اين گزارش كه در روز شنبه چهاردهم شهريور 1394 هجري خورشيدي به قلم ترانه بني يعقوب انتشار يافته، مي افزايد: يك پِژوهشگر زلزله: اتفاقاتي كه اين روزها در جواد آباد و فيروزكوه رخ داده از سال 86- 85 وجود داشته و سيكلي عادي دارد و همه چيز در حالت طبيعي و نرمال است. تأكيد مي‌كنم در مدت اخير هيچ چيز غيرعادي ديده نشده و تا چند هفته آينده نيز همه چيز عادي خواهد بود بازماندگاني با غم‌هاي هميشگي
چند سال پيش بود كه فيلم برگزاري مانور زلزله در يكي از شهرها، دست به دست مي گشت و برخي به آن مي خنديدند. فيلم، مردي را نشان مي‌داد كه نقش بازمانده يكي از قربانيان زلزله را بازي مي‌كرد و آنقدر در نقش فرو رفته بود كه گويي در واقع، عزيزي را از دست داده است.
اين واكنش هموطن ساده دلمان البته موجب خنده و شوخي ديگران شد اما در پس اين نمايش ساده، واقعيتي وجود داشت كه شايد از چشم خيلي‌ها دور مانده بود.
زلزله به طور قطعي قابل پيش‌بيني نيست. اين را كارشناسان، پژوهشگران و مسئولان مربوط بارها و بارها اعلام كرده‌اند. دقيق ترين ابزارهاي سنجش زلزله در پيشرفته ترين كشورها هم شايد ادعايشان، پيش‌بيني زلزله چند ثانيه قبل از وقوع است؛ كاري كه حيوانات هم قادر به انجام آن هستند. شاهدان عيني عنوان مي‌كنند كه چند ثانيه قبل از وقع زلزله، صداي پارس سگ‌ها را شنيده يا شاهد پرواز دسته جمعي پرندگان بوده‌اند. حالا اينكه فلان شهر يا منطقه روي گسل است و امكان وقوع زلزله در آن زياد، يك حرف ديگر است اما چيزي كه مسلم است اين است كه زلزله را نمي‌توان به طور حتم پيش‌بيني كرد و از زمان وقوع و شدت آن آگاهي يافت.
اقدامات پيشگيرانه در حد ايمن‌سازي منازل و داشتن آمادگي كامل براي مواجهه با اين رويداد هم، بحثي است قابل تأمل و اساسي كه تا حد توان به آن پرداخته شده و مي‌شود. اما وقتي اتفاق رخ مي‌دهد، حالا با هر تمهيد و عمل پيشگيرانه اي، باز هم خسارت‌هاي جاني و مالي برجا خواهد ماند. خسارت مالي اش هم به كنار؛ مي‌گويند ضرر به مال آدم بخورد و به جان نخورد. با اين حال شانس آنقدر هم با همه يار نيست كه از بلا، جان سالم به در ببرند.
اين ميان هميشه بازماندگاني برجا مي‌مانند كه غم ويراني خانه و زندگي شان از يك سو و داغ عزيز از دست رفته شان از سويي ديگر، دلشان را آتش مي‌زند. تصوير مرد بمي كه كودكان مرده اش را روي كول انداخته بود، يادتان هست؟! چه كسي مي‌داند در دل او چه مي‌گذشته است در آن لحظه كه عزيزان دلش را ميان خاك مي‌گذاشته. آن هم در شرايطي كه اوضاع تا چند ساعت قبل از وقوع حادثه، آنقدر عادي بوده كه تصور فاجعه‌اي با اين وسعت، غير ممكن به نظر مي‌آمده است. اسمش رويش است؛ بلاي ناگهاني. بلاي طبيعي. بازماندگان بلاياي طبيعي، همان‌ها كه از نظر ديگران شانس آورده‌اند كه زنده مانده‌اند، لابد بارها و بارها در دلشان آرزو كرده‌اند كه‌اي كاش همراه عزيزانشان رفته بودند. حالا سال‌ها از زلزله بم مي‌گذرد.
الهام 34 ساله اما هنوز نتوانسته به زندگي عادي برگردد. او مادر، پدر و دو خواهرش را در زلزله از دست داده. هيچ كس از خانواده باقي نمانده جز يك برادر كه آن موقع، تهران بوده. الهام افسردگي دارد. مي‌گويد تا «زوناكس» نخورم نمي‌توانم از جايم بلند شوم. زخم زلزله تمام روحش را خراشيده. آدم الهام را كه مي‌بيند، ديگر از واكنش هموطن ساده آن ويدئوي مانور زلزله خنده اش نمي‌گيرد. شايد او هم آن موقع، آنقدر در نقش فرو رفته كه تصور از دست دادن به يكباره عزيزانش، جگرش را تا عمق آتش زده است.
«گسل‌هاي تهران به خاطر طوفان فعال شده‌اند»، «اين گرد و خاك و طوفان اصلاً نشانه خوبي نيست.»، «زلزله 10 ريشتري تهران در راه است»، «قبل از زلزله بم هم زمين دائم مي‌لرزيد.» اين پيام‌ها و حرف و حديث‌ها اين روزها بين تهراني‌ها كم رد و بدل نمي شود. چه رو در رو و چه در فضاي مجازي.ترس از وقوع زلزله شديد در تهران پس از لرزش زمين در شهر جواد آباد ورامين، فيروزكوه و سپس طوفان تهران قوت بيشتري گرفته است.آيا واقعاً اين تغييرات جوي و پس لرزه‌ها مي‌تواند نشانه بدي باشد؟ نشانه هايي كه خبر از زمين لرزه مي‌دهند؟آيا زلزله‌اي كه سال‌ها از آن صحبت مي‌شود قريب الوقوع است؟
**زلزله قابل پيش‌بيني نيست
براي گرفتن شماره‌اي از مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران به مركز راهنماي تلفن تهران 118زنگ مي‌زنم. آقايي كه پشت خط است با عصبانيت مي‌گويد: «شماره اين مركز را براي چه مي‌خواهي؟» وقتي برايش توضيح مي‌دهم، شماره تلفن را مي‌دهد: «شما كه روزنامه نگاريد تو رو خدا به مردم بگوييد، زماني كه مي‌ترسند آنقدر به ما زنگ نزنند و تقاضاي شماره نكنند. از شب گذشته و بعد از طوفان شديد در تهران مردم واقعاً ما را كلافه كرده‌اند و از ترس دائم به ما زنگ مي‌زدند و شماره مراكز زلزله نگاري را مي‌خواهند.»
بيشتر آنهايي كه از زلزله مي‌ترسند در مواقع بحراني دنبال راهنما مي‌گردند و از مسئولان تقاضا دارند تا زمان دقيق زلزله را براي شان پيش‌بيني كنند، يا بگويند آنها در زمان بحران بايد كجا باشند. آيا واقعاً زلزله تهران قابل پيش‌بيني است؟
دكتر علي ساكت، مسئول بخش مطالعات و تحقيقات كاربردي پژوهشكده سوانح طبيعي در گفت‌و‌گو با «ايران» مي‌گويد: «اين مركز از سال 85 آغاز به كار كرده و يكي از اولويت‌هايش پيش‌بيني سوانح طبيعي بوده است. اگر بخواهيم زمان رخداد زمين لرزه‌اي را پيش‌بيني كنيم به چند پيش نشانگر نياز داريم يعني عواملي كه قبل از زمين لرزه رخ مي‌دهد و بر اساس آنها درباره زمان، مكان و بزرگي زلزله مي‌توانيم گزارش بدهيم. در پيش‌بيني به اين سه فاكتور قطعي نياز داريم و گرنه پيش‌بيني واقعي نيست. مثلاً اگر الان بگوييم زلزله‌اي به بزرگي 6 ريشتر در كشور رخ مي‌دهد، چون محدوده را نگفته ايم، فقط به كل كشور استرس وارد كرده ايم بدون اينكه قدمي مثبت برداشته باشيم.
بنابراين پيش‌بيني زلزله نيازمند دقت زيادي است.» او پيش نشانگرهاي زلزله را پيش لرزه ها،تغييرات مغناطيسي زمين،تغييرات مقاومت الكتريكي زمين، تغييرات سطح آب چاه‌هاي زير زميني و تغيير در مواد راديو اكتيو آبهاي زير زميني عنوان مي‌كند: «اتفاقاتي كه اين روزها در جواد آباد و فيروزكوه رخ داده از سال 86- 85 وجود داشته و سيكلي عادي دارد و همه چيز در حالت طبيعي و نرمال است. تأكيد مي‌كنم در مدت اخير هيچ چيز غيرعادي ديده نشده و تا چند هفته آينده نيز همه چيز عادي خواهد بود.»
زمين لرزه جواد آباد به بزرگي 4.1 و 3.4 ريشتر پنجشنبه 23 مرداد ماه سال جاري به وقوع پيوست و هر چند خسارتي درپي نداشت. با اين حال به دنبال آن در تهران وضعيت «آماده باش يا نارنجي» اعلام شد. جوادآباد يكي از شهرهاي استان تهران و مركز بخش جوادآباد شهرستان ورامين است.
اسماعيل پورنمازيان، كارشناس ارشد زلزله شناسي دانشگاه شريف هم در گفت‌و‌گو با «ايران» تأكيد مي‌كند:« مردم اين را بدانند كه زمان دقيق وقوع زلزله را نمي‌توان پيش‌بيني كرد. هيچ كشوري هم تاكنون به علم دقيق پيش‌بيني زلزله دست نيافته است. فقط 9 ثانيه قبل از وقوع زلزله مي‌توان از رخداد حتمي آن سخن گفت.»
او مي‌گويد: «گسل‌ها و تغييرات‌شان قابل بررسي است؛ يعني پيش از وقوع زلزله مي‌توان گسل‌هاي فعال را شناخت و مثلاً پيش‌بيني كرد كه گسلي انرژي زيادي را در خود ذخيره كرده و احتمال وقوع زلزله در آينده وجود دارد اما زمان دقيق آن را نمي‌توان پيش‌بيني كرد.»
او به مردم پيشنهاد مي‌دهد كه بهترين كار براي جلوگيري از خطرات احتمالي زلزله زندگي در خانه‌هاي امن و مستحكم است.
**زلزله و تغييرات آب و هوايي
بعد از وقوع ناگهاني طوفان تهران و گرد و غباردر اين شهر پيامكي با اين مضمون بين مردم تهران رد وبدل شد: «گسل‌هاي تهران به خاطر طوفان فعال شده‌اند، زلزله در راه است» اين جمله تا چه حد واقعيت دارد و آيا مي‌توان تغييرات آب و هوايي را عامل وقوع زلزله دانست؟ يعني چقدر تغييرات آب و هوايي خبر از وقوع زلزله مي‌دهند؟
علي ساكت در اين باره مي‌گويد: «تغييرات آب و هوايي به زلزله ربطي ندارد، چون زلزله از سطح زمين و از جريانات اتمسفري نشأت نمي‌گيرد، بلكه از اعماق زمين مي‌آيد. مردم بدانند كه تغييرات آب و هوايي نمي‌تواند منشأ زلزله باشد. ما ايراني‌ها معمولاً نخستين خبري را كه مي‌شنويم باور مي‌كنيم و آن را تعميم مي‌دهيم.»
آيا پيش لرزه‌ها نشان دهنده وقوع زلزله‌اند؟ آن گونه كه پيش از زلزله سهمگين بم مردم گفته بودند، بارها شاهد لرزيدن زمين بوده‌اند: «در اين مورد هم نمي‌توان حكم قطعي داد در جاهايي زلزله شديد رخ داده بدون اينكه پيش لرزه‌اي وجود داشته باشد، مثل زلزله هرمزگان، هر چند پيش لرزه يك پيش نشانگر است اما نمي‌توان با وقوع پيش لرزه هم از وقوع زلزله خبر داد و بايد چند نشانگر را كنار هم قرار بدهيم.»
با اين همه اين عضو پژوهشكده سوانح طبيعي ايران تأييد مي‌كند كه در تهران هميشه احتمال وقوع زلزله وجود دارد: «بهتر است مردم و دولت آمادگي داشته باشند. اين آمادگي مهمترين و جهش توجه به ساختمان‌ها در تهران است. متأسفانه بسياري از دانشكده‌ها و مراكز تحقيقاتي ما هم روي خط گسل بنا شده‌اند. مردم هم بايد مثل زمان جنگ كه با شنيدن صداي آژير به پناهگاه مي‌رفتند فرهنگ ايمن بودن در شرايط حساس را بياموزند و مكان‌هاي امن را در خانه هايشان شناسايي كنند. شهرداري هم با ايجاد اتاق‌هاي امن در ساختمان‌ها در شرايط بحراني به اين فرهنگ كمك كند.»
مردم تهران سال‌هاست از وقوع زلزله مي‌ترسند، پژوهشگران زلزله هشدار مي‌دهند تهران روي گسل بنا شده و بهتر است همه و از جمله مسئولان و نيز خود مردم خطر زلزله را جدي بگيرند. جواد آباد ورامين در نزديكي تهران 18 بار لرزيده است. مسئولان مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران اين لرزش‌ها را قابل تأمل دانسته‌اند.اما با اين همه آنها تأكيد مي‌كنند شايعه و ترس از زلزله راه حل پيشگيري از آن نيست و بايد به راه حلي جدي بينديشيم.
*منبع : روزنامه ايران
**گروه اطلاع رساني**1893**9131
تهران- ايرنا-روزنامه ايران در صفحه گزارش به بررسي شايعات درباره زلزله تهران و اينك زلزله قابل پيش بيني نيست، پرداخته است.