرآب آب زاده ادامه داد: همچنین در خوزستان گرد و غبار محلی را نیز باید اضافه کرد که همگی در مشکلات تنفسی و آلرژی سهم دارند.
وی اضافه کرد: تقریبا می توان گفت قاعده وپایه عوامل آلرژی زا در محیط خوزستان به ویژه اهواز، آلاینده‌های صنعتی شامل دی اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن، دی اکسید سولفورو ذرات فلزی سنگین وسرب و ذرات فلزی آهن، نیکل و سلنیوم معلق در هوا است.
وی توضیح داد: در اطراف اهواز صنایع نفت، فولاد و توانیرها، انواع کارخانجات نورد، کربن بلاک و نیشکر وجود دارند که هرکدام آلودگی‌های خودرا درهوای اهواز منتشر می‌کنند به عنوان مثال بعد از سوختن بقایای اضافه گیاه نیشکر، گرده‌های ناشی از سوخت آن در هوای اهواز از عوامل حساسیت زا به شمار می رود.
آب آب زاده گفت: ضمنا یک منشا آلودگی حساسیت زای هوای اهواز سوزاندن زباله‌ها است که همواره منجر به ایجاد دود و بوی بد درهوا می‌شود.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار با اشاره به اینکه اعتبارات ملی مربوط به مقابله با گرد و غبار در کشور کافی نیست گفت: منابع پیش بینی شده در این حوزه برای کل کشور، سالانه بین چهار تا پنج هزار میلیارد ریال است.
علی‌محمد طهماسبی‌بیرگانی اظهار کرد: باتوجه به محدودیت منابع مالی دولت، مشارکت صنایع در حوزه مقابله با پدیده گرد و غبار ضروری است.
به گفته داود میرشکار مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه هفت کانون گرد و غبار در استان وجود دارد گفت: برای مدیریت پدیده گرد و غبار ۱۵ دستگاه اجرایی مسئولیت دارند.
هوای ۵۵ درصد از روزهای اهواز در سه سال گذشته ناسالم بوده است
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد: هوای ۵۵ درصد از روزهای اهواز در سه سال گذشته ناسالم بوده که بالاترین درصد آلودگی در کشور است.
در حال حاضر هر روز تعداد زیادی از شهرهای خوزستان آلوده و در وضعیت قرمز و حتی خطرناک قرار می‌گیرد به گونه ای که نه فقط برای گروههای پرخطر مانند کودکان، سالمندان و زنان باردار، حتی برای افرادی عادی نیز تنفس این هوای آلوده خطرآفرین است و کمتر روزی است که هوای پاک را تجربه کنیم.
اما نکته قابل تامل این است که افزایش بار مراجعان تنفسی و احتمال خطر ابتلا به بیماری‌های حاد تنفسی و حتی سرطان می‌تواند سلامتی مردم را تهدید کند.
آخرین آمار مربوط به بیماری سرطان در کشور در سال ۹۷ توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منتشر شده و از آن زمان تا کنون آماری اعلام نشده تا مشخص شود آلودگی ها تا چه میزان بر افزایش و تشدید بیماری های تنفسی و سرطان ها موثر بوده است که نیاز به تحلیل های تخصصی دارد.
بر اساس گزارش معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در خصوص آخرین آمار سرطان مورد تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۳۹۷، این بیماری دومین علت مرگ و میر در جهان است اما در ایران بروز سرطان از متوسط جهانی پایین تراست اما پیش‌بینی می‌شود در ۲ دهه آینده، بروز آن در جهان و کشور افزایش یابد.
تعطیلی های مدارس برای دانش آموزانی که در شرایط حساس قرار دارند از جمله مواردی است که در دستور کار است اما آیا می تواند راهکار قطعی و دائمی برای پیشگیری از خطر آلودگی برای کودکان باشد در حالی که ما در بیشتر مواقع هوای آلوده و ناسالم را در گزارش های محیط زیست مشاهده می کنیم.
افزایش ۲۵ درصدی مراجعان به بیمارستان‌ها
بار مراجعان تنفسی در روزهای آلوده حدود ۱۰ درصد افزایش می یابد که در این میان گروههای حساس بیشتر در معرض خطر هستند و باید تا حد امکان از تردد پرهیز کنند اما در چهارروز اخیر با افزایش آلودگی هوا به دنبال هشدارهای هواشناسی خوزستان، بار مراجعان تنفسی حدود ۲۵ درصد افزایش یافت.
مدیر امور بیماری‌ها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: بروز آلودگی هوا از روز ۱۷ تا ۲۰ آذرماه، سه هزار و ۳۵۴ خوزستانی را راهی مراکز درمانی کرد که از این تعداد ۴۱۴ نفر بستری شدند و ۲ هزار و ۹۴۰ نفر به صورت سرپایی مورد درمان قرار گرفتند.
وی اضافه کرد: استمرار آلودگی هوا باعث رشد ۲۵ درصدی مراجعین با مشکلات قلبی و تنفسی به مراکز نسبت به ابتدای هفته جاری شده است.
آلودگی هوا چه تاثیری بر سلامتی کودکان دارد؟
کودکان یکی از آسیب پذیرترین گروههای در معرض آلودگی هوا هستند؛ معمولا در روزهایی که هوا آلوده است به بیماران، سالمندان و کودکان توصیه می‌شود که در خانه بمانند تا آلاینده های کمتری را تنفس کنند. مدرسه‌ها هم به همین دلیل تعطیل یا غیرحضوری می‌شوند.
در بحث از آسیب‌ها و اثرات آلودگی هوا عموما تاثیر آلودگی بر عملکرد ریه مطرح می‌شود اما در خصوص کودکان علاوه بر این نوع آسیب که وضعیت تنفسی کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مشکلاتی مثل آسیب به رشد مغزی کودکان هم محتمل است.
کودکان هرچه بیشتر در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار بگیرند احتمال مبتلا شدن‌شان به بیماری‌هایی مانند سرطان، مشکلات قلبی و بیماری‌های تنفسی مثل آسم و تنگی نفس هم بیشتر می‌شود.
به دلیل مجموع این دلایل است که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده آلودگی هوا برای کودکان نسبت به بسیاری از بیماری‌های ویروسی و عفونی به مراتب خطرناک‌تر است و هرچه کودک در سنین پایین‌تری باشد این خطر تهدید جدی‌تری به حساب می‌آید.
عوارض آلودگی هوا بر سلامتی همگانی
مدیر امور بیماری‌ها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز درخصوص اثرات آلودگی هوا بر سلامت مردم گفت: تأثیر آلودگی هوا بر ریه و سایر اندام‌ها به‌اندازه ایست که سالانه افراد زیادی به علت آلودگی هوا به انواع بیماری‌ها مبتلا می‌شوند.
دکتر مسعود نشاطی بیان کرد: زمانی که هوا آلوده باشد، افراد مسن، کودکان، زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی یا قلبی عروقی بیشتر در معرض خطر هستند. ثابت شده است که در شهرهای بزرگ با بزرگراه‌های شلوغ و صنعت توسعه‌یافته، خطر اثرات مضر آلودگی هوا بر سلامت انسان بیشتر از مناطق روستایی است.
وی اضافه کرد: سوزش چشم، تنگی نفس، خس‌خس سینه، خستگی، سردرد، سرفه و حالت تهوع، از علایم و نشانه های آلودگی هواست و برای کودکان عوارضی چون گوارشی مثل تهوع، دل درد، استفراغ و اسهال را به همراه دارد.
نشاطی ادامه داد: کودکان نسبت به اثرات آلودگی هوا حساس ترند، چون سیستم ایمنی آنها حساسیت بیشتری دارد.
مدیر امور بیماری‌ها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در خصوص عوارض آلودگی هوا برسلامت انسان اظهار کرد: به طور کلی آلودگی هوا احتمال ابتلا به بیماری های آسم، سکته مغزی، حملات قلبی، سرطان، زوال عقل، سرفه یا خارش چشم، عفونت های تنفسی، بیماری عروق کرونر قلب، تشدید بسیاری از بیماری های تنفسی و ریوی، بروز علائم افسردگی را افزایش می دهد.
نشاطی ادامه داد: علاوه بر عوارض کوتاه مدت علائم بلند مدتی مانند ریزش مو، برونشیت، اختلالات خلقی و… نیز می‌تواند بروز پیدا کند.
وی گفت: سالمندان، کودکان و زنان باردار از جمله سه گروه حساس در یک جامعه به شمار می آیند که به مراتب سالمندان به دلیل کهولت سن و ضعف سیستم ایمنی حساسیت بیشتری نسبت به دو گروه دیگر دارند.
اثرات و تبعات منفی آلودگی هوا بر تمام ابعاد زندگی مردم به ویژه سلامتی جسمی می طلبد که مسئولان استانی و کشوری تمهیدات ویژه و ضربتی را اتخاذ کنند.
ارائه طرح اساسی برای بهبود کیفیت هوا
به گفته صدیقه ترابی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اگر قرار است برای کاهش آلودگی هوا اقدامی انجام شود باید طرحی اساسی ارائه داد تا انجام آن، بهبود کیفیت هوا را درپی داشته باشد.
وی اضافه کرد: انتظار می رود مدیران نفتی از کلی گویی و ارائه آمار پرهیز کنند و گزارش جامعی از فعالیت فلرهای نفتی ارائه دهند تا در مرکز مورد بررسی قرار گیرد.
ترابی گفت: طبق بررسی ها، نهال‌کاری در کاهش ریزگردها کمتر از ۴۰ درصد اثرگذاری داشته است که نشان می دهد این طرح به خوبی اجرا نشده است. با توجه به کاهش منابع آبی و سطح زیر کشت خوزستان، نباید به دنبال روشی بود که نیاز به منابع آبی پایدار داشته باشد. همچنین باید یک برنامه قابل توجیه و معنادار برای گرد و خاک استان در نظر گرفت.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: بحث فلرهای نفتی و گرد و غبار ۲ عامل اصلی در آلودگی هوای اهواز است.
وی تاکید کرد: وضعیت سوخت استان و اهواز را مورد بررسی قرار می‌دهیم و در صورت نیاز باید سهمیه بنزین شهرستان اهواز افزایش یابد.
ضرورت انجام پروژه‌های رفع آلاینده‌های خوزستان به صورت ملی
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به فعالیت‌های نفتی در خوزستان اظهار کرد: رییس سازمان محیط زیست بر ضرورت انجام پروژه‌های رفع آلاینده‌های استان خوزستان به صورت ملی تاکید دارند و این مساله در دستور کار قرار دارد.
داود میرشکار پایداری جو را یکی از عوامل اصلی تجمع آلاینده‌ها در هفته اخیر در استان عنوان کرد و افزود: با توجه به شرایط فعلی کارگروه اضطرار آلودگی هوا استان جمعه گذشته برگزاری شد و تمهیدات لازم را برای مدیریت آلاینده‌ها انجام شد.
وی با تاکید بر اینکه استان خوزستان با توجه به برخورداری از نفت، صنایع مختلف، کشاورزی گسترده، نیشکر و... دارای شرایط خاصی است توضیح داد: براساس مصوبات کارگروه اضطرار آلودگی هوا ممنوعیت برداشت سیاه نیشکر، جلوگیری از سوزندن پسماندها، کاهش فلرسوزی در اطراف شهرهای استان و جلوگیری از وسایل نقلیه فاقد معاینه فنی به منظور مدیریت شرایط مصوب شد.
میرشکار همچنین به برگزاری کارگروه ملی هوای پاک در روز جاری در تهران اشاره کرد و گفت: امیدواریم در این کارگروه نسبت به موضوعاتی همچون کاهش فلرسوزی تصمیمات مناسبی اتخاذ شود.
همکاری بین بخشی همه دستگاههای اجرایی
استاندار خوزستان نماینده عالی دولت نیز پیگیری برای رفع چالش های زیست محیطی در استان را ضروری دانست و افزود: همه دستگاه های اجرایی برای کاهش تبعات ناشی از فعالیت صنایع آلاینده باید همکاری بین بخشی داشته باشند.
سید محمد رضا موالی زاده به وجود صنایع متعدد در خوزستان و منابع تولید آلودگی اشاره کرد و ادامه داد: صنایع همواره باید به رعایت اصول حفاظت از محیط زیست و انجام مسئولیت های اجتماعی توجه داشته باشند؛ مذاکراتی با صنایع بزرگ آغاز شده است و موضوع حفاظت از محیط زیست به موازات حمایت از تولید ملی به طور جدی دنبال خواهد شد.
امید است دستگاههای متولی و مسئولان، تا حد امکان تمهیدات لازم را برای پاک شدن هوای استان انجام دهند.