نقش و جایگاه احزاب در ایران از دیدگاه دو صاحب نظر سیاسی

نقش و جایگاه احزاب در ایران از دیدگاه دو صاحب نظر سیاسی .........................................................
تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی 15/12/1386 پژوهش.سیاسی.مجلس.انتخابات.هشتم.حزب.
سابقه و قدمت حزب و حزب گرایی در ایران به مشروطیت باز می گردد. از آن زمان تاکنون هر چند گاه، برخی احزاب در صحنه سیاسی ایران به ویژه در هنگام انتخابات مجلس یا ریاست جمهوری ظاهر می شوند، اما با گذشت اندک زمانی با فروکش کردن تب انتخابات، به دلیل نهادینه نشدن احزاب و فعالیت های آنها چراغ احزاب خاموش یا فعالیت شان کم رنک می شود.
در نشست خبری ایرنا، که با حضور "محمدرضا باهنر" مسئول اجرایی "جبهه متحد اصول گرایان " در حوزه انتخابیه تهران و "سیدحسین مرعشی " رییس ستاد "ائتلاف اصلاح طلبان تهران بزرک " برگزار شد، موضوع تحزب در ایران، موانع توسعه و نوزایی احزاب در جامعه و راهکارهایی جهت نهادینه شدن فعالیت احزاب در ایران مورد نقد و بررسی قرارگرفت.
نایب رییس مجلس شورای اسلامی درباره شکل گیری اولیه احزاب در ایران پس از انقلاب اسلامی گفت:"حزب جمهوری اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و هم چنین انجمن اسلامی معلمان، از اولین نهادها و احزابی بودند که پس از انقلاب و در زمان نخست وزیری "میر حسین موسوی " شکل گرفتند. در این زمان، گرایش های اقتصادی و قایل شدن به بخش خصوصی یا اهمیت دادن به اقتصاد متمرکز دولتی نیز در شکل گیری و تفکیک مرز بین جناح چپ و راست دخیل شد".
به اعتقاد محمدرضا باهنر،" در زمان مجلس سوم، چهارم و پنجم جناح بندی ها به همین شکل بود و اختلاف اساسی بین دو جناح وجود نداشت، ولی مرزبندی مشخص بین جناحها در مجلس ششم نمود یافت." مرعشی نیز با تشریح سابقه ایجاد احزاب و مقوله حزب گرایی در ایران به بررسی وضعیت احزاب در آستانه انتخابات پرداخت.
وی گفت:" نظام جمهوری اسلامی که نهادهای مختلف آن با رای مستقیم و غیر مستقیم مردم شکل می گیرد، توانسته دغدغه های یک صدساله ایرانیان را مثل آزادی ،مدرنیسم ، سنت و... را حل کند." مرعشی درباره سابقه حزب گرایی در ایران و ضرورت حضور آنها در انتخابات با اشاره به این که جامعه از ابتدای مشروطیت تا به حال هزینه های زیادی بابت اختلاف های سیاسی و نظری پرداخته است، "انتخابات آزاد" را ازدستاورد های مهم و از برگ های برنده جمهوری اسلامی قلمداد کرد و افزود:" بارها اتفاق افتاده که رای و نظر مردم تمام معادلات و پیش بینی های ما را برهم زده است. به همین دلیل نمی شود پیش بینی کرد که مجلس هشتم دردست چه جناحی قرار می گیرد. در واقع این مردم هستند که تصمیم نهایی را می گیرند." مرعشی کارکرد احزاب را در ایران به دو سطح فعال و غیرفعال تقسیم کرد و گفت :" احزاب ما در دو سطح احزاب فعال و غیر فعال وجوددارند. حزبی وجود دارد که از ابتدای شروع به کار مجلس شورای اسلامی یک نفرنماینده هم ندارد و در عوض حزبی هم هست که بسیار فعال است. به هر دوی اینها، "حزب"اطلاق می شود. به همین دلیل است که الان حدود 150 حزب داریم که تقریبا برابر با مجموع احزاب در قاره آسیاست، اما در عمل بیش از سه یا چهار حزب شناخته شده و مطرح نیستند." یکی از دغدغه های فعالان سیاسی در ایران همواره ضعف یا فقدان پایگاه مردمی احزاب است . معدود احزاب فعال در عرصه سیاسی عمدتا در محدوده موسسین حزب باقی می مانند و باعضو گیری در جامعه، بین آحاد مردم تسری نمی یابند.
باهنر در پاسخ به این سوال که آیا زمان آن نرسیده که احزاب پایگاه مردمی پیدا کنند و شکل و ساختار واقعی خود را بیابند گفت:" تردیدی وجود ندارد که همه دولت مردان و مسوولان نظام به این جمع بندی رسیده اند که نظامی که تمام مناصبش به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط مردم انتخاب می شود، ناچار از داشتن چند حزب قدرتمند است. اما متاسفانه برخی در صدد القای این موضوع هستند که چنین تبلیغات کنند که اگر حزب به صحنه اجتماع ورود کند، اختیار مردم سلب می شود و قدرت تفکر و تصمیم گیری از آنها گرفته می شود و همه امور را حزب عهده دار می شود." وی در ادامه با اشاره به برخی برداشت های منفی از تحزب و حزب گرایی در ایران افزود: "نوعی تفکر نادرست در کشور وجوددارد که متاسفانه گاه در مجلس هم دیده می شود که برخی نمایندگان با پشتیبانی یک حزب یا گروه وارد مجلس می شوند ولی پس از ورود به مجلس، ادعا می کنند که مستقل اند و به هیچ دسته ،گروه و حزبی وابسته نیستند و این را برای خود امتیاز قلمداد می کنند." مرعشی، در پاسخ به این سوال که چرا احزاب تشکیلات خود را توسعه نمی دهند و به بطن جامعه نمی روند گفت:"اگر یک نفر به عنوان دبیرکل حزب خود، نتواند از اعضای خود صیانت کند چطور می تواند و مجاز است که عضو جذب کند. اعضاباید به محض ورود به حزب در جایگاه امن تری قرار گیرند نه این که با چالش های بیشتری مواجه شوند." وی افزود:" مردم ما حزب گریز هستند. یعنی تصور می کنند کسانی که عضو حزب هستند افرادی مشکوک و مساله دار هستند و اگر وارد حزبی بشوند، گرفتار می شوند و این موضوع بر می گردد به سابقه حزب توده که ضربه بزرگی به فرهنک تحزب در ایران زده است." مرعشی گفت:" بعد از انقلاب رویکرد بسیار خوبی در جمهوری اسلامی پدید آمد.
حزب جمهوری اسلامی بسیار مردمی بود و توانست در انتخابات مجلس دوم به طور قاطع پیروز شود. بعد از حزب جمهوری اسلامی هنوز نتوانستیم حزبی درست کنیم که ریشه مردمی داشته باشد." وی ضمن ابراز تاسف از این که بسیاری از سیاسیون ایران افتخار می کنند که وابسته به هیچ گروه و حزبی نیستند، گفت:" این موضوع مثل این است که کسی بگوید من خانواده و ریشه ندارم. در ایران هر کسی بگوید من وابسته به حزب یا گروهی هستم جنبه منفی پیدا می کند و این کاملا نقص و ایراد است." وی در ادامه گفت:"در جهان آزاد و دمکراسی واقعی، نه عامه مردم علاقه مند به عضو شدن در احزاب هستند و نه احزاب قدرت دارند که یک میلیون نفر را سازمان دهی کنند و عضو بگیرند و این طبیعت حزب مدرن امروزی است." وی تاکید کرد:" کسی هم جز این،انتظاری ندارد، مگر در نظام های کمونیستی که با یک دستور و بخشنامه مردم ملزم هستند که عضو حزب شوند." یکی از کارکردهای احزاب در انتخابات، ارائه برنامه برای اداره کشور است.
این امر به ویژه در انتخابات اهمیت بیشتری می یابد، زیرا مردم با توجه به برنامه های گوناگون که از سوی احزاب مختلف ارائه می شود می توانند آرای خود را به صندوق ها بریزند.
مرعشی در خصوص این کارکرد و نقش احزاب در انتخابات گفت:" نکته ای که حایز اهمیت است این است که در زمان حاضر که احزاب فراگیر و واقعی وجود ندارد، باید مردم را عادت داد که به بسته های سیاسی رای دهند و به آنها اعتماد کنند. این که مردم بیایند و بخواهند این بسته ها را باز و جزء به جزء بررسی کنند این موضوع کشور را از برنامه ای اداره شدن باز می دارد." وی افزود:"در زمان حاضر،رقیبان سیاسی، بسته های سیاسی مناسبی را برای اداره کشور ارایه می کنند و مردم بهتر است به این بسته ها اعتماد کنند.
این موضوع باعث می شود که اختلالی در برنامه اداره کشور پیش نیاید. در غیر این صورت مشکل ایجاد شده و هیچ گروه و دسته سیاسی نیز پاسخگوی این اختلال و مشکل نخواهد بود." آنچه بدیهی است ، فقدان احزاب با برنامه ها و کارکرد شفاف و مشخص، در یک نظام سیاسی مبتنی بر مردم سالاری مقوله ای ناهمگون و نامتجانس تلقی می شود و ضرورت ایجاب می کند با ایجادبستر مناسب و سازوکار مطلوب این نقیصه هرچه زودتر برطرف شود.
باهنر، با تاکید بر این امر گفت: "دیر یا زود احزاب باید جایگاه مردمی خود را پیدا کنند، تا بتوانند قدرتمندانه عمل کنند و پاسخگو باشند." مرعشی ،در خصوص این که چرا احزاب در ایران جایگاه واقعی و حرفه ای خود را نیافته اند، افزود: "به نظر من تا امروز این حس به وجود نیامده که نظام حس کند به حزب نیاز دارد و احزاب را جزیی از پیکره خود بداند.احزاب نیز باید مثل وزارت اطلاعات ، سپاه پاسداران یا شورای نگهبان از ضروریات نظام تلقی شود و جزیی از نظام به حساب آید." وی افزود: "تا زمانی که نظام به این مرحله نرسد که احزاب رسمی کشور را جزیی از خود بداند این مشکل وجود دارد. باید در عرصه سیاست، نقش احزاب به عنوان یک ضرورت پذیرفته شود." مرعشی در ادامه گفت:" تنها در این صورت است که دغدغه مهم بررسی صلاحیت ها هم از بین خواهد رفت و خود احزاب می توانند این وظیفه را به عهده بگیرند. زیرا که احزاب مایل نیستند شخصی را برای نمایندگی معرفی کنند که دارای صلاحیت نباشد، چون در این صورت حیثیت خود را لکه دار کرده اند." باهنر،نایب رییس مجلس هفتم نیز درباره کارکرد احزاب گفت:" به تصور من احزاب نماد دمکراسی هستند و باید در درون خود هم دمکراسی را رعایت کنند.
تعبیر مااین است که احزابی که هم اکنون وجود دارد، احزاب "دولت ساخته" اند. به عبارتی هر دولتی می آید حزبی درست می کند و وقتی کنار رود، آن حزب هم مضمحل می شود." مرعشی، رییس ستاد ائتلاف اصلاح طلبان تهران بزرگ نیز در خصوص نقش احزاب و کارکرد آنها در جامعه گفت:"سال ها بحث بودکه اگر جامعه ای متکی بر آرای مردم باشد، رای یک پیرزن در کنار خیابان با رای یک سیاستمدار و یا تاجر بزرک برابر است. حزب این موضوع را حل کرده است. در واقع یک فعال سیاسی با تشکیل یک حزب، می تواند یک رای خود را به یک میلیون رای تبدیل کند.
در واقع اینجاست که نفوذآن معنی پیدا می کند." یکی از چالش های پیش روی توسعه تحزب و حزب گرایی در ایران ،فقدان رویکرد جامعه و بی میلی قشرهای مختلف به ویژه جوانان و بعضا نخبگان سیاسی به فعالیت در قالب احزاب است.
باهنر در واکاوی علل بی میلی جامعه به عضویت در احزاب و رویکرد بعضا منفی جامعه به حزب گرایی گفت: "یکی از مشکلات ما این است که وقتی یک جناح روی کار می آید تصور می کند که تا پایین ترین سطح یعنی کارمند اداره را هم باید عوض کند. جناحی که شکست می خورد دیگر امنیت زندگی معمولی اقتصادی را ندارد." وی افزود:"ولی در یک دمکراسی ریشه دار وقتی که حزبی تغییر می کند تعداد معدودی از کارگزاران نظام تغییر می کنند و بقیه در سمت های خود باقی هستند." باهنر در تبیین رویکرد نظام اسلامی به حزب گرایی گفت : "بعضی ها اعتقاد دارند نظام اسلامی با نظام حزبی سازگار نیست." وی افزود:"در نظام اسلامی نیز باید سیاست های راهبردی حزب تعیین شود.
باید درآمد افراد در احزاب مشخص شود هزینه های اجتماعی و فردی و این که حزب چه منافع و مضاری دارد، دامنه کارکرد حزب تا چه سطح است، و تا چه مناصبی را می تواند در عرصه سیاسی دسترسی پیدا کند، باید مشخص شود." باهنر تاکید کرد:" به هرحال مجموعه حاکمیت به این جمع بندی می رسد که به حزب نیاز دارد. چون حزب یکی از پایگاه های اساسی استمراربخشی حکومت است." عرصه انتخابات، یکی از مهم ترین عرصه هایی است که احزاب نقش واقعی خود را در آن ایفا می کنند. مرعشی در این باره با ذکر این نکته که انتخابات یک نیاز واقعی و یک قضاوت ملی است و نه یک امر تفننی، خاطرنشان کرد: "مردم با انتخاب خودشان قضاوت می کنند که آیا اداره کشور و سیاست های اتخاذ شده توسط مسوولان صحیح است یا خیر. چون این مردم هستند که با تمام وجود، تاثیر شعارها و وعده و وعیدهای مسولان را حس می کنند." وی انتخابات را بهترین ابزار برای جابه جایی قدرت در جامعه خواند و گفت: "باید اجازه داد این جابه جایی در قدرت و این چرخش با قضاوت مردم اتفاق بیفتد. این به لحاظ سیاسی بسیار موثر و مفید است و به توسعه و پیشرفت کشور نیز کمک می کند." مرعشی درباره نقش و حضور مردم در انتخابات و اهمیت آن گفت: "حضور جدی مردم در انتخابات بسیار موثر و واقعی است. این که بعضی می گویند رای مردم تاثیر کم و محدود دارد اصلا صحیح نیست." مرعشی فعال شدن احزاب را در فصل انتخابات از ویژگی های احزاب برشمرد و گفت:" از جمله خصلت های احزاب این است که در فصل انتخابات فعال می شوند و یا احزاب جدید ظهور می کنند. اما در بقیه اوقات احزاب به خود می پردازند و مشغول رتق و فتق امور خود هستند و کمتر چیزی از آنها شنیده می شود." پژوهم - 1359 -1446 شماره 192 ساعت 15:47 تمام