به گزارش ایرنا، ساعت ۵:۲۶ سحرگاه پنجم دی ماه ۱۳۸۲ بم لرزید و ساعتی بعد خبری تلخ نه تنها ایران بلکه جهان را تکان داد؛ شهر بم قبل از زلزله ۶.۶ ریشتری که مرکز استان کرمان در فاصله ۱۹۵ کیلومتری را هم لرزاند، بیش از ۹۰ هزار نفر جمعیت داشت و در این زمین‌لرزه فقط یک سوم از آنان زنده ماندند.
هرچند طبق آمار رسمی، این زلزله ۳۴ هزار جان باخته، بیش از ۳۰ هزار مصدوم و ۱۰ هزار بی خانمان برجا گذاشت ولی تعداد واقعی قربانیان به مراتب بیش از این میزان تخمین زده می‌شود.
یکی از چالش‌های مدیریت بحران زلزله بم و درس‌آموخته‌های این واقعه دلخراش علاوه بر اینکه آن موقع ساختار امداد و نجات به شکل امروزی نبود، آمارهای متفاوت و متناقض از تعداد مصدومان و جانباختگان است به طوری که رییس وقت شورای شهر بم گفته بود با توجه به اینکه در برخی مناطق بم ۱۰۰ درصد منازل بر اثر زلزله تخریب شدند، تعداد تلفات بیش از ۵۰ هزار نفر است. برخی دیگر مسئولان نیز هنوز آمار جانباختگان را بالای ۵۰ هزار نفر اعلام می‌کنند.
به گفته مسئولان محلی در روزهای اول هر کس به فکر تدفین عزیزان خود بود به وسیله لودر کانال‌هایی ایجاد می‌شد، پیکرها به‌طور دسته جمعی به خاک سپرده می‌شدند و کسی چندان در آمارگیری دخالت نداشته است.
شهر بم قبل از زلزله سال ۸۲ بیمارستان دولتی امام خمینی (ره)، بیمارستان خصوصی افلاطونیان و نیز زایشگاه مهدیه را داشت؛ بیمارستان پاستور نیز آن زمان در حال ساخت بود اما بیمارستان امام خمینی (ره) و زایشگاه مهدیه در زلزله تخریب شدند.
در چنین شرایطی و زمستان استخوان‌سوز کویری شرق کرمان، فرودگاه بم و مدیریت جهادی سرداران شهید سلیمانی و کاظمی به یاری مصدومان زلزله بم آمد تا با بسیج هواپیماهای کشور و ثبت رکورد عملیات ناوبری هوایی در این فرودگاه، مصدومان به بیمارستان‌های استان‌های مختلف کشور منتقل شوند.
بدیهی است اطلاع بستگان و آشنایان اهالی بم از وضعیت مصدومان خود از نیازهای اصلی و فوریت‌دار در آن مقطع زمانی بود تا اندکی از اضطراب و ناراحتی آنان کاسته شود.
نیازی که روابط عمومی وقت دانشگاه علوم پزشکی کرمان در روز اول حادثه زلزله بم در اقدامی خلاقانه به آن پاسخ گفت و تقدیر دکتر مسعود پزشکیان که آن موقع وزیر بهداشت، درمان و پزشکی بود و از روزهای اول حادثه در بم حضور یافته بود را نیز به همراه داشت.
فرصتی دست داد تا میزبان مدیر پیشین روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان که اکنون معاون مرکز رشد فناوری سلامت این دانشگاه است، در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) باشیم و علی‌اکبر اسماعیلی از این اقدام کارساز در ساعات اولیه بعد از وقوع زلزله بم بیشتر بگوید.
وی در ۲ بازه زمانی از مرداد ۱۳۸۲ تا خرداد ۱۳۸۵ و بار دیگر از فروردین ۱۳۸۷ تا سال ۱۳۸۸ مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان بوده است.
اسماعیلی با گرامیداشت یاد و خاطر قربانیان زلزله بم گفت: زلزله آنقدر شدید بود که در کرمان هم با فاصله ۱۹۵ کیلومتری احساس شد و بعد از زلزله بیدار شدیم و منتظر بودیم. ستاد بحران آن موقع به شکل امروزی در کل کشور مثل وزارت بهداشت حتی هلال احمر شکل نگرفته بود و تجربیات زلزله بم باعث شده الان با کوچکترین پیش‌لرزه ای که احساس شود، ستاد مدیریت بحران حساس می‌شوند و ارتباط می‌گیرند.
مدیر وقت روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان افزود: ارتباطات شهرستان بم قطع شده بود، همکاران ستاد بحران و اورژانس پیگیری کردند و اول صبح تماس گرفتند که محل زلزله، بم است و خودمان را به سازمان مرکزی دانشگاه رساندیم.
وی بیان کرد: همکاران ما در اورژانس و درمان بلافاصله مستقر و ستادها تشکیل شده بود. فرماندار وقت بم از اولین افرادی بود که ویرانی‌ها را دیده و به مرکز استان اطلاع داده بود.
نیازسنجی و شکل گرفتن ایده
اسماعیلی گفت: چون مدیر روابط عمومی بودم نیازهای موجود را به‌خصوص نیازهای بهداشت و درمان را به ما منتقل می‌کردند، سریع با دست می‌نوشتم چون فرصت تایپ کردن نبود و برای صداوسیمای کرمان فاکس می‌کردم که بلافاصله زیرنویس می‌شد یا در خبرها می‌آمد.
وی افزود: برای مثال پتو در هوای سرد نیاز است یا مواردی که هلال احمر پیگیری می‌کرد چون هنوز انسجام نداشتیم بخش عمده مسائل پزشکی بود و اینکه بیمارستان‌های سطح کشور آمادگی داشته باشند. بیمارستان پاستور بم چون در حاشیه بود کمتر آسیب دید و در حال ساخت بود، بیمارستان امام خمینی (ره) قابل بازسازی نبود و بیمارستان افلاطونیان نیز بازسازی و دو سه ماه بعد با حضور دکتر پزشکیان (وزیر وقت بهداشت) برای خدمات رسانی به مردم افتتاح شد.
مدیر پیشین روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: صبح جمعه که وارد دانشگاه شدیم بیشتر بحث اطلاع رسانی اولیه مطرح بود و خودمان هم نمی‌دانستیم چه کاری باید انجام دهیم؛ ساعات بعدازظهر نیروهای سازمان جهانی بهداشت هم مستقر شدند و پیگیر ارائه خدمات بودند.
وی افزود: ساعت پنج بعد از ظهر جمعه که آفتاب غروب کرده بود در محل کار، مدیر فناوری اطلاعات دانشگاه یکسری وسایل را برداشت و قصد رفتن به بم را داشت که در پاسخ به من گفت: برق بیمارستان بم قطع شده؛ من گفتم شما نمی‌توانید برق را وصل کنید. پاسخ داد اینجا هم بیکارم که عنوان کردم یک نرم افزار می‌خواهم تا نام و نام خانوادگی مصدوم، نوع مصدومیت، محل بستری و شماره تلفن بیمارستان را داشته باشیم.
در بحران بهتر کار می کنیم
اسماعیلی گفت: ساعت ۵:۱۵ مدیر آی تی دانشگاه لپ‌تاپ را برداشت و جای خلوتی رفت که نرم افزار را آماده کند؛ حدود ساعت ۶:۳۰ نرم افزار را آورد و یکی از ویژگی‌های ما این است که در بحران‌ها خیلی بهتر کار می‌کنیم. فکر نمی‌کردم به این سرعت نرم افزار آماده شود البته یکسری ویرایش نیاز داشت که همکار ما گفت تا یک ساعت دیگر نهایی می‌شود.
وی اظهار کرد: همان لحظه که دیدم نرم افزار به این سرعت آماده شد، بلافاصله تعداد زیادی از دانشجویان و همکاران حتی دانش آموزانی که حضور پیدا کردند را سریع تقسیم بندی کردم، چون دانشجویان می‌گفتند کاری به ما بدهید و در بیمارستان های مختلف شهر هر کدام با یک خودرو یک تیم تشکیل شد.
مدیر اسبق روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: این افراد به بیمارستان‌های شهر کرمان از جمله شفا، افضلی پور، شهید باهنر، راضیه فیروز، ارجمند و فاطمه زهرا (س) رفتند و از آنان خواسته شد مشخصات مصدومان شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، نوع مصدومیت و محل بستری را برای ما بیاورند.
وی افزود: ۲ تیم را به فرودگاه و راه آهن کرمان فرستادم تا مصدومانی که آنجا می‌توانند را شناسایی کنند؛ اطلاعیه ای هم به دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌های دیگر کشور دادیم که اگر مصدومی منتقل شده اطلاعاتش را برای ما فاکس کنند و برای آنها سریع یک فرم طراحی و ارسال کردیم.
اسماعیلی گفت: آن موقع سیستم کامپیوتر در سازمان ها کم بود و تا اطلاعات بیاید حدود هفت رایانه را در اتاق آی تی دانشگاه مستقر کردیم. حوالی ساعت ۲۱ جمعه شب یکسری اسامی رسید که ۲ نفر گذاشتیم یک نفر می‌خواند و یک نفر تایپ می‌کرد. برای مثال چند صفحه اسامی که از بیمارستان شهید باهنر آماده می‌شد، راننده خودروها می‌آوردند و همین شروع بارگذاری محتواها بود که باید اطلاعات را وارد سایت می‌کردیم.
ایجاد بانک اطلاعات از شب اول
وی ادامه داد: ما در واقع یک بانک اطلاعات را داخل سایت دانشگاه علوم پزشکی ایجاد کردیم که قابل دسترسی بود البته آن موقع اکثر دستگاه‌های دولتی سایت نداشتند ولی دانشگاه ما یک سایت داشت؛ ممکن است سرور آن را اجاره کرده بودند که جزئیات آن را نمی‌دانم.
این مسئول در دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: اطلاعات را وارد می‌کردیم و سریع در آن بانک می‌نشست، در آن موقع به نام سایت فکر نمی‌کردیم ولی نام اولیه آن "بانک اطلاعاتی مصدومان حادثه زلزله بم" بود که بعدها دوباره نامگذاری کردیم.
وی بیان کرد: ساعت ۱۱ جمعه‌شب دو خط تلفن را معرفی کردیم و بلافاصله تماس‌ها شروع شد؛ تا آن لحظه شاید تعداد محدودی اسامی مصدومان را وارد کرده بودیم ولی تماس‌ها شروع شد و نیروهای ما شبانه‌روز اطلاعاتی که از بیمارستان‌ها می‌آمد را وارد می‌کردند؛ تقریبا تمامی مصدومان بستری در بیمارستان‌های کرمان و سایر استان‌های پذیرش کننده مصدومان زلزله بم را وارد سایت کردیم.
اسماعیلی گفت: چون بعدا پرینت گرفتیم مصدومان بستری ۱۵ هزار و ۵۰۰ نفر بودند، حالا ممکن است تعدادی بستری و سریع ترخیص شده بودند. ما این تعداد را تا روز دوم و سوم وارد کردیم.
وی افزود: فکر نمی کردیم کارمان اینقدر بازخورد داشته باشد، دو خط در اختیار تلفن کم بود و ساعت هفت صبح فردا (شنبه) با مدیر مخابرات شهرستان کرمان تماس گرفتم که طی ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت پنج خط تلفن اضافه شد و اشغال نمی‌زد؛ لذا شماره‌ها روی خط بعدی می‌رفت.
مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در زمان زلزله بم گفت: همکاران ۲۴ ساعته پاسخگو بودند، هرچند در کشور اینترنت فراگیر نبود؛ یکسری افراد اینترنت دیال آپ داشتند و می‌توانستند نام مصدوم و آشنای خود را جست و جو کنند ولی عمدتا زنگ می‌زدند.
وی افزود: روز دوم یا سوم حادثه در داخل ستاد مصاحبه‌ای کردم که این مصاحبه را شبکه‌های بین المللی پوشش داده بودند و بعد از آن تماس‌های مکرر از خارج از کشور داشتیم؛ ایرانیان مقیم خارج از کشور مثل سوئد، انگلیس، کانادا، آمریکا و استرالیا که سایت و شماره‌ها را دیده بودند تماس می گرفتند.
خاطره ای از پزشکیان
اسماعیلی به خاطره دیگری از راه اندازی این بانک اطلاعاتی اشاره کرد و گفت: وزیر وقت بهداشت از ساعات اولیه وقوع زلزله در بم مستقر شد. ما دو سه روز اول در ستاد کرمان بودیم اما ستاد دانشگاه با حضور دکتر شریفی رییس وقت دانشگاه علوم پزشکی کرمان و معاونان در بم مستقر شد.
وی افزود: روز دوم و سوم مشخص می‌شود که حمام و سرویس بهداشتی نیاز است و در خبرها و عکس‌ها آمده که دکتر پزشکیان در حال ساخت حمام صحرایی در بم حضور دارد. دوشنبه یا سه شنبه یعنی سه چهار روز بعد از زلزله برای شرکت در جلسه ستاد بحران استانداری به کرمان آمد با وجود اینکه مسیر کرمان - بم شلوغ و ترافیک عجیبی بود اما قبل از اینکه در ستاد بحران حضور پیدا کند به سایت ما آمد.
این مسئول در دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: در کارها به خصوص در شرایط بحران خلاقیت مهم است و اینکه منتظر دستور نباشیم لذا نرم افزار کمتر از یک ساعت و نیم آماده شد و در مورد خلاقیت باتوجه به ساختارهای کنونی دانشگاهی، می‌گویند تحصیلات دانشگاهی و مدرسه، خلاقیت‌کُش است؛ معمولا، خلاقیت را کنار می‌گذاریم و می‌ترسیم ولی ما همیشه دنبال راه‌های نو بودیم و شاخص ترین آن همین سایت اینترنتی وضعیت مصدومان، آن هم در همان شرایط اولیه زلزله بود.
وی ادامه داد: آقای پزشکیان در بازدید از مجموعه ما گفت شخصا آمده که از این کار تشکر کند زیرا کار خیلی بزرگی انجام شده؛ خودمان هم تا آن لحظه نمی‌دانستیم فقط خوشحال بودیم یکسری اطلاعات را به هموطنان در داخل و خارج کشور می‌دهیم.
اسماعیلی گفت: در آن دیدار آقای پزشکیان مثال آورد که رییس دانشگاه علوم پزشکی مشهد زنگ زده و تشکر کرده و گفته یکی از پرستاران بازنشسته در مشهد آشنای بمی داشتند، وقتی فهمیده بود در بیمارستان مشهد بستری است آمده و آن خانواده را به خانه خودش برده و تخت را خالی کرده چون آن موقع تخت خیلی اهمیت داشت و آنجا بود که متوجه شدیم کار اساسی انجام شده است.
وی اظهار کرد: نکته اساسی که وجود دارد توجه دکتر پزشکیان به کارهای عملیاتی است؛ در کرمان اول به دانشگاه علوم پزشکی می‌آید و از همکاران روابط عمومی و بانک اطلاعاتی مصدومان تشکر می‌کند که خیلی ارزشمند است.
مدیر اسبق روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: همه رفتارها ایثارگرانه بود اما با آن بازدید به ارزش کار واقف شدیم که باعث شد به‌شدت ادامه پیدا کند و بانک اطلاعاتی را در اختیار همه دستگاه‌ها قرار دادیم، حتی تله تکست تلویزیون درخواست و از آن استفاده کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا بانک اطلاعاتی مصدومان زلزله بم هنوز وجود دارد؟ گفت: متاسفانه خیر. به فکر هیچ مستندسازی نبودیم و دو سال قبل پیگیر شدیم با همان مسئول آی.تی که نتوانستیم بانک اطلاعاتی را بازیابی کنیم.
اسماعیلی افزود: مدیران وقت روابط عمومی وزارت بهداشت اعلام کردند سال ۱۳۸۷ این ایده و اقدام ما در یکی از سمپوزیم‌های بین المللی روابط عمومی ارائه شده و مورد تقدیر قرار گرفت.