به گزارش خبرنگار ایرنا سال‌هاست که مردم کویرنشین خراسان جنوبی، نان سفره خود را به کشت زرشک پیوند زده و با دستان پرتوان خود بیش از ۹۸ درصد نیاز کشور به این محصول را تامین می‌کنند.
محصولی راهبردی که علاوه بر تامین نیاز داخلی، زمینه معرفی تنها تولیدکننده زرشک بی‌دانه در جهان را فراهم کرده و قادر است ارزآوری مناسبی را نصیب کشور و استان کند، اما تعداد محدود و غیر فعال بودن صنایع تبدیلی، بار میکروبی بالا و نبود تولید محصول سالم و معرفی این محصول دارویی در سطح جهان باعث شده که زرشک استان خراسان جنوبی، نقش فعالی در چمدان صادراتی کشور نداشته است.
رتبه اول جهانی و کشوری تولید زرشک به مقدار ۱۲۳ هزار تن زرشک تَر و ۲۷ هزار و ۳۰۰ تن زرشک خشک در سال از سطح زیرکشت ۲۵ هزار و ۹۷۳ هکتار از آن خراسان جنوبی است، این مقدار ۱۰۰ درصد زرشک بی دانه جهان و بیش از ۹۹ درصد تولید کشور را شامل می‌شود که ارزش اقتصادی آن سالانه ۴۸ هزار میلیارد ریال برای ۳۸ هزار خانوار است.
آینده صادرات زرشک ایران به عوامل مختلفی بستگی دارد که شامل معرفی آن در بازارهای بین‌المللی، افزایش آگاهی از خواص زرشک، توسعه استانداردهای بسته‌بندی و فرآوری، رفع تعهدات ارزی، ایجاد گمرک تخصصی زرشک و تولید محصول سالم با کاهش بار میکروبی است.
از آنجایی که افزایش بار میکروبی مهمترین مانع صادرات زرشک بی‌دانه ایران است، راه‌اندازی سامانه فناوری پرتودهی نقش موثری در کاهش بار میکروبی دارد که نیاز است هرچه سریعتر با پیگیری‌های مختلف این سامانه در استان راه‌اندازی شود.
با وجود همه مشکلات مطرح شده به دلیل وجود پتانسیل‌های منحصر به فرد صادرات زرشک ایران در بازارهای جهان، می توان با رفع موانع، آینده‌ای روشنی برای توسعه صادرات این محصول پیش‌بینی کرد.
همچنین بهره‌گیری از فرصت‌های موجود، رفع موانع صادراتی، توجه به فرآوری و بازاریابی حرفه‌ای، نه تنها به تقویت جایگاه ایران در تجارت جهانی کمک می‌کند، بلکه منجر به ایجاد اشتغال و ارزش افزوده نیز می‌شود.
صادرات تنها ۵۰۴ تن زرشک
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در تشریح میزان صادرات زرشک و موانع آن گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون ۵۰۴ تن زرشک از استان با ارزآوری ۹۱۵ هزار دلار صادر شده است.
محمدحسین اکبری افزود: در سال گذشته نیز ۷۴۳ تن زرشک از استان با ارزآوری ۸۳۶ هزار دلار صادر شده است.
وی از خرید توافقی هزار و ۷۷۵ تن زرشک در استان در سال جاری خبرداد و یادآور شد: امسال با اقدامات انجام شده قیمت زرشک نسبت به سال گذشته ۶۵ درصد افزایش یافته است.
ارزش اقتصادی زرشک ۴۸ هزار میلیارد ریال است
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه رتبه اول جهانی و کشوری تولید زرشک به مقدار ۱۲۳ هزار تن زرشک تَر در سال از آن خراسان جنوبی است، اظهار کرد: این مقدار ۱۰۰ درصد زرشک بی دانه جهان و بیش از ۹۹ درصد تولید کشور را شامل می‌شود که ارزش اقتصادی آن ۴۸ هزار میلیارد ریال است.
اکبری قیمت تمام شده هر کیلو زرشک تازه در سال جاری را ۲۰۹ هزار ریال اعلام کرد و افزود: میزان درآمد خالص برای هر خانوار از محل تولید زرشک ۵۸۰ میلیون ریال در سال است.
وی با اشاره به وجود ۱۰ واحد فرآوری زرشک در خراسان جنوبی، گفت: از این تعداد چهار واحد فعال، ۲ واحد نیمه فعال و چهار واحد هم غیر فعال است.
اکبری اظهار کرد: میزان جذب زرشک در این واحد ها در سال جاری حدود ۸۰۰ تن بوده است.
وی بار میکروبی بالا، نبود رعایت استانداردهای بین المللی برای تولید محصول، نبود معرفی خواص مختلف زرشک در سطح جهان را مهمترین موانع صادرات زرشک خراسان جنوبی اعلام کرد و گفت: انعقاد تفاهم‌نامه برای شناسنامه دار کرن باغات زرشک در دستورکار قرار دارد که نقش مهمی در صادرات این محصول دارد.
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: درخواست تخصیص سه مورد کد تعرفه گمرکی برای محصول زرشک انجام شده، همچنین پیگیری‌های لازم برای ایجاد گمرک تخصصی زرشک در دست اقدام است.
وی افزود: همچنین پیگیری‌ها برای راه‌اندازی مجتمع تخصصی زرشک در استان در راستای توسعه زنجیره زرشک و مرجعیت خراسان جنوبی در قیمت گذاری و صادرات این محصول در حال انجام است.
مهمترین موانع صادراتی زرشک چیست؟
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند گفت: بار میکروبی زیاد، نبود نظارت بهداشتی و رعایت استانداردهای حداقلی در تولید محصول، تعهدات ارزی، استانداردهای سختگیرانه کشورهای اروپایی و تولید محصول بی‌کیفیت از مهمترین موانع صادرات زرشک است که باعث شده که سالانه تنها سه درصد زرشک ایران صادر شود.
احسان بیکی افزود: آشنا نبودن کارشناسان جهاد کشاورزی در سایر گمرکات با محصول زرشک که باعث می‌شود این محصول مدت زمان زیادی در گمرک بماند و تغییر ماهیت دهد از دیگر موانع صادرات این محصول است.
وی بیان کرد: با توجه به شرایط آب و هوایی، کشاورزان ما برداشت محصول را زودهنگام انجام می‌هند که این زمان برداشت یکی از معضلات مهم در زمینه کاهش کیفیت محصول زرشک است که لطمه زیادی به بهره‌برداران وارد می‌کند.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند ادامه داد: این نوع محصول کیفیت خوبی ندارد زیرا ماده موثره زرشک که خواص دارویی آن است، هنوز نرسیده و نرسیدن ماده موثره زرشک به عنوان خواص دارویی آن، باعث می‌شود زرشک از نظر طعم، خواص دارویی و رنگ بی‌کیفیت باشد.
بیکی عنوان کرد: اکنون ۹۵ درصد زرشک بی‌دانه جهان در خراسان جنوبی تولید می‌شود که خروج محصول بی‌کیفیت به ماهیت آن لطمه وارد می‌کند.
وی اظهار کرد: فرآوری، بسته‌بندی و خشک کردن زرشک به صورت غیربهداشتی و غیر استاندارد هم لطماتی به این محصول وارد کرده و باعث شده که زرشک با ارزش واقعی خود به فروش نرسد.
خشک کردن زرشک در بارگاه‌های غیر بهداشتی و افزایش بار میکروبی
بیکی بیان کرد: خشک کردن زرشک در بارگاه‌های غیربهداشتی باعث افزایش بار میکروبی محصول می‌شود از طرفی محصول با شرایط بسته‌بندی غیراستاندارد از استان خارج می‌شود که بزرگترین ضربه را به صادرات محصول زرشک می‌زند.
وی اظهار کرد: خشک کردن زرشک در خرمن و برداشت آن در پارچه‌های غیربهداشتی بار میکروبی زرشک را به شدت افزایش می‌دهد، خرمن برای محصولاتی از جمله گندم و جو پیش‌بینی شده و مناسب خشک کردن محصولات راهبردی مانند زرشک نیست.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند تصریح کرد: برخی اوقات رسانه‌ها برای نشان دادن عظمت زرشک استان، تصاویر و فیلم‌های از برداشت زرشک در خرمن‌ها منتشر می‌کنند که به ضرر کشاورزان است چرا که با خشک شدن غیربهداشتی محصول، تلاش بخش خصوصی برای قراردادن حجم بیشتری از این محصول در سبد صادراتی به نتیجه‌ای نمی‌رسد.
بیکی عنوان کرد: همه بارگاه‌های زرشک خشک کنی خراسان جنوبی بهداشتی نیست البته در چند سال اخیر بارگاه بهداشتی هم ساخته شده است، اما بعد از خشک شدن زرشک در بارگاه‌های زرشک خشک کنی، محصول برای بسته بندی وارد کارگاه‌های زرشک پاکنی می‌شود که در مسائل بهداشتی در آن رعایت نمی‌شود.
وی بیان کرد: در کارگاه‌های زرشک پاکنی به محصول گاهی آب و روغن اضافه می‌کنند که باعث می‌شود مواد میکروبی محیط جذب زرشک شود و علاوه بر اینکه زرشک سریعتر فاسد می‌شود و از طرفی زرشک برای صادرات به دلیل بار میکروبی بالا نمی‌توانند استانداردهای صادرات را رعایت کند و در نهایت در کشورهای مقصد، معدوم می‌شود.
لزوم راه‌اندازی سامانه پرتودهی فناوری برای کاهش بار میکروبی
بیکی ادامه داد: افزایش بار میکروبی محصول زرشک به دلیل برداشت، خشک کردن، پاک کردن و بسته بندی غیربهداشتی آن است که البته راه‌اندازی سامانه فناوری پرتودهی نقش موثری در کاهش بار میکروبی دارد که نیاز است هرچه سریعتر در استان راه‌اندازی شود.
وی به تولید ۲۷ هزار تن تولید زرشک خشک در خراسان جنوبی اشاره کرد و گفت: تنها سه درصد محصول زرشک استان صادر می‌شود که به نسبت مقدار تولید، رقم بسیار ناچیزی است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند اظهار کرد: با توجه به روابط دیپلماسی و تجاری خوبی که در کشورهای حوزه خلیج فارس ایجاد شده، تقاضای زرشک برای صادرات زیاد شده ولی با روش غیربهداشتی و غیراستاندارد اگر بخواهد خشک و بسته‌بندی شود، این محصول راهبردی خراسان جنوبی به دلیل بار میکروبی بالا از سبد خرید کشورهای مقصد، حذف خواهد شد.
بیکی افزود: با توجه به افزایش قیمت دلار باید به سمت صادرات این محصول حرکت شود اما متاسفانه وضعیت امروز زرشک استان جایگاه صادراتی درستی ندارد.
وی با اشاره به اینکه کشاورزان بیشترین نقش را در کاهش بار میکروبی محصول دارند، بیان کرد: دستگاه‌های زرشک خشک کنی آلودگی محصول را به صفر می‌رساند اما کیفیت زرشک را نیز کاهش می‌دهد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند عنوان کرد: ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی نیازمند اعتبار خاص و ویژه است تا روند تولید و فرآوری این محصول برای کشاورزان تسهیل شود، تقویت صنایع تبدیلی و تکمیلی ما نیازمند تامین نقدینگی هستند.
بیکی افزود: اگر صنایع تبدیلی ما قوی شوند این محصول را به صورت تر از کشاورز خریداری می‌کنند و خیلی از مشکلات مردم در ایجاد بارگاه‌های زرشک و خشک کردن بهداشتی آن رفع می‌شود.
وی با اشاره به روند افزایشی قیمت زرشک در استان، گفت: با این افزایش قیمت باز هم سودی نصیب کشاورز نمی‌شود و تنها قیمت تمام شده محصول تامین می‌شود.
۲۰ درصد محصول زرشک از بین می‌رود
بیکی به تصویب گروه کاری توسعه زرشک در شورای برنامه‌ریزی و توسعه خراسان جنوبی اشاره کرد و افزود: در این گروه کاری ساماندهی کارگاه‌های زرشک پاکنی و ایجاد اتحادیه مستقل کارگاه‌های زرشک پاکنی در شهرستان بیرجند انجام شد.
وی ادامه داد: در این گروه کاری همچنین ایجاد شهرک تخصصی زرشک دنبال می‌شود تا کارگاه‌های زرشک به صورت مجتمع در این شهرک فعالیت کنند و از این طریق یک بورس زرشک هم در استان ایجاد خواهد شد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند یادآور شد: در خراسان جنوبی ۳۸ هزار بهره‌بردار در زمینه تولید زرشک فعالیت دارند و بیش از نیمی از جمعیت استان از این محصول ارتزاق می‌کنند.
بیکی با اشاره به اینکه ارزش اقتصادی محصول زرشک سالانه چهار هزار و ۵۰۰ همت است، گفت: ۲۰ درصد محصول زرشک استان در زمان برداشت، خشک کردن و حمل و نقل از بین می‌رود که متاسفانه کشاورزان ما از تولید این محصول دلسرد شده‌اند.
وی عنوان کرد: سالانه در استان ۱۰۰ هزار تن زرشک تَر و ۲۵ هزار تن محصول خشک تولید می‌شود که اگر بتوانیم برای ۳۰ درصد محصول تولیدی ارزش افزوده صادراتی ایجاد کنیم حدود ۱۰ همت معادل ۱۲۰ میلیون دلار پول وارد استان می‌شود.
بیکی با اشاره به خواص خاص و بی‌شمار محصول زرشک، گفت: کشورهای هدف صادراتی آشنایی کامل با خواص این محصول ندارند که نیازمند تبیلغات است.
خراسان جنوبی از نظر سطح زیرکشت و تولید زرشک بی دانه در جهان رتبه اول را دارد زیرا از ۲۵۰ سال قبل تاکنون با شرایط اقلیمی این منظقه سازش یافته و خشکسالی‌های طولانی و پیاپی را تحمل می‌کند.