کودتای 28 مرداد/ نفت ،غارت واستیلا
#
تهران ،خبرگزاری جمهوری اسلامی 26/05/84
داخلی.اجتماعی.سیاسی.تاریخ.کودتا.
از: عمادالدین فیاضی
تاریخ معاصرایران، به بیان دیگر تاریخ تکاپوی ایرانیان برای تحقق حاکمیت
قانون، محدود و پاسخگو کردن قدرت زمامداران،تحقق مردمسالاری و ازهمه مهمتر
نفی سلطه خارجی است.
برای گذر از چنین مسیری ملت ایران ناگزیر از رویارویی با دومعضل و مانع
اساسی بوده است.
از یک سو حکومت های خودکامه و مستبد که بر این کشور مسلط بودند و از
حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش و نظارت موثرآنان بر قدرت، جلوگیری می کردند
و از سوی دیگر وجود برخی قدرت های خارجی که به منابع طبیعی و بازار مصرف
و موقعیت راهبردی ایران چشم طمع داشتند و همواره برای ثبات حضورشان در این
کشور با نهضت های مردمی دراین سرزمین مقابله کرده اند.
نهضت ملی شدن صنعت نفت و بدنبال آن کودتای آمریکایی ـ انگلیسی 28 مرداد
(1332) در تاریخ معاصر ایران مصداق عینی چنین واقعه ای بوده است.
بحث ملی شدن نفت درایران به نیاز مبرم دنیای غرب به انرژی باز می گردد،
که در دهه های آغازین قرن بیستم به عنوان یک عنصر جدید در رقابت قدرت های
بزرک جهان ظاهر شد.
درآغازنیمه دوم همین قرن، شتاب رشد صنعت و افزایش مصرف نفت، توام با
پیشرفت های علمی و فنی در استخراج،تصفیه و تنوع استفاده از آن، تحول
شگرفی در قلمرو صنعت و به تبع آن مسایل نظامی و ارتباطات جهانی بوجود
آورد.
نفت به صورت یک عامل اساسی درروابط اقتصادی و سیاسی کشورهای تولیدکننده
و مصرف کننده درآمد.
وابستگی شدید غرب به نفت موجب شد تا دولت های غرب برای ادامه حیات صنعتی
خویش، در طول یکصد سال اخیر به شکل های مختلف در صدد برآیند تا بر منافع
عظیم نفت جهان که عمدتا در خاورمیانه وجود دارد، استیلا و تسلط یابند.
تاریخ یکصد ساله جهان بویژه در نیم قرن گذشته، از توطئه ها و یورش های
متعدد کشورهای غربی بخصوص انگلیس وآمریکا،که بی هیچ ملاحظه بشر دوستانه ای
به غارت ثروت های ملل دیگر پرداخته اند، حکایت دارد.
شکست آلمان و متحدین او در جنک جهانی دوم و پیروزی متفقین، تغییرات
مهمی در انتقال کانون قدرت در جهان ایجاد کرد، انگلیس با وجود این که از
فاتحان جنک بود، به علت از دست دادن مستعمرات و توان مالی خود در جنک به
عنوان یک قدرت درجه دوم در آمدو اتحاد جماهیرشوروی با اشغال اراضی اروپای
شرقی در آن کشورها صاحب نفوذ و به یک قدرت بزرک تبدیل شد و ایالات متحده
آمریکا نیز به عنوان نیرومندترین قدرت اقتصادی و صنعتی جهان با حضور در
صحنه سیاسی خاورمیانه،خواهان سهم بیشتری از منابع بیکران نفت کشورهای این
منطقه بویژه کشورهای حوزه خلیج فارس شد.
در برابر چنین تغییراتی، ایران پس از دو قرن وابستگی انحصاری به انگلیس
و روسیه، می رفت که تحت تسلط و سیطره قدرت جدیدی قرار گیرد و هیات حاکمه
وقت نیز همچنان هوادار ایجاد موازنه قدرت با کشورهای خارجی و حفظ و تحکیم
موقعیت و قدرت گروههای حاکم بود.
دراین میان افراد و گروههایی نیز در ایران بودند که می خواستند بااستفاده
از شرایط نابسامان پس از جنک جهانی و تعارض موجود میان قدرتهای جهانی،
ایران را از سلطه بیگانگان رهایی بخشند.
با سقوط پهلوی اول و مظهر استبداد در شهریور 1320 شمسی، فرصتی پدید آمد
تا نوعی مردمسالاری ناقص در جامعه مستقر شود. سردمداران نهضت ملی ایران
از این فرصت حداکثر بهره برداری را کرده و برای تامین منافع ملی، استقلال و
تحکیم مردمسالاری در ایران کوشیدند و در شرایط سخت آن زمان، به پیشرفت های
بزرگی نیز دست یافتند.
به دنبال تصمیم مهم آذرماه1323 مجلس شورای ملی در مورد منع واگذاری
امتیاز نفت ایران به بیگانگان، تلاش شوروی ها که شمال کشور را برای دستیابی
به نفت شمال در اشغال خود داشتند، به شکست انجامید و مجلس چهاردهم دولت را
مکلف کرد تا حقوق حقه ایران را از شرکت نفت انگلیس باز ستاند.
انگلستان برای جلوگیری از آسیب احتمالی به منافع خود،"قراردادالحاقی" را
با دولت "ساعد" امضا کرد و توسط عوامل وابسته به خود سعی کرد آن قرارداد
را به تصویب مجلس برساند، اما گروه کوچکی در مجلس پانزدهم با این قرارداد
مخالفت کردند و به دنبال آن دکتر مصدق و همفکرانش زیان های لایحه الحاقی و
مخالفت ملت ایران را با آن عنوان کردند.
باحمایت نیروهای مترقی مذهبی از جریان یاد شده، همکاری نیروهای ملی و
مذهبی شکل گرفت و مصدق توانست با پشتیبانی مردم و نیروهای مذهبی بخصوص
آیت الله کاشانی، پیکار علیه انگلیس و شرکت های نفتی وابسته به این کشور
را به پیش ببرد.
در نهایت در تیرماه 1329 کمیسیون مخصوص نفت به ریاست دکتر مصدق تشکیل
شد و با مبارزات پیگیر این کمیسیون قراردادالحاقی رد و در 29اسفند همان
سال مجلس طرح ملی شدن صنعت نفت را تصویب کرد.
به هرحال مردم ایران پس از پیروزی های اولیه درمبارزه علیه شرکت نفت
انگلیس و هیات حاکمه، نیرو و توان تازه ای گرفتند.
در این میان پیوند نیروهای ملی ومذهبی به اوج خود رسید و بسیاری از علما
و روحانیون از ملی شدن صنعت نفت پشتیبانی کردند.
همکاری میان نیروهای ملی و مذهبی از مهمترین و بحثانگیزترین مباحث در
تاریخ معاصرایران است.
این همکاری مشخصا از زمان مشروطه بسیار چشمگیرتربوده است و با وجودی
که نتیجه نهایی انقلاب مشروطه برای علما و مذهبیون بی اعتمادی آنها به
مشروطه خواهی و سایر اشکال فعالیت سیاسی وابسته به آن بود، وقایع تاریخی
نشان می دهد که برغم این بی اعتمادی، فعالیت های سیاسی روحانیون بویژه پس
از سال های جنک جهانی دوم نه تنها فروکش نکرد که همچنان ادامه داشت.
نکته مهم این است که هر چند برخی از علمای برجسته به دلیل منزلت مرجعیت
از برخوردهای سیاسی برخی جناحها دوری کردند،اما نقش خود را در جنبش های
مقاومت علیه قدرت های خارجی همچنان دنبال کردند.
درمجموع همکاری میان نیروهای ملی-مذهبی درایران و حمایت گسترده مردمی
باعث ملی شدن صنعت نفت درایران شد.
بی تردید پیروزی اولیه نهضت ملی نفت ناشی از پیوند و اتحاد نیروهای
ملی و مذهبی بود اما بروز برخی اختلافات بین نیروهای داخلی زمینه ی سو
استفاده نیروهای خارجی بخصوص آمریکایی ها را فراهم آورد و در نهایت
دولت فدرال آمریکا به طمع نفت ایران با همکاری انگلیسی ها دست به کودتای 28
مرداد سال 1332 زد.
بی تردید دخالت آمریکا در کودتا علیه دولت مصدق یکی از اوراق سیاه تاریخ
واشنگتن است که خاطره تلخ آن هیچگاه از ذهن ملت ایران زوده نشد و جراحت
این زخم نیز هرگز التیام نیافت.
تجربه تلخ کودتای 28 مرداد چند نکته اساسی در بر داشت، نکته اول این که
این واقعه نشان داد که چگونه دو ابرقدرت نظامی، اقتصادی ، علمی، فنی و
سیاسی جهان در آن برهه از زمان دست به دست هم دادند و با طراحی و اجرای
کودتایی مشترک علیه دولت قانونی و ملی، آشکارا منشور سازمان ملل متحد و
سایر معاهدات بین المللی را نقض کردند و با سرنگونی آن حکومت ملی، حکومتی
استبدادی، سرکوبگر، فاسد و تحت الحمایه را بر کشور حاکم کردند.
ایرانیان هرگزاز یاد نخواهند برد که شعارهای دفاع از آزادی و مردمسالاری
چگونه قربانی منافع ناشی از غارت ثروت های ملی آنان شد.
مجموعه تحریک هاواغتشاش های خیابانی، حادثه آفرینی ها،آدم ربایی ها و قتل ها
و غارت هایی که پس از کودتا به اوج خود رسیدند و در پی آن بی نظمی ها
مردم ایران سال های سال با ترس و دلهره و زیر سایه وحشت ناشی وجودسازمان های
مخوف اطلاعاتی وامنیتی رژیم پهلوی زندگی کردند.
گزارش / 1720/ 1144/1318
