آتش سوزی در جنگل های شمال، علل و پیامدها
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 89/10/15
اقتصاد.آتش.جنگل.مازندران
نوشهر - آتش سوزی یکی از خسارت بارترین اتفاقاتی است که برای جنگل رخ
دهد زیرا در مدتی کوتاه، عرصه های وسیعی را عاری از پوشش گیاهی می کند ،
به محیط زیست و خاک ضربه می زند و محل زندگی موجودات زنده در محیط را
مخاطره آمیز می سازد.
جنگل های شمال ایران اغلب از گونه های پهن برگ تشکیل شده است که حساسیت
کمتری در مقایسه با سوزنی برگان در مقابل آتش سوزی دارند زیرا رزین و صمغ
موجود در سوزنی برگان، شدت آتش را بیشتر می کند.
از این نظر خطر آتش سوزی در شمال ایران به اندازه ای که در جنگل های
سوزنی برگ غرب فرانسه یا آمریکا یا منطقه مدیترانه روی می دهد، نیست.
اما به دلیل کمبود سطح جنگل در ایران و این که جنگل های شمال، تنها
جنگل انبوه کشور محسوب می شود، خطر آتش سوزی در این جنگل ها را باید جدی
گرفت و این امر به ویژه بر اثر تغییرات آب و هوایی از جمله خشکی و گرمای
کم سابقه که امسال رخ داده است اهمیت زیادی می یابد.
در سال 88 در کل شمال کشور شامل سه استان گلستان ، مازندران و گیلان در
حدود 315 هکتار از جنگل ها بر اثر حریق از بین رفت در حالی که فقط در
آخرین آتش سوزی بزرگ جنگل های شمال که از اواخر آبان تا اواخر آذر ماه
امسال در استان گلستان ادامه داشت، در حدود 700 هکتار از جنگل های این
منطقه نابود شد.
آتش سوزی های پیاپی در مناطق مختلف جنگل های شمال، امسال به گونه ای شده
است که هنوز آتشی خاموش نشده، حریق دیگری رخ می دهد و مسوولان منابع طبیعی
سه استان شمالی به شدت درگیر اطفای آتش سوزی های متعدد و بی سابقه شده
اند.
علت بسیاری از این حریق ها معلوم نمی شود، ممکن است دام دار یا شکارچی یا
گردشگری که برای پخت غذا آتش روشن کرده است، آن را به طور کامل خاموش
نکند و بر اثر وزش باد و خشکی برگ ها و خرده چوب های کف جنگل، آتش گسترده
ای رخ دهد.
البته معدودی از آتش ها نیز به عمد و با هدف تصرف زمین یا انتقام گیری
از ادارات منابع طبیعی انجام می شود.
تاثیر واضح آتش سوزی بر درختان و گیاهان کف جنگل است. ولی حریق، آثار
مخرب زیادی هم بر خاک جنگل دارد و چون حیات درختان وابسته به خاک است، از
بین رفتن خصوصیات لازم خاک باعث بروز اخلال در رویش گیاهان جنگل می شود.
توفیق احمدی استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، به ایرنا می گوید :
مهم ترین تاثیر آتش بر خاک جنگل، نابودی میکروارگانیسم های خاک است.
وی در گفت و گو با ایرنا افزود: خاکستری که بعد از سوختن بر جا می ماند
منافذ خاک را پر می کند و نفوذپذیری آن کم می شود و چون خاک لاشبرگ ندارد،
آب روان می گردد و فرسایش شدید می شود.
احمدی ادامه داد: بعد از حریق، درصد مواد آلی خاک کاهش می یابد و کربن و
نیتروژن متصاعد می شود و درجه حاصلخیزی خاک به خصوص کربن و نیتروژن و
گوگرد کم می شود.
وی خاطرنشان کرد: میکروارگانیسم ها و تثبیت کنندگان نیتروژن و بعضی از
قارچها که فسفر را از حالت آلی به حالت معدنی و قابل جذب در می آورند از
بین می روند.
وی یادآور شد: نابودی برخی از موجودات که با ریشه درخت توسکا همزیستی
دارند و همچنین از بین رفتن کرم های خاکی و مورچه ها و موریانه ها که در
تجزیه لاشبرگ ها موثرند از دیگر پیامدهای آتش سوزی در جنگل است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد چالوس درباره تاثیر آتش بر ساختمان خاک جنگل
گفت : ترشحات میکروارگانیسم ها از مهم ترین عوامل اتصال ذرات خاک است و
نابودی این موجودات، ساختمان خاک را از بین می برد و بافت خاک را سنگین و
نفوذ آب و هوا را کم می کند.
احمدی تاکید کرد: مواد دفعی کرم خاکی در حاصلخیزی خاک بسیار موثر است و
امروزه استفاده از کودهای با منشا کرم خاکی رواج زیادی دارد و غذای کرم
های خاکی هم نوعی باکتری قارچ مانند به نام اکتینومیست است که در حریق
جنگل نابود می شود.
وی با بیان اینکه عمق تاثیر آتش در خاک، دست کم 50 سانتی متر است، بیان
داشت: به تدریج و با اضافه شدن میکروارگانیسم ها، خاک ترمیم می شود و بر
اثر گذشت زمان قابلیت رویش دوباره می یابد.
کارشناسان می گویند: درختان زنده و سرپا به آن سادگی که خیلی ها تصور می
کنند آتش نمی گیرند و در اکثر آتش سوزی ها، درختان نمی سوزند. ولی این به
معنای آن نیست که خسارتی به بار نمی آید. اگر بافت زایای درخت در معرض
گرمایی در حدود 65 تا 69 درجه سانتی گراد قرار گیرد، می میرد و اگر آسیب
دیدگی بافت زایا به صورت نوار حلقوی باشد و محیط درخت را در بر بگیرد،
درخت حالت کت زدگی پیدا می کند و می خشکد.
وی گفت: برای آن که درختی با پوست نازک بمیرد لازم نیست سراسر پوست یا
قسمت بیشتر آن بسوزد بلکه حرارتی که سطح خارجی پوست ساقه را داغ می کند
برای کشتن درخت کافی است.
قایم مقام دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور می
گوید: یکی از دلایل طولانی شدن اطفای حریق جنگل های شمال، کمبود تجهیزات
جدید است.
محمد عیسی سام دلیری در گفت و گو با ایرنا افزود: به روز نبودن امکانات و
تجهیزات اطفای حریق و وجود معضلات اقتصادی و اجتماعی و کسانی که به هر
دلیل از ادارات منابع طبیعی ناراضی اند از دیگر عوامل آتش سوزی در جنگلها
محسوب می شود.
سام دلیری درباره دیگر علت های طولانی شدن برخی از اطفای حریق ها، اضافه
کرد : دیر کشف شدن آتش و دیر رسیدن ماموران به محل به علت طولانی بودن
مسیر یا سخت گذر بودن آن و همچنین خشکی هوا از مهم ترین علل این امر است.
وی ادامه داد: برای اطفای حریق، اغلب از وسایل سنتی نظیر بیل و کلنگ
استفاده می شود که با توجه به کوهستانی بودن جنگلهای شمال، رسیدن به
کانون آتش، به سادگی میسر نیست.
وی درباره میزان خسارت ناشی از آتش سوزی، اظهار می دارد: در سال 88 در
جنگلهای شمال 181 فقره حریق رخ داد که باعث نابودی 315 هکتار جنگل و 82
هکتار مرتع شد.
قایم مقام دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگلها، بیشترین تعداد حریق را در
استان گیلان به میزان 84 مورد و کمترین آن را در حوزه نوشهر (غرب مازندران
) به تعداد 10 مورد ذکر کرد.
وی یادآورشد: دامداران، شکارچیان، رهگذران، گردشگران، کشاورزان حاشیه
جنگل، و سودجویانی که با هدف تصرف جنگل و مرتع، این مناطق را آتش می زنند
، مهم ترین عوامل وقوع آتش سوزی محسوب می شوند.
سام دلیری خواستار تامین و تخصیص اعتبار کافی برای بکارگیری نیروهای فصلی
بومی برای شناسایی و پیشگیری از حریق در مناطق بحرانی شد و گفت : اگر
این نیروهای گشت و مراقبت به صورت شبانه روزی در جنگل ها و مراتع حضور
داشته باشند، حریق در کوتاه ترین زمان شناسایی و اطفا می شود.
وی پیشنهاد کرد مراکز ذخیره آب یا استقرار تانکر آب در مناطق بحرانی
حریق در جنگلها و مراتع شمال ایجاد شود تا در هنگام آتش سوزی، با استفاده
از شیلنگ و نیروی گرانش، آب به نقطه حریق منتقل شود.
قایم مقام دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگلها خواستار شد تا خودروهای کمک
دنده دار سبک، به تانکر آب و پمپ و شیلنگ مجهز شوند تا در جوار جاده های
جنگلی بتوان از آنها استفاده کرد.
صاحب نظران می گویند: آتش سوزی جنگل به طور مستقیم یا غیر مستقیم در
نابودی بسیاری از پرندگان و ماهی ها و دیگر جانوران جنگلی موثر است. زیرا
بر اثر آتش سوزی تعداد زیادی از حیوانات جنگلی می سوزند و چون علوفه و
دیگر مواد مغذی آنان نیز نابود می شود، به طور غیر مستقیم نیز از آتش
آسیب می بینند.
همچنین بر اثر آتش سوزی هایی که در فصل بهار رخ می دهد ممکن است به
زادآوری جانوران شکاری لطماتی وارد شود اما باید توجه شود که ممکن است
آتش موجب باز و تنک شدن جنگل و بیشتر رسیدن نور به کف جنگل شود که خود به
توسعه و رویش علوفه کمک می کند.
عباس تقی پور گل سفیدی رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان عباس
آباد درباره تجهیزات اطفای حریق در حوزه کاری خود، به ایرنا گفت:
امکانات ما برای اطفای حریق شامل آب پاش موتوری کوله ای و بیل و شن کش و
همچنین اره موتوری است.
وی افزود : این تجهیزات اغلب در اداره مرکزی وجود دارد و در واحدهای
تابعه، امکانات خاصی نداریم اما در عین حال در آتش سوزی های رخ داده،
کافی بوده است.
تقی پور درباره راههای کشف حریق، خاطرنشان کرد: اولین کسی که متوجه آتش
سوزی در جنگل شود به ما خبر می دهد که ممکن است قرقبان و جنگلبان خودمان
باشد ولی در اغلب موارد، مردم محلی نخستین کسانی هستند که گزارش می دهند.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان عباس آباد تاکید کرد: بیشتر
آتش سوزی ها در فصل پاییز رخ می دهد زیرا از یک طرف برگ درختان خشک می
شود و از طرف دیگر وزش باد هم زیاد است.
وی با بیان اینکه در اداره همیشه یک نفر کشیک شب حضور دارد، می گوید: از
لحظه اعلام حریق، عملیات ما شروع می شود ولی با توجه به مکان آتش، نمی
توان گفت چقدر طول می کشد تا به کانون حریق برسیم.
به گفته جنگل شناسان، اغلب آتش سوزی های جنگلهای شمال از نوع سطحی است.
منظور از آتش سوزی سطحی آن است که پوشش مرده و تراشه و خرده چوب و رستنی
های کوچک اعم از گیاهان علفی یا نهال های جنگلی آتش می گیرد و می سوزد.
در اینگونه آتش سوزی، بن یا قسمت پایینی تنه درخت بر اثر گرما و شعله
آتش آسیب می بیند به نحوی که گاهی خسارت ناشی از گرمای شدید به خشکیدن
درخت منجر می شود.
شمال ایران دارای 9/1 میلیون هکتار جنگل و 7/1 میلیون هکتار مرتع است.ک/4
1234/621/506
شماره 034 ساعت 09:44 تمام
