نگاهی به آیین کهن نقاره نوازی در بارگاه امام هشتم (ع)
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 90/06/20
اجتماعی.آیینها.نقاره
مشهد - نقاره زنی دیرزمانی است که در حرم مطهر حضرت علی بن موسی الرضا(ع)
به صورت رسم و آیینی همیشگی درآمده و روح و جان زائران و مجاوران بارگاه
ملکوتی آن حضرت را می نوازد.
به گزارش ایرنا، در روزگاران قدیم استفاده از شیپور و نقاره در دربار
شاهان معمول بود و هر بامداد و شامگاه در کاخها و محلهای اقامت حاکمان و
امیران در شهرها و حتی بیابانها نقاره می زدند و مردم را احضار یا مرخص
می کردند و در واقع طبل نواختن و شیپور زدن نشان دهنده حاکمیت و اقتدار
شاهان بوده است.
درآستان مقدس حضرت امام رضا(ع) نواختن نقاره از زمانهای قدیم معمول بوده
اما این که این رسم از چه زمانی آغاز شده و به صورت یک سنت درآمده، معلوم
نیست.
البته از نشانه های تاریخی چنین برمی آید که در قرن نهم و دهم نواختن
نقاره معمول بوده و تا زمان قاجار ادامه داشته و حاکمان هم در مراکز
استانها به هنگام معینی از آن استفاده می کردند و این رسم در مناطق شرقی
کشور حتی تا اوایل قرن حاضر نیز معمول بوده است.
این سنت قدیمی در جهان اسلام، برای نخستین بار از سوی خاندان شیعه آل بویه
رواج پیدا کرد اما درباره این که چرا این شیوه در بارگاه حضرت امام رضا(
ع) مرسوم شده، معلوم نیست و هر کس بر پایه ذوق و برداشت خود برای آن
انگیزه ای بیان می کند.
برخی عقیده دارند به دلیل این که حضرت امام رضا(ع) عنوان ولایتعهدی داشته
و ایشان را سلطان می خوانده اند، نواختن نقاره در بارگاه ایشان معمول شده
است.
برخی دیگر براین عقیده اند که شاید برای پاسداری از حرم مطهر و شهر مشهد،
لشکریانی در این محل مستقر بوده اند که برای اعلام آمادگی آنها نیاز به
نواختن نقاره بوده و سپس این رسم به سان یک سنت ماندگار شده است.
گروهی نیز می گویند نقاره زدن و نواختن شیپور برای احترام و بزرگداشت
بارگاه حضرت امام رضا(ع) است و تنها جنبه تشریفاتی دارد.
به هر حال و با هر انگیزه ای که این کار آغاز شده باشد نغمه روح افزای
نقاره همه روزه حدود نیم ساعت قبل از اذان مغرب در حرم مطهر رضوی طنین
انداز می شود و مومنان را از پایان وقت نماز عصر و نزدیک شدن زمان نماز
مغرب آگاه می کند.
علاوه بر آن هنگامی که حادثه خاصی رخ دهد که مردم شادمان گردند و جشن
همگانی پدید آید نقاره نوازان برفراز نقارخانه می روند و بر طبلها می
کوبند و در شیپورها می دمند.
همچنین هرگاه در آستان حضرت امام هشتم (ع) بیماری شفا یابد و به خیل
شفایافتگان درگاهش افزوده شود، به منظور اعلام همگانی و اظهار سرور و
شادمانی نقاره ها را به صدا در می آورند.
در شبهای میلاد ائمه معصوم (ع) و بزرگداشت مناسبتهای مذهبی مانند عیدهای
بزرگ قربان، فطر و غدیر و همچنین در زمان تحویل سال شمسی و آغاز نوروز
نیز نقاره نواخته می شود.
در ماه مبارک رمضان هم یک نوبت در دو ساعت مانده به سحر و بعد از اتمام
مناجات موذنان، به مدت نیم ساعت نقاره سحر و یک ربع قبل از غروب آفتاب
نقاره افطار نواخته می شود.
اما در ایام محرم و صفر که روزهای سوگواری شیعیان است به منظور احترام به
آیین سوگواری هیچ نوایی از نقارخانه در نمی آید.
نقارخانه صحن انقلاب اسلامی با قدمتی حدود 400 سال و وزن تقریبی هفت هزار
تن است که ورودیهای آن در زیر گنبد الله وردیخان و سقاخانه واقع شده است.
بازسازی و مقاومسازی این شاهکار مهندسی که با رعایت کامل اصول مهندسی و
بهره گیری از دانش فنی استادان دانشگاهی صورت گرفته، از نظر اهمیت و
حساسیت کار در نوع خود بی نظیر است.
این بنای زیبا و باشکوه بر فراز ایوان شرقی صحن عتیق (انقلاب ) قرار دارد و
از قسمتهای مختلف حرم دیده می شود.
بلندی بنا سبب شده هنگام نقاره زدن آوای آن تا دوردستها شنیده شود و به
ویژه به هنگام برآمدن آفتاب که شهر از هیاهوی آمد و شد ماشینها و
اتوبوسها خالی است نوای آن در چهار سوی مشهد گوش شهروندان را نوازش می
دهد.
بنای جدید نقاره خانه با ظرافت و شکوه خود از دیدنیترین بخشهای حرم است
که همگان را به اعجاب و تحسین وا می دارد.
بنای نقاره خانه که سراسر از کاشی فیروزه ای است و پیرامون ایوان آن نرده
کشی شده دو طبقه دارد که طبقه زیرین محل گذاشتن شیپورها و طبلها است و
طبقه دوم محل استقرار نوازندگان می باشد.
نقاره زنان هفت نفر هستند که سه نفر بر طبل می کوبند و چهار نفر دیگر در
شیپور می دمند.
طبلها از کاسه های بزرگ و کوچک مسی و چدنی است که پوست دباغی شده بر روی
آن کشیده شده و با دو چوب ساده به طول تقریبی 100 تا 120 سانتیمتر که از
جنس مس یا برنج ساخته شده و آب کرم داده شده اند بر آن می کوبند.
این طبلها چهار نوع سرچاشنی، گاه برگاه، تخم مرغی و ساده هستند که طبل
سرچاشنی در تمام مدت نقاره کوبی نواخته می شود و طبلهای دیگر که مسی
هستند و در دو اندازه بزرگ و میانه تهیه شده و صدای بم دارند هماهنگ با
طبل سرچاشنی و بطور متناوب و یک درمیان و همنوا با کرنا و گاه تنها تا
خاتمه مراسم به عنوان کوس شادیانه همراهی می کنند.
طبلها ذکر ندارند اما کرناها که با دمیدن به صدا در می آیند دارای ذکر
هستند.
نحوه اجرای نقاره زنی به همان روال نقل شده در کتابهای گذشتگان است و
هنوز هم اینگونه اجرا می شود که سرنواز(سردسته کرنوازان ) ابتدا کرنا را
به طرف گنبد طلا با حالت سلام می گیرد و با آهنگ سلطان دنیا و عقبی، علی بن
موسی الرضا می نوازد و پس نوازان که تعداد آنها پنج نفر می باشد با کرنا
بطور هماهنگ پاسخ می دهند امام رضا، امام رضا
بار دیگر سرنواز با کرنا به طرف گنبد اشاره کرده و سه بار می دمد امام
رضا و پس نوازان جواب می دهند غریب رضا .
در نوبت دوم سرنواز آهنگ مولی، مولی، مولی، علی بن موسی الرضا را می دمد
و پس نوازان پاسخ می دهند رضا جان و سرنواز سر کرنا را به طرف گنبد طلا
گرفته و ذکر می کند یا امام غریب یا امام رضا که پس نوازان جواب می دهند
رضا جان.
در نوبت سوم نیز سرنواز می دمد دوره، دوران امام رضا است .
در این موقع طبالها کوس شادیانه می نوازند و مجددا سرنواز ذکر می کند
دوره دوران امام رضا است، دادرس بیچارگان و پس نوازان جواب می دهند ای
دادرس درماندگان.
هنگامی که پس نوازان می خواهند کرناهای خود را کنار بگذارند سرنواز می
گوید
فریادرس و طبالها با شدت بیشتر بر طبلها می کوبند.
هنگام اجرای این مراسم چهار طبال در سمت راست نقاره خانه رو به گنبد طلای
امام هشتم (ع) و برروی صندلیهای کوچک نشسته، شش کرنا نواز به ترتیب درکنار
سرنواز در سمت چپ نقاره خانه می ایستند و هماهنگ نقاره نوازی می کنند.
هم اکنون تنها مکان جهان که در آن نقاره نواخته می شود حرم مطهر حضرت
امام رضا(ع) است و خادمان آستان قدس به نقاره زنها عنوان عمله شکوه می
دهند به این معنا که آنها نشان دهنده شکوه و عظمت حرم مطهر این امام همام
هستند.ک/4
7502/664
شماره 056 ساعت 11:46 تمام
