قادر باستانی‌تبریزی، پژوهشگر و مدرس ارتباطات و رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، با اشاره به رفع‌فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی اظهار داشت: در کنار تلاش دولت در رفع ناترازی‌ها، این اقدامات می‌تواند امیدها را به حفظ سرمایه‌های اجتماعی، از جمله صداقت و وفای به عهد، افزایش دهد.
وی افزود: این سرمایه، نه تنها به نفع یک دولت یا شخص خاص، بلکه به نفع تمام کشور و حتی مخالفان آن خواهد بود. در دنیای امروز، بازسازی اعتماد عمومی و تقویت سرمایه اجتماعی نیازمند اقداماتی ملموس است. موافقان فیلترینگ و طرفداران قوانین خاص می‌توانند همچنان بر مواضع خود تاکید کنند؛ اما آیا کسی می‌تواند مخالف بازگشت اعتماد و افزایش سرمایه اجتماعی در جامعه‌ای باشد که برای بسیاری از مردم، چالش‌های زیادی برای باور به قول‌ها و وعده‌ها وجود دارد؟
گامی مثبت در جهت بهبود تعاملات دیجیتال
باستانی تبریزی اقدام دولت در رفع فیلتر واتساپ و گوگل پلی را گامی مثبت در جهت بهبود تعاملات دیجیتال دانست و گفت: رفع فیلترینگ، نه‌تنها اقدامی تکنیکی بلکه یک ضرورت اجتماعی است و بازگشت اعتماد عمومی نیازمند اقدامات امیدآفرین، عقلانی و سازگار با فناوری‌های روز است. چنین رویکردی می‌تواند زمینه‌ساز تعامل سازنده میان دولت و جامعه شود و زمینه افزایش رضایت و همدلی اجتماعی را فراهم کند. این‌گونه اقدامات می‌تواند با برنامه‌ریزی داخلی و بدون نیاز به فشار خارجی، اعتبار و سرمایه اجتماعی نظام را تقویت کند.
وی ابراز امیدواری کرد این حرکت، آغاز روندی باشد که با رفع سایر محدودیت‌ها، تجربه کاربری بهتری برای مردم فراهم شود.
کاهش شکاف دولت – ملت
باستانی اقدام جدی برای رفع فیلترینگ را فرصتی برای بازاندیشی دانست و تاکید کرد: نظام حکمرانی، با وجود چالش‌های خارجی، می‌تواند با اتخاذ تصمیمات هوشمندانه و امیدآفرین، سرمایه اجتماعی خود را تقویت کند. شکاف دولت - ملت که به دلایلی مانند ناکارآمدی اقتصادی، ضعف فرهنگی و محدودیت‌های اجتماعی شکل گرفته، می‌تواند با رفع مستمر محدودیت‌های دسترسی به شبکه‌های اجتماعی کاهش یابد. این اقدام، پیام مثبتی به جامعه ارسال می‌کند که صدای مردم شنیده شده و فرصتی برای بهبود تعاملات فراهم گشته است. درک این ضرورت و اتخاذ سیاست‌های مترقی می‌تواند مسیر تعامل سازنده و همدلی را هموار کند.
برخی نیازها را نمی‌توان با جایگزین‌های داخلی رفع کرد
وی تصریح کرد: برخی نیازها را نمی‌توان با جایگزین‌های داخلی رفع کرد. ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی جهانی مانند اینستاگرام، خود را عضوی از جامعه بین‌المللی می‌بینند. آن‌ها با دیدن پست‌ها و استوری‌های چهره‌های جهانی و شرکت در کنش‌های جمعی بین‌المللی، بخشی از هویت جهانی خود را شکل می‌دهند.
باستانی اقدام دولت در رفع فیلتر واتساپ و گوگل پلی را گامی مثبت و امیدوارکننده خواند و اظهار داشت: این اقدام، نشانه‌ای از توجه به نیازهای مردم است و می‌تواند آغازگر روندی باشد که به تدریج محدودیت‌های دیگر را نیز برطرف کند و قطعا با برداشتن تدریجی این محدودیت‌ها، فرصت بهبود تجربه کاربری برای مردم فراهم می‌شود.
وی با اشاره به تجربیات پیشین مانند حضور زنان در استادیوم‌ها افزود: با برنامه‌ریزی صحیح و مستقل، می‌توان اقداماتی انجام داد که هم به تقویت اعتبار نظام و هم به تقویت اعتماد عمومی منجر شود.
برای برخی اینترنت با اینستاگرام و تلگرام تعریف می‌شود
باستانی خاطرنشان کرد: برای بسیاری از ایرانیان، اینترنت با اینستاگرام و تلگرام تعریف می‌شود. حال با رفع فیلتر سایر سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها، بسته بودن این دو پلتفرم اصلی، باعث می‌شود تغییر قابل توجهی در تجربه کاربران ایجاد نشود. واکنش‌های مردم به خبر رفع فیلتر واتساپ و گوگل پلی را که بررسی کردم، هنوز منطبق با انتظارات نیست.
نباید رویکرد قطره‌چکانی در پیش گرفت
باستانی تبریزی با بیان این مطلب که در سیاست‌های مرتبط با فیلترینگ نباید رویکرد قطره‌چکانی در پیش گرفت، تاکید کرد: این رویکرد نمی‌تواند رضایت عمومی را جلب کند. جامعه ما نیاز به یک شوک مثبت و امیدبخش دارد تا به آرامش برسد و فضای مستعد ناهنجاری و ناآرامی کاهش یابد.
وی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر تلاش دشمن برای ایجاد اغتشاشات خیابانی، اظهار داشت: اقدامات مثبت و امیدآفرین می‌تواند جامعه را از فضای آشوب دور کرده و نوعی آرامش پایدار ایجاد کند. این شوک مثبت باید به جامعه این پیام را منتقل کند که مسئولان، صدای مطالبات مردم را می‌شنوند و برای تحقق آن‌ها گام برمی‌دارند. ایجاد احساس امید در جامعه به‌ویژه در شرایط سخت اقتصادی می‌تواند پیام تعهد به حل مشکلات را حتی اگر زمانبر باشد، تقویت کند.
احساس تحقیرشدگی
وی افزود: فیلترینگ در بلندمدت تاثیری منفی بر روابط دولت و جامعه داشته است. بسیاری از کاربران به واسطه این محدودیت‌ها احساس تحقیرشدگی کرده‌اند. حتی با رفع فیلترینگ، بازسازی این حس نیاز به زمان و اقدامات تکمیلی دارد.
باستانی با تاکید بر این نکته که روند اجابت خواسته‌های عمومی نباید پیچیده و دشوار باشد، گفت: ساختار تصمیم‌گیری فعلی به گونه‌ای است که حتی ساده‌ترین مطالبات عمومی تحقق‌پذیر به نظر نمی‌رسند و ممکن است این وضعیت به دلسردی جامعه منجر شود. برای بازسازی اعتماد عمومی، باید مردم را در موفقیت‌ها و ناکامی‌های حکمرانی شریک کرد تا حس تعلق اجتماعی افزایش یابد.
فایده ایجاد محدودیت‌ها چیست؟
وی با اشاره به ناکارآمدی محدودیت‌های اینترنتی در عصر فناوری اظهار داشت: وقتی ابزارهایی مانند فیلترشکن‌ها و پراکسی‌ها به‌راحتی در دسترس هستند، حقیقتا فایده ایجاد محدودیت‌ها حتی در شرایط بحرانی چیست؟ با گسترش اینترنت ماهواره‌ای، دسترسی به اینترنت بدون محدودیت در ابتدا برای دهک‌های برخوردار فراهم می‌شود که می‌تواند به افزایش نابرابری و خشم اجتماعی منجر شود. این وضعیت به‌ویژه با تحقیر بخشی از جامعه از طریق فیلترینگ، عواقب منفی بیشتری خواهد داشت که باید مورد توجه و دقت موافقان حفظ محدودیت‌ها باشد.
فضایی رقابتی برای پیام‌رسان‌های داخلی ایجاد کنیم
باستانی تصریح کرد: طرح جدید حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی با اختصاص بسته‌های حمایتی مانند ۵۰ میلیارد تومان و ارائه خدمات انحصاری، از جمله نسخه‌نویسی الکترونیکی و خدمات کارت سوخت، امتیازات قابل توجهی برای این پیام‌رسان‌ها به همراه دارد، اما سوال اینجاست که آیا این حمایت‌ها به طور واقعی به رشد و پیشرفت این سکوی داخلی کمک می‌کند یا اینکه به نوعی آن‌ها را در فضای انکوباتوری (گرمخانه باکتری‌ها) حبس می‌کند؟
این اقدام، نشانه‌ای از توجه به نیازهای مردم است و می‌تواند آغازگر روندی باشد که به تدریج محدودیت‌های دیگر را نیز برطرف کند
وی افزود: به جای اینکه تنها به کمک‌های دولتی تکیه کنیم، چرا نباید فضایی رقابتی و پویا ایجاد کرد که پیام‌رسان‌های داخلی بتوانند با ایده‌های نوآورانه و خدمات رقابتی، توانایی خود را در بازار جهانی ثابت کنند؟ اگر این سکوی داخلی می‌تواند در رقابت با پیام‌رسان‌های جهانی موفق شود، چرا نباید از آن حمایت کرد؟
باستانی ادامه داد: شاید وقت آن رسیده باشد که رویکردی تازه به این مساله داشته باشیم. در دنیای امروز، رقابت نه تنها فرصت‌هایی برای رشد به ارمغان می‌آورد بلکه به کیفیت خدمات و نوآوری‌ها نیز سرعت می‌بخشد. ایجاد شرایطی که سکوی داخلی بتواند در برابر رقبای خارجی رقابت کند، نه تنها باعث پیشرفت در عرصه دیجیتال می‌شود، بلکه باعث ارتقای کیفیت و تقویت اعتماد عمومی نیز خواهد شد. این طرح می‌تواند به یک نقطه عطف برای تغییر نگرش‌ها و ساختارهای حمایتی در کشور تبدیل شود، به شرط آن‌که رویکردی مبتنی بر رقابت و نوآوری در دستور کار قرار گیرد.
باستانی در پایان به رشد اقتصاد زیرزمینی ناشی از فروش فیلترشکن‌ها اشاره کرد و این وضعیت را غیرمنطقی دانست و گفت: چنین اقتصادی تنها به گسترش نابرابری و نارضایتی عمومی دامن می‌زند. حکمرانی باید به جای محدودیت‌های ناکارآمد، به دنبال راهکارهایی پایدار و عقلانی باشد که ضمن تقویت امید و اعتماد عمومی، نیازهای اقتصادی و اجتماعی مردم را نیز تامین کند.