در دنیای معاصر و امروزی، رسانه ها نقش بسیار موثر و مهمی را در سطوح و طبقات مختلف جامعه بشری، و بخصوص در حوزه تعاملات و تحولات جاری ملی و بین المللی ایفا می‌کنند. از یکسو پیشران انعکاس اخبار و رویدادهای متنوع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی، تکنولوژی و تحقیقاتی و هر آنچه که در زندگی انسان و محیط پیرامونی آن در حال وقوع است، می‌باشند، و از سوی دیگر، خود، عاملی مهم و تاثیرگذار در سیر تحولات مذکور هستند، بطوریکه غالبا دامنه این تاثیرگذاری‌ها، روند کیفی و کمی برنامه ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها را در تمامی سطوح خرد و کلان، متاثر میسازد، و در فرآیند اقدامات ملی و بین المللی توسط دولتمردان کشورها و گردانندگان مجامع و نهادهای فرا ملی، نقش راهبردی و استراتژیک را بازی می‌کنند.
رسانه همزمان نیز قابلیت راهبری و هدایت‌گری سیاست‌ها و رفتارهای ملی، منطقه ای و فرا منطقه ای اعضای جامعه جهانی را در تمامی شئون بر شمرده شده عمل داراست. به عنوان یک واقعیت در جهان امروز، بخش اعظمی از فعالیت‌های جامعه انسانی در عصر جدید، بدون حضور رسانه، قابل تصور و قابل درک نیست، بلکه محیطی بسته و قفل خواهد بود. فقدان آن، بخش‌های مهمی از جریان توسعه جوامع اجتماعی را متاثر خواهد کرد. از اینرو، دوران معاصر را، " عصر ارتباطات " لقب داده اند، چرا که همگان را در سطح کره خاکی و ماوراء آن، همزمان مرتبط، و از حال و روز هم و آنچه که در حال وقوع است، مطلع میسازد. سرعت و سیر صعودی و دامنه گسترش آن به ویژه طی سالیان اخیر به حدی است که تا دورترین و محرومترین نقاط دنیا که شاید از ملزومات اولیه زندگی بهره مند نیستند، نفوذ کرده و ریشه دوانده است.
اقبال رسانه در میان تمامی اقشار انسان‌ها (خردسال، کودک، نوجوان، جوان، میانسال، سالمند و همچنین زن و مرد) و با هر طرز فکر، عقیده، مذهب و هر نوع سلیقه و گرایش، اقبالی وسیع، عمیق و گسترده است. قدرت تاثیرگذاری و نفوذ ابزار رسانه در دنیای جدید به حدی است که در بسیاری از محافل و ادبیات گفتمانی جهانی از آن به عنوان " غول رسانه " یاد می‌شود. میزان حصول به اهداف مورد نظر افراد، گروه‌ها، نهادهای مختلف اجتماعی - سیاسی - اقتصادی - فرهنگی و در سطوح عالی تر، دولت‌ها و کشورها، برابر است با میزان برخورداری آنها از ابزار رسانه و استفاده از روش رسانه ای.
رسانه، دارای وجوه کارکردی مختلف و چندگانه است. رسانه، هم ابزار است که نقش کاربردی دارد (همچون تامین منافع) و هم روش است که دارای نقش کارکردی است (القاء، تاثیر گذاری و نفوذ)، هم علم و تخصص است (تحلیلگری و پردازش)، هم شغل و حرفه است (خبرنگاری، گزارشگری)، هم هنر است و هم خدمات (تبلیغات، مهندسی فنی) هم بعد نرم افزاری دارد و هم دارای بعد سخت افزاری است. کاربرد آن، کمترین هزینه و کارکرد آن، بیشترین نتیجه را از منظر تاثیر گذاری، فراگیری و گستردگی توام با بازدهی موثر دارد.
رسانه در بعد تئوریکال و در حوزه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مفهوم ساز است و در بعد پراکتیکال و رفتارگرایی، در حوزه اجتماعی و باورها و افکار عمومی، فرهنگ ساز، تا حدی که مخاطبین خود را به خوبی راهبری و هدایت می‌کند و سایرین را نیز متاثر میسازد. عنصر زمان و سرعت در عرصه خبری و اطلاع رسانی، و اصل مهم استمرار و تکرار در ایجاد فرآیند سازی محیط خبری، بویژه در بخش های اقتصادی، فرهنگی، و سیاسی، متغیرهای موثر در نحوه کارکرد و میزان موفقیت رسانه می‌باشد.
با توجه به سنخ و ماهیت رسانه به شرح مختصری که رفت، این پدیده سال‌هاست که جایگاه خود را در تمامی سطوح خرد و کلان ملی، منطقه ای و جهانی، بخوبی پیدا نموده است و همه افراد گروه‌ها، تشکلات و نهادهای اجتماعی – اقتصادی – علمی – فرهنگی – سیاسی، بخصوص دولت‌ها و دیگر اعضای جامعه بین المللی، نسبت به استفاده از آن به عنوان یکی از ابزارهای تامین منافع شخصی، صنفی، گروهی و ملی خود، از هیچ اقدام و هزینه کردی، فروگذار نیستند.
ویژگی های برشمرده شده غول رسانه باعث شده است دولت ها با بهره گیری کامل از این ابزار استراتژیک، آنرا به عنوان عامل تقویت و موفقیت، در کنار دیگر ابزار، همچون ابزارهای نظامی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، بکار بندند تا در حصول به اهداف شان موفق شوند. در همین راستا، طی سال های اخیر و به ویژه دهه معاصر، رسانه جایگاه خاص خود را در دیپلماسی عمومی، به عنوان یکی از سرفصل های مهم این دیپلماسی، به خوبی میان دولت ها و بخصوص در حوزه سیاست خارجی بازکرده است، به طوریکه نوعی همکاری جدید، تحت عنوان "همکاری رسانه ای"، در دستور کار تعاملات و مراودات دو جانبه میان کشورهای همسو قرار گرفته است.
بر همین مبنا، جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان طی چهار سال اخیر، به نقش و جایگاه خطیر همکاری های دو جانبه رسانه ای میان یکدیگر پی برده و با بررسی های جامع نسبت به ظرفیت های بالای همکاری میان خود، ضرورت وجود چنین همکاری مهم و جدیدی را در کنار سایر همکاری های موجود، احساس نمودند و آنرا مورد اقدام و عمل قرار دادند.
توسعه و گسترش سطح تعاملات و تعمیق روابط همسایگی و خویشاوندی که مورد تاکید رهبران عالی دو همسایه می باشد، این ضرورت را ایجاب نمود تا طرفین با ارزیابی دقیق از نقش و اثرگذاری این بخش از همکاری فی مابین، و انجام تفاهمات مشترک از طریق امضای یادداشت های تفاهم همکاری های دوجانبه رسانه ای میان یکدیگر، نسبت به تکمیل چارچوب همکاری های جاری و ترسیم این نوع همکاری جدید اقدام نمایند.
همکاری ای که نقش اصلی را در بیان سطح مناسبات، و واقعیت های موجود در دو کشور، و انعکاس تحولات و روند توسعه رویدادهای سیاسی - اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی منطقه ای و بین المللی در مسیر تنویر افکار عمومی دو سوی مرز، و نهایتا قرابت و نزدیک سازی بیش از پیش دو دولت و مردمان آنرا دارد. امضای ۲ سند راهبردی در حوزه رسانه های ملی دو کشور در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ میان جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان در مجموعه سعدآباد تهران در حضور روسای جمهوری دو کشور، حاکی از اهتمام طرفین به این امر مهم، و همچنین نقطه عطف شروع مناسبات و همکاری های دو جانبه رسمی رسانه ای میان تهران و عشق آباد است، هر چند که سابقه حضور رسانه ای کشورمان در ترکمنستان به صورت یکطرفه، به حدود ۱۵ سال قبل و فعالیت دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی، و سپس جایگزینی آن توسط دفتر خبرگزاری فارس در عشق آباد برمی گردد که پس از مدتی بدلیل محدودیت های بودجه ای تعطیل شد، اما آنچه که در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ رسما میان دو کشور در این حوزه مهم رقم خورد، آغاز همکاری های دو جانبه رسمی میان خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) و آژانس خبری دولتی ترکمنستان، و همچنین همکاری میان سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و کمیته دولتی تلویزیون، سینما و فیلم سازی ترکمنستان بود که برای اولین بار در تاریخ روابط دو کشور صورت گرفت.
این تفاهمات رسمی شکل گرفته در قالب ۲ یادداشت تفاهم جداگانه همکاری میان دو کشور همسایه، زمینه های لازم جهت اقدامات و همکاری های مشترک را در عرصه تعاملات میان دستگاهی رسانه ای ملی پیرامون تبادل تجارب و انجام همکاری های تخصصی، تبادل اخبار، رایزنی های شغلی و حرفه ای، از جمله تبادل فیلم و سریال، ایجاد و فعالیت دفاتر و یا نمایندگان رسمی خبری هر یک از دو طرف در خاک یکدیگر و ... فراهم نمود.
ذکر این نکته ضروی است در راستای تحولات رسانه ای فوق، با توجه به تمایل و ارزیابی مثبت طرفین در رابطه با ضرورت توسعه، تنوع و ابتکار بخشی به همکاری شکل گرفته، و ظرفیت های خالی قابل بهره برداری در این بستر که زمینه های آن طی چند سال اخیر، با شتاب گرفتن اقدامات دیپلماتیک دو جانبه، در روابط دو کشور ایجاد شده است، و لزوم به تصویر کشاندن مشترکات عمیق و گسترده فرهنگی - تاریخی، و همچنین واقعیت های موجود میان دو کشور و مردمان آن، ساخت فیلم مستند "سفر به کشور خویشاوند" از سوی سفارت کشورمان در عشق آباد در زمستان ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ انجام شد که در ۲ قسمت ۵۵ دقیقه ای (مجموعا ۲ ساعت)، ده‌ها بار از شبکه های ۱، ۲، ۳، پرس تی‌وی و قرآن صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش گردید.
فیلم مذکور از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران در زمان برگزاری هفته فرهنگی کشورمان در بهمن ماه ۱۴۰۱، در ملاقات های رسمی جداگانه با معاون رئیس کابینه وزرا و وزیر امور خارجه، و همچنین معاون رئیس کابینه وزرا در امور فرهنگ، آموزش و رسانه و سایر مقامات رسمی این کشور در عشق آباد، به وی اهدا شد. در ادامه، دو کشور توافق نمودند ساخت فیلم مستند "مختومقلی"، شاعر ترکمنی را مشترکا توسط هنرمندان خود، به عنوان یک اقدام فرهنگی– رسانه ای مشترک، در دستور کار قرار دهند. این تلاش ها و اقدامات رسانه ای که در تاریخ روابط میان طرفین بی نظیر بود، آثار بسیار مثبتی را در میان دولتمردان و جامعه مدنی دو همسایه در زمینه افزایش شناخت گرایی متقابل در مناسبات همسایگی و خویشاوندی دو طرف، بدنبال داشته است.
قدر مسلم، تحرک بیش از پیش در این بخش از همکاری های دو جانبه و حضور به موقع و حرفه ای متخصصین حوزه رسانه و خبر در دو کشور و استمرار و بقای این حضور، می تواند تاثیرات مثبت و عمیقی را در تنویر صحیح و درست افکار عمومی مردم دو طرف مرز و همچنین تصمیم گیرندگان عرصه های سیاسی – اجتماعی – فرهنگی – اقتصادی، بر اساس واقعیت های مثبت موجود میان دو کشور همسایه و خویشاوند در مسیر تفاهمات گسترده فرهنگی – اجتماعی دو طرف، بر جای بگذارد.
لذا ضروریست با توجه به امضای این دو سند راهبردی و تخصصی رسانه ای، بازیگران عرصه رسانه، دوشادوش، بلکه به عنوان پیشاهنگان فعالین عرصه های همکاری جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان، نقش موثر کارکردی – حرفه ای خود را در این خصوص، ایفا و تثبیت نمایند.
* سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان