به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، شب یلدا و شب چله بیانگر فرهنگ غنی مردم کشورمان است و از دیرباز در میان ایرانیان مرسوم بوده و هست. پشتوانه برگزاری چنین رویدادی ریشه در فرهنگ کشاورزی، خانواده دوستی و شکرگزاری ایرانیان دارد، شب یلدا بهانه‌ای است که اعضای خانواده با محوریت بزرگترها دور هم جمع شوند و مهر و محبت در بین آنان جاری شود.
«شب یلدا/ شب چله» آذرماه ۱۴۰۱ در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به عنوان نوزدهمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس کشورمان به صورت مشترک با افغانستان به ثبت جهانی رسید. براین اساس هر ساله ویژه‌برنامه‌های متعدد و متنوعی توسط سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی و هنری با هدف گرامیداشت شب یلدا به عنوان سنت قدیمی ایرانی و آیین مهر و دوستی و پاسداشت آن به عنوان میراث جهانی برگزار می‌شود.
بسیاری از ادارات و نهادهای شهرهای کشورمان به علت آلودگی و برودت هوا و نیز برای مدیریت مصرف گاز و برق، تعطیل هستند اما رویدادهای فرهنگی و هنری برای پاسداشت شب یلدا همچنان پا برجا هستند و تعطیل نشدند، همچنین امسال با توجه به سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) در دوم دی ماه (۲۰ جمادی الثانی)، بعضی از نهادها، برای گرامیداشت این دو رویداد همزمان برنامه‌هایی را تدارک دیده‌اند که در این گزارش معرفی می‌شوند.
برپایی ۶ گذر یلدایی در سطح شهر تهران
اداره کل فرهنگی شهرداری تهران همزمان با فرارسیدن شب یلدا ویژه برنامه‌های فرهنگی متنوعی را از ۲۹ آذر تا یکم دی ماه تدارک دیده است؛ این برنامه‌ها با استفاده از ظرفیت‌های مناطق مختلف پایتخت تدارک دیده شده و تلاش دارد ضمن توجه به سنت حسنه صله رحم و برگزاری دورهمی‌های خانوادگی نشاط اجتماعی را برای شهروندان به ارمغان بیاورد.
اجرای گذر یلدایی با استفاده از نمادها و نشانه‌های طهران قدیم یکی از اصلی‌ترین برنامه‌هاست؛ اجرای برنامه‌های شاد و متنوع از جمله موسیقی اقوام، اجرای سرود و بازی‌های محلی، نمایش میدانی آیینی و .... از برنامه‌های گذر یلدایی است. همچنین برای تاکید بر هویت‌ها و سنت‌های آیینی در تهران، عکاسخانه‌هایی در مناطق مختلف برپا خواهد شد.
ایجاد فضایی برای آموزش و سرگرمی کودکان و نوجوانان نیز از دیگر برنامه‌های یلدایی اداره کل فرهنگی شهرداری تهران است. اجرای برنامه‌های نقالی، شاهنامه‌خوانی، اهدای گل به بانوان به مناسبت روز زن، برپایی غرفه چایخانه سنتی، حرکت چرخ‌های طحافی و اهدای محصولات ویژه زمستان به شهروندان در قالب کاروان‌های شادی در تهران برگزار خواهد شد. همچنین سفره تزئینی شب یلدا در همه مناطق گسترده می‌شود.
باغ فردوس منطقه یک، فلکه سوم تهرانپارس در منطقه چهار، اکو پارک رود دره فرحزاد در منطقه پنج، میدان آزادی در منطقه ۹، میدان راه آهن در منطقه ۱۱ و بازار تهران در منطقه ۱۲ میزبان شهروندان تهرانی در جشن‌های یلدایی خواهند بود.
جشنواره «پاییز_برگ»
چهارمین جشنواره «پاییز_برگ» در روزهای پایانی پاییز و به مناسبت شب یلدا از ۲۸ آذر تا یکم دی ماه در میدان مشق تهران برگزار می‌شود، سوژه اصلی این برنامه هنری، برگ‌های خزان پاییزی است، با درخواست دانشگاه هنر و با تلاش عوامل اجرایی و کارگران خدمات شهری منطقه ۱۲ تهران حجم زیادی از برگ‌های خزان‌زده جمع‌آوری شده و به محل برگزاری جشنواره در میدان مشق منتقل شده است تا مورد بهره‌برداری و استفاده علاقه‌مندان و هنرمندان قرار گیرد.
جشنواره «پاییز_برگ»، شامل هنرهای محیطی، چیدمان، پرفورمنس (هنر اجراگونه‌ای که عناصر تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی را باهم ترکیب می‌کند) و آثار تعاملی و مکان ویژه است که در طول این رویداد توسط هنرمندان با تعامل با مخاطب اجرا خواهد شد.
این رویداد-مکان ویژه و مخاطب محور به همت مؤسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر، دانشگاه هنر، شهرداری منطقه ۱۲ و همکاری موزه ملک و وزارت امور خارجه، با هدف تعامل هنرمندان و مردم در فضای شهری برگزار می‌شود که با توجه به حضور برخی مسئولان وزارت امور خارجه و سفرای کشورهای مقیم و مشارکت معاونت امور هنری وزارت فرهنگ می‌تواند فضای متفاوتی را در هنرهای مشارکتی را رقم بزند.
«هنر ایران زمین» در برج آزادی
جشنواره «هنر ایران زمین» به مناسبت شب یلدا در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری به همت مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی از ٢٨ آذر تا سوم دی ماه در این مجموعه برگزار می‌شود. این جشنواره با نمایش و رونمایی از اثر «ایران دخت» لباس فرهنگ و هنر ایران اثر سونیا داشاب دیشب آغاز شد. همزمان با این رویداد، مجسمه‌ای از آثار آینه‌کاری عارف منتظری رونمایی و در طول جشنواره به نمایش در خواهد آمد.
برگزاری کنسرت ارکستر سازهای بادی گروه موسیقی سینا ذکایی ٢٨ آذرماه، نمایشگاه عکس‌های ایران قدیم از آثار محمدعلی جدیدالاسلام، نمایش آثاری از فرش فاخر ایرانی، نمایشگاه خوشنویسی بانوان هنرمند بنیان مهستان هنر، نمایشگاه سفال هشت هزار سال نقوش ایرانی نرگس ممبینی، برپایی نمایشگاه و کارگاه با حضور هفت هنرمند کارآفرین از آثاری همچون قلم‌زنی، فیروزه کوبی، میناکاری، خاتم کاری، مینیاتور از دیگر بخش‌های این جشنواره است.
در حاشیه جشنواره «هنر ایران زمین»، سه نشست تخصصی با عنوان «نقش زنان هنرمند در هنر نقاشی و خوشنویسی معاصر ایران» با سخنرانی جواد بختیاری، «هنر آینه کاری» با سخنرانی عارف منتظری و «نقوش ایرانی در دوره پیش از اسلام و پس از اسلام» با سخنرانی نرگس ممبینی برگزار خواهد شد. شب یلدای ایرانی با عنوان «تار و انار» همراه با پخش زنده در سالن اصلی مجموعه برج آزادی از برنامه‌های ویژه روز دوم این جشنواره است.
تکنوازی موسیقی توسط بانوان جوان در طول جشنواره نیز از دیگر برنامه‌های جشنواره است. همچنین به مناسبت میلاد با سعادت بانوی آب و آینه، حضرت زهرا (س)، ویژه برنامه‌ای به همراه نمایشگاه لباس فاخر بانوی ایرانی برنامه‌ریزی شده است.
برگزاری حدود ۱۰۰ رویداد فرهنگی هنری
اداره کل موزه‌های معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به مناسب شب یلدا (چله) به عنوان یکی از جشن‌های کهن ایرانی که به عنوان میراث ناملموس کشور به ثبت جهانی رسیده، به منظور پاسداشت آن در موزه‌های سراسر کشور حدود ۱۰۰ رویداد فرهنگی هنری را برنامه‌ریزی کرده است که این برنامه‌ها در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، موزه ملی ایران، موزه فرش ایران، موزه آبگینه، موزه رضا عباسی و موزه نقاشی پشت شیشه برگزار می‌شوند.
همچنین به مناسبت میلاد خورشید(بزرگداشت یلدا) مراسمی به موسسه مطالعات منظر و انجمن مفاخر معماری ایران شنبه- اول دی ماه- ساعت ۱۴ تا ۱۶ در مرکز همایش موزه فرش ایران به نشانی تقاطع خیابان‌های امیرآباد و فاطمی برگزار می‌شود.
پویش «یلدای موسیقی»
مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، امسال به مناسبت سومین سال ثبت جهانی آیین یلدا و ثبت جهانی ساز رباب، پویشی با عنوان «یلدای موسیقی» با شعار «آوای یلدای جهانی» در سراسر کشور برگزار می‌کند.
این پویش با هدف پاسداشت میراث ناملموس ایران، به ویژه نغمه‌ها و سازهای ایرانی همچون ردیف موسیقی ایرانی، دوتار، عود، رباب و کمانچه طراحی شده است. پیوند میراث فرهنگی و موسیقی فاخر و جایگاه ویژه موسیقی فاخر ایرانی در میراث جهانی، فرصتی ارزشمند برای معرفی و گرامیداشت فرهنگ و هنر ایران در سطح ملی و بین‌المللی است.
مرکز روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی از مردم دعوت کرده است تا با انتشار پوستر، محتوا و روایت‌های مرتبط با پویش «یلدای موسیقی»، با هشتگ‌های #یلدای_موسیقی و #آوای_یلدای_جهانی در این پویش مشارکت داشته باشند.
همچنین برای گسترش مشارکت عمومی، مسابقه‌ای برای تولید محتوا با محوریت پویش «یلدای موسیقی» طراحی شده است و علاقه‌مندان می‌توانند از ۲۷ آذر تا سوم دی ماه محتوای خود شامل عکس، ویدئو، یا روایت‌های خلاقانه را با استفاده از هشتگ‌های #آوای_یلدای_جهانی و #یلدای_موسیقی در فضای مجازی منتشر کنند.
«شب چله» موسیقی
نشست ماهانه خانه موسیقی ایران و ویژه برنامه مراسم «شب چله» چهارشنبه- ۲۸ آذر ماه- با حضور هیات مدیره خانه موسیقی، هنرمندان موسیقی و اجرای گروه «نوای سیمره» به خوانندگی مهران غضنفری، سارا علیزاده، شیرین محمدی، محسن کریمی، اجرای موسیقی کلاسیک ایرانی و نقالی در سالن اجتماعات این خانه برگزار شد.
آثار متعدد موسیقایی نیز در سال‌های اخیر توسط هنرمندان موسیقی به مناسب شب یلدا تولید و منتشر شدند که آلبوم‌های «تا صبح شب یلدا» با اشعار و صدای زنده یاد هوشنگ ابتهاج بر روی قطعاتی از موسیقی کلاسیک جهان، «زندان شب یلدا» با اشعاری از محمدرضا شفیعی کدکنی و هوشنگ ابتهاج (ه.ا.سایه) و فریدون مشیری، آهنگسازی سلمان سالک و خوانندگی وحید تاج از جمله این آثار هستند.
همچنین تک‌آهنگ‌های «شب یلدا بدون تو» با شعری از محمدمهدی سیار، دکلمه سید محمدحسین موسوی تبار، آهنگسازی امیرحسین سمیعی، «شب یلدا» با ترانه، آهنگسازی و خوانندگی حامد محضرنیا، «فال خوش» با ترانه‌ای از حسین غیاثی، آهنگسازی بهنام جلیلیان و خوانندگی امیر عظیمی، «شب چله» با ترانه، آهنگسازی و خوانندگی مصطفی راغب، «آره یا نه» با آهنگسازی و خوانندگی رضا صادقی، «حواسم بهت بود» با ترانه محمد کاظمی، آهنگسازی ساناز کریمی و خوانندگی رضا صادقی، «دلتنگ» با ترانه حسین صفا، آهنگسازی و خوانندگی محسن چاوشی، «یلدا بدون تو» با ترانه محمدمهدی سیار، آهنگسازی حامد فکوری و خوانندگی اشکان کمانگری منتشر شدند.
عبدالحسین مختاباد خواننده موسیقی طی روزهای گذشته به مناسبت شب یلدا تصنیف «سرگشته» (آهنگ ترکی) با شعری از اسحاق انور از آلبوم «سیاه مشق» را با صدای خود در فضای مجازی منتشر کرده و نوشته است: «یلداتان مبارک. چنین بود تا بود گردان سپهر/گهی پر ز درد و گهی پر ز مهر/ تو گر باهشی مشمر او را به دوست/ کجا دست یابد بدردت پوست/ شب اورمزد آمد و ماه دی/ز گفتن بیاسای و بردار می/ کنون کار دیهیم بهرام ساز/ که در پادشاهی نماند دراز/ حکیم فردوسی»
حسین رضا اسدی خواننده موسیقی سنتی نیز آهنگ سنتی-کلاسیک «یلدا» را با شعری از صالحه زهره وند، آهنگسازی بابک شهرکی منتشر کرده است. این قطعه با رویکرد احترام به آداب و سنت های ایرانی(شب چله) و به عنوان هدیه به تمامی هنردوستان ایرانی تقدیم شده است.
همچنین کنسرت یلدایی گروه «تال» فرج علیپور با سرپرستی میلاد علیپور ۲۹ آذر سانس‌های ۱۸:۳۰ و ۲۱:۳۰ در سالن میلاد نمایشگاه بین‌المللی تهران و کنسرت علی زندوکیلی همزمان با شب یلدا ۳۰ آذر سانس‌های ۱۸:۵۰ و ۲۱:۵۰ در مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار می‌شوند.
«شب چله، پای قصه‌های تهران» در کوشک باغ هنر
ویژه برنامه «شب چله، پای قصه‌های تهران» با حضور دانشجویان خارجی دانشگاه تهران و اساتید دانشگاه تهران چهارشنبه- ۲۸ آذرماه- در کوشک باغ هنر برگزار شد. تکنوازی رباب، نقالی توسط زوج نقال از چهارمحال بختیاری و روایت قصه‌های تهران منوچهر والی‌زاده، اجرای تئاتر ویژه شب یلدا از بخش‌های این برنامه بود.
همچنین در این برنامه سیمین حقی درباره فلسفه و ویژگی‌های هویتی شب یلدا و فریبرز رستمی درباره فلسفه موسیقی طبیعت و آیینی به همراه بخش شنیداری موسیقی‌های مرتبط با طبیعت سخن گفتند.
ویژه برنامه «عصرانه طنز طهران» نیز به مناسب شب یلدا ۲۷ آذرماه به میزبانی سعید بیابانکی و با حضور جمعی از هنرمندان و شاعران از جمله بهرام عظیمی، امید مهدی‌نژاد، مهدی استاد احمد، مرتضی درخشان، صابر قدیمی، فرامرز ریحان‌صفت، شروین سلیمانی و منوچهر ضیایی در «خانه شعر و ادبیات» منطقه فرهنگی و گردشگری عباس‌آباد برگزار شد.
جشن‌های «شب قصه‌های ما»
سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به مناسبت شب یلدا جشن «شب قصه‌های ما»؛ جشن خانوادگی یلدا به همراه جشن پایان فعالیت‌های پاییز فرهنگسراها را از ۲۸ تا ۳۰ آذرماه در مراکز فرهنگی مناطق ۲۲ گانه پایتخت برگزار می‌کند.
این جشن‌ها شامل بخش‌های شاد و متنوع همچون اجرای موسیقی، سرود، حافظ‌خوانی، مسابقات گروهی و خانوادگی، مشاعره، خاطره گویی، پخش دلنوشته‌های صوتی نوجوانان خطاب به مادرانشان در مراسم توسط نوجوانان حلقه‌های هویتی فرهنگسراها و برگزاری آیین‌های سنتی این شب ایرانی است. نوجوانان عضو حلقه «بچه‌های فرهنگسرا» در همه مراحل اجرا شامل ایده‌پردازی، طراحی و برگزاری جشن مشارکت فعال خواهند داشت. خانواده‌های نوجوانان نیز به عنوان میهمانان ویژه جشن «شب قصه‌های ما» حضور پیدا می‌کنند و از نوجوانان کنشگر برگزیده تقدیر خواهد شد.
با توجه به اینکه قصه‌گویی، نقالی و روایتگری یکی از آداب و رسوم کهن مراسم شب یلدا بوده است، نوجوانان می‌توانند به وسیله هنر ترکیبی «نمایشنامه‌خوانی» استعدادهای تازه خود در هنرهای نمایشی را شناسایی کنند. با همین هدف متن‌هایی از آثار ادبی کهن مانند شاهنامه یا نمایشنامه‌های امروزی انتخاب می‌شود و نوجوانان علاقه‌مند به روایتگری و نمایشنامه‌خوانی پس از تمرین در فرهنگسراها، به اجرا در مراسم شب یلدا می‌پردازند.
با توجه به نزدیکی شب یلدای امسال به سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و روز مادر، تکریم مقام مادر به عنوان یکی از بخش‌های جشن «شب قصه‌های ما» در نظر گرفته شده و پویش «کتاب مامان» نیز برگزار می‌شود. در این پویش امکان عضویت مادران در کتابخانه‌های فرهنگسراها با ۵۰ درصد تخفیف فراهم شده و نوجوانان نیز می‌توانند با خریداری کتاب با تخفیف ویژه، هدیه روز مادر خود را در این مراسم اهدا کنند.
سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران پنجم تا ۳۰ آذرماه نیز سیزدهمین جشنواره «صد دانه یاقوت» را در فرهنگسرای اشراق برپا کرده است، این جشنواره با هدف بهره‌مندی خانواده‌ها از برنامه‌های فرهنگی هنری در فضایی بانشاط، معرفی و آشنایی مخاطبان و شهروندان با مزایا و خواص انار و حمایت از باغداران و تولیدکنندگان انار برپا شد.
اجرای موسیقی اقوام، محلی و اصیل ایرانی، برنامه‌های میدانی، پرده خوانی، اجراهای هنری و نمایش کودک، عرضه انار و مشتقات آن، نمایشگاه سوغات استان‌ها و صنایع دستی اقوام برای آشنایی شهروندان با میراث فرهنگی، تولیدات هنری و صنایع دستی نقاط مختلف ایران از بخش‌های این جشنواره است.
همچنین سومین «جشنواره انار» جشنواره انار و سوغات استان‌ها همراه با آیین نکوداشت شب یلدا از یکم تا ۳۰ آذرماه از ساعت ۱۰ تا ۲۲ در محوطه فرهنگسرای معرفت برپاست. معرفی و ترویج محصولات انار و فرهنگ و سنت‌های مرتبط با آن، نمایش و فروش انواع محصولات مرتبط با انار، از جمله آب انار، مربا، دمنوش و سایر فرآورده‌ها، معرفی آداب و رسوم محلی مرتبط با انار و استفاده از آن در غذاهای محلی، عرضه سوغات استان‌های کشور از برنامه‌های این جشنواره است.
شب چله شاعران در خانه هنرمندان ایران
نشست ماهیانه «عصر روشن» در خانه هنرمندان ایران، به دلیل تقارن با آیین باستانی «شب چله»، با موضوع «زمستان، برف و چله در ادبیات فارسی» چهارشنبه- ۲۸ آذرماه- در تالار استاد امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
در این نشست محسن حکیم معانی و محمدرضا ضیاء به نکوداشت کمال‌الدین اسماعیل شاعر اصفهانی در زمان حمله مغولان به ایران، سخن گفتند. فوژان احمدی نیز قصیده معروف با ردیف «برف» را از این شاعر قرن هفتم، ارائه کرد و فهیمه باروتچی به مفهوم زمستان در شاهنامه پرداخت.
در ادامه برنامه قطعه موسیقایی «زمستان است» با آهنگسازی و کمانچه نوازی فائق نوری رونمایی شد.
حافظ‌خوانی غلامرضا طریقی
انتشارات امیرکبیر به مناسبت فرارسیدن شب یلدا و بلندترین شب سال، محفلی ادبی «به رسم حافظ، به یاد یلدا» را چهارشنبه- ۲۸ آذرماه- در محل این انتشارات برگزار کرد. در این شب شعر و غزل، غلامرضا طریقی حافظ‌خوانی کرد و با تفال به حافظ به استقبال روشن‌ترین لحظه‌های زمستان رفت.
شب شاهنامه بایسنقری
هفتصد و نودمین شب از شب‌های بخارا چهارشنبه- ۲۸ آذرماه- به شاهنامه بایسنقری اختصاص یافت. این نشست با سخنرانی آیدین آغداشلو، سیدمحمد بهشتی، محمدابراهیم زارعی، مصطفی ده‌پهلوان، محمد احمدی و علی دهباشی در موزه ملی ایران برگزار شد.
رونمایی از مجموعه نفیس کارت‌پستال‌های شاهنامه بایسنقری (از گنجینه کتابخانه کاخ گلستان) که به همت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری منتشر شده است، از دیگر بخش‌های این نشست بود.
نمایش برگ‌هایی از شاهنامه دوره تیموری
نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی و اسلامی «ترانه باران» در پاسداشت شب یلدا (شب چله) به عنوان سنت قدیمی ایرانی و آیین مهر و دوستی که در قالب میراث ناملموس در فهرست یونسکو ثبت شده است، چند برگ از شاهنامه دوره تیموری را در کنار آثاری قدمایی از گنجینه نگارخانه ترانه باران، ۲۶ و ۲۷ آذرماه در برند سنتر به نمایش گذاشت.
هدف از برگزاری این نمایشگاه افزایش آگاهی جامعه درباره جایگاه هنرهای تجسمی به خصوص خط و خوشنویسی در پهنه تاریخ کهن ایران و اشاعه فرهنگ عمومی شب یلدا به عنوان میراث ناملموس بود.
«ماه کامل»؛ ویژه برنامه شب یلدا
بیست و هفتمین برنامه «دلکوک» خانه هنرمندان ایران جمعه- ۳۰ آذرماه- به مناسبت شب یلدا به اجرای زنده موسیقی محیطی «ماه کامل» اختصاص دارد.
پیش از آغاز اجرای این ویژه برنامه موسیقی از حوالی ساعت ۱۸ ابتدا حافظ‌خوانی توسط سعید اسلام‌زاده گوینده رادیو و شاهنامه‌خوانی توسط استاد محمد معجونی در لابی طبقه همکف خانه هنرمندان ایران اجرا و ساعت ۱۹ به اجرای موسیقی «ماه کامل» پیوند خورده و تا حوالی ساعت ۲۰ ادامه پیدا می‌کند.
در بخش موسیقی، هومن درخی به اجرای آواز و ساکسیفون و پیمان جوینده‌پور نیز به اجرای پیانو به صورت مشترک خواهند پرداخت.
تماشای این برنامه برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.