به گزارش ایرنا، شب یلدا در خراسان به «شب چله» معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است و مردم در این شب با شرکت در شب نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات و برگزاری آیین های مختلف جمعی، سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند.
مردم این خطه برای رفتن به پیشواز نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا که توان مالی به آن‌ها اجازه دهد، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه، انار و خربزه کوتاهی نمی‌کنند.
ایرانیان گذشته، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش خورشید می خواندند و برای آن جشنی بزرگ برپا می کردند.
در ایران باستان، تاریکی نماد اهریمن بود و چون در طولانی‌ترین شب سال، عمر تاریکی بیشتر می‌شد، آتش روشن می کردند تا تاریکی و شیطان را نابود کنند و در این شب خانواده ها گرد هم جمع می‌شدند و شب را با گفت و گو، خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی سپری می‌کردند.
یلدا در خراسان حال و هوای خاص این خطه را همراه خود دارد، مثلا در این شب می توان زائرانی را در حرم مطهر رضوی دید که در کنار زیارت آن حضرت شب چله را نیز با خوردن تکه ای شیرینی یا شکلات پاس می دارند، اما در برگزاری جشن شب یلدا در مشهد و به طور کلی در برگزاری مراسم آن در این سامان، اشتراکات فراوانی با دیگر اقوام ایرانی به چشم می‌خورد.
شب چله، پایان آخرین روز پاییز و نخستین شب زمستان است و ایرانیان باستان بر این باور بودند که فردای این شب با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور ایزدی افزایش می یابد.
«خوراسان» پیشرو در برگزاری یلدای تاریخی
کارشناسان و صاحبنظران عرصه مردم شناسی بر این اعتقادند که آداب و رسوم شب یلدا در خراسان از پیشینه درازی برخوردار است.
واژه «خور» یعنی خورشید، و روز پس از شب یلدا را «خور روز» یا «روز خورشید» می‌نامیدند، حتی نام خراسان نیز از "خور" به معنای خورشید و "سان" به معنای سرزمین گرفته شده است.
به همین دلیل طلوع خورشید در این سرزمین به نسبت سایر سرزمین‌ها از معنای عمیق تری برخوردار است و حتی شب یلدا هم به مناسبت اینکه نخستین بارقه‌های نور خورشید بر سرزمین خراسان باریدن می گیرد، جایگاه مهمی دارد.
در نزد مردم ایران به طور عام و مردم خراسان به طور ویژه، «خورشید» نماد زندگی، روشنایی و کار و فعالیت است.
در خطه خراسان به دلیل گستردگی زمین و منابع خدادادی، اقتصاد و معیشت مردم بیش از هر چیز از مسیر کشاورزی و دامداری تامین می‌شود که این امر امروز نیز ادامه دارد؛ به همین دلیل مردم این خطه از گذشته‌ها پس از پایان مراحل کاشت، داشت و برداشت محصول، آغاز فصل سرما را زمانی برای تجدید قوای خود دانسته و برگزاری آیین یلدا را نیز بیشتر با شب زنده داری و خوردن خوراکی‌های انرژی زا همراه می کرده اند.
چله، سنت و مذهب دوشادوش هم
در این شب منزل پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها کانون اصلی تجمع افراد خانواده است که همین موضوع باعث افزایش حس احترام و ارزش گذاری کوچکترها به بزرگترها و تقویت حفظ همگرایی خانوادگی می شود و این همان چیزی است که در دین اسلام نیز بسیار بدان توصیه شده و مورد تاکید قرار گرفته است.
به طور کلی یلدا، شب زندگی، شادابی و زمانی برای انس و الفت است و از آنجا که «صله رحم» نیز در دین مبین اسلام مورد تاکید است، در آیین های این شب می توان پیوند دین، مذهب و سنت را به خوبی مشاهده کرد.
در این شب بازگویی خاطرات و بازخوانی افسانه ها از سوی پیرمردان چانه گرم و حتی خواندن متون منظوم و منثور مانند شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ و حتی قصه هایی که در بین عامه مردم از جایگاه خاصی برخوردار بوده است مانند داستان‌های «امیرارسلان نامدار» در بین مردم رایج بوده است.
شب زنده‌داری در طولانی‌ترین شب سال همراه با خوردن برخی خوراکی‌ها است و از این حیث خوردن هندوانه در شب یلدا در کل کشور از جمله در بین مردم خراسان رضوی یک رسم دیرینه است.
طبق اعتقاد قدما و از نگاه طب سنتی، طبایع انسان به ۲ نوع سرد و گرم تقسیم بندی می‌شود که آنرا ترکیبی از شدت و ضعف چهار عنصر "خون، صفرا، سودا و بلغم" در هر فرد می‌دانستند.
خراسانی‌ها بر این اعتقادند که خوردن هندوانه در شب یلدا باعث گرمی مغز و رفع سوزش جگر می‌شود و اعتقاد دارند خوردن هندوانه چهار عنصر اصلی را، که شکل دهنده طبع انسانی است، به حالت تعادل و اعتدال می‌رساند.
همچنین به دلیل فرارسیدن فصل سرما، انسان نیاز به نیرو و توان بیشتری دارد که خوردن تنقلاتی چون بادام، گردو و مغز میوه هایی که در خراسان زیاد کشت می‌شود مانند هندوانه، خربزه و کدو مرسوم است و آماده کردن این‌ها معمولا توسط زنان صورت می‌گیرد.
هم‌نشینی نسل‌ها در کنار هم
چلّه یا چهلّه بخش مهمی از تقویم سنتی ایرانیان از دوران باستان تا دوره معاصر بوده است که در گاه‌شمار باستان، چله ها در تابستان به چله "تموز" و در زمستان به چله زمستان نامگذاری می شده است.
چله زمستان به سبب اهمیتی که در زندگی کشاورزان داشته و زمان کشت و کار را مشخص می کرده است و از طرفی به موجب باورهای مقدسی که همزمان با شب یلدا و آغاز فصل زمستان، در ابتدای دیماه هر سال با پایان چیرگی سرما و شب های طولانی و تاریک و دور هم جمع شدن، از اهمیت خاصی در زندگی اجتماعی برخوردار بوده است.
چله زمستان شامل چله بزرگ مشتمل بر ۴۰ روز از اول دی تا دهم بهمن ماه و چله کوچک، یعنی ۲۰ روز پایانی بهمن ماه است.
در ایران کهن و سرزمین‌های همجوار از دیرباز برای پاسداشت این چله ها، جشن های همگانی خانوادگی برپا داشته می‌شده و همگان خود را برای آماده‌سازی زمین به منظور آغاز کشت و زرع و استقبال از نوروز و بهار آماده می‌کرده اند.
انقلاب زمستانی و پایان چیرگی سرما و نوید برآمدن خورشید یا مهر تابان، دلگرمی وصف ناپذیری برای همگان بوده است. تمام باورهای مقدس ایرانیان از دیرباز تا کنون، پیروزی نیکی و نور، زندگی و شادی و نیروی اهورایی بر بدی و پلشتی و تاریکی و ناامیدی بوده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: شب چله یکی از آیین‌های سنتی و اجتماعی است که در فرهنگ ایران زمین جایگاه خاصی دارد.
سیدجواد موسوی اظهار کرد: یلدا از جمله آیین‌های پراهمیت در فرهنگ کهن است و موجب پیوند و ارتباط نسل‌های مختلف با یکدیگر است که در یک شب در کنار هم قرار می گیرند، اوقات را می گذرانند و از حضور بزرگان هر نسل بهره می‌برند.
وی بیان کرد: امروزه گسست و افزایش فاصله میان نسل قدیم و جدید در شرایط زندگی مدرن و ماشینی به وضوح قابل مشاهده است و با توجه به کارآیی یلدا و آیین های مشابه می‌توان گفت که آیین‌ها و سنت‌های کهن موجب می‌شود این گسست‌ها و خلاء‌ها مرتفع و به نوعی ارتباط میان نسل های گذشته و امروز به صورت موثر تقویت شود.
موسوی، آیینی مانند شب یلدا را روشی برای انتقال آموخته‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی نسل گذشته و بزرگترها به نسل جدید از جمله کودکان و نوجوانان دانست و اظهار کرد: خطه خورشید مملو از مراسم و آیین هایی است که میان نسل ها پیوند ایجاد کرده و آن‌ها را به هم نزدیک می‌کند.