جایگاه ویژه آب و آتش در آیین کهن چهارشنبه سوری آذربایجان
#
تبریز، خبرگزاری جمهوری اسلامی 22/12/85
داخلی.اجتماعی.چهارشنبه.آخرسال.
از: پیمان پاکزاد
چهارشنبه سوری و یا به عبارتی چارشنبه سوری از جمله آیین های کهن سالانه
ایرانیان است که همزمان با سه شنبه آخرسال در نقاط مختلف کشور برگـــزار
می شود.
قاشق زنی، آجیل مشکل گشا، پریدن از روی آتش و فال گوش ایستادن از مراسم
اصلی شب چهارشنبه سوری است.
مراسم چهارشنبه سوری بر گرفته از آیین های کهن ایرانیان بوده که همچنان
در میان آنها و با اشکال دیگر در میان بازماندگان اقوام رواج دارد.
"سور" در زبان و ادبیات فارسی و برخی گویش های ایرانی به معنای "جشن"،
"مهمانی" و "سرخ" آمده است .
آیین های چهارشنبه آخرسال در منطقه آذربایجان با نام " چرشنبه سوری" یاد
می شود و مردم این مناطق چند روز پیش از فرا رسیدن "چهارشنبه آخر سال" با
خرید حنا ، اسباب بازی ، لباس نو و تنقلات مخصوص به پیشواز این آیین کهن
می روند.
هریک از لوازم چهارشنبه سوری در آذربایجان شرقی دارای عنوان خاص و
نشانگر تفاوت و ویژگی این آیین در این خطه از کشور است.
در منطقه آذربایجان آجیل ویژه چهارشنبه سوری را "چرشنبه یمیشی" و شکلات
مخصوص آن را " پنابات " می نامند.
" شاربازی "ازجمله بازی های ویژه مناطق آذری در چهارشنبه سوری است که در
غروب سه شنبه آخرسال و در هوای گرک و میش بسیاری از جوانان به آن اقدام
می کنند.
پرتاب تعداد زیادی " شار" درفضای تاریک آسمان ، جلوه خاصی به پیرامون
بخشیده و مردم شهر یا روستا را برای لذت بردن از ستاره های سرخ آسمان به
" خرمن ها " می کشاند.
مشابه آیین "شار" گردانی در تبریز ، برنامه ای به نام "تولاما" است که
پراکنده شدن شعله های آتش ناشی ازآن در فضـــا، منظره ای زیبایی را ترسیم
می کند.
طریقه اجرای آیین " تولاما" به این شکل است که یک تکه آلومینیوم را در داخل
زغال گداخته قرار داده و بوسیله گردون آن را به سرعت می چرخانند که در اثر
دمای بالای زغال، آلومینیوم ذوب شده و هاله ای از روشنایی سرخ فام را ایجاد
می کند.
همزمان در بسیاری از منازل شهر و روستا، مردم آتش روشن کرده و جوانان
با پریدن از روی آن شعر سنتی زردی من ازتو سرخی توازمن را زمزمه می کنند.
" آتیل ماتیل ، چرشنبه بختیم آچیل ، چرشنبه " شعر مورد علاقه دختران
جوان است که درآرزوی پریدن از روی آتش"چهارشنبه سوری " لحظه شماری می کنند.
کدبانوی خانه نیز درشب چهارشنبه بهترین غذا را برای شام تهیه می کند.
اندکی پس ازشام گروه هایی از جوانان طبق یک سنت دیرینه به پشت بام مردم
رفته و اقدام به آویزان کردن شال از پنجره خانه ها می کنند که در آذربایجان
به آن "قورشاق سالاماخ" می گویند.
آیین "شال سالاماخ" در واقع یکی از شاخصه های چهارشنبه سوری در آذربایجان
- شرقی است که استاد شهریار نیز در منظومه "حیدربابای" خود با عنوان " شال
سالاماخ" یاد می کند.
درآیین " قورشاق سالاماخ "،جوانان و نوجوانان پارچه بزرک و بلندی را از
پنجره و یا باجه منزل همسایگان و یا اقوام خویش آویزان کرده و عیدی طلب
می کنند.
صاحب خانه هم براساس سنت های دیرینه جوراب ،شکلات ،تخم مرغ ،نخود ،کشمش
و یا پول به شال و پارچه بسته، شادی جوانان را کامل می کنند.
از دیگر برنامه های مرسوم چهارشنبه سوری در آذربایجان شرقی، عیدی گرفتن
داماد است به این معنا که داماد همراه با سه چهار نفراز دوستان و فامیل های
جوان و هم سن و سال خود دراین روز به خانه عروس رفته و خانواده عروس از
آنها با شیرینی و چای پذیرایی می کند.
داماد و همراهان نیز به نوبه خود به داخل " پیش دستی"هایی که به آنها
شیرینی تعارف شده، مبالغی اسکناس تازه گذاشته و مادر عروس یا به عبارتی
مادرزن داماد نیز برای حاضرین انعام می دهد.
انعام "چهارشنبه سوری" برای داماد معمولا جوراب پشمی دستباف ، پارچه
(پیراهنی ) است و پیراهن سفید به نشانه مبارکی و خوشبختی به وی ، اهدا
می شود.
بامداد چهارشنبه نیز، مناطق مختلف آذربایجان شرقی دارای رسم خاصی بوده
و در بسیاری از مناطق روستایی مردان قبل از روشن شدن کامل هوا، حیوانات
خود را برای سیراب کردن به رودخانه نزدیک روستا می برند چرا که به عقیده
آنان،این کار درد و بلا رااز حیوانات دور کرده و برکت به ارمغان می آورد.
حضور نوعروسان بر سر چشمه های آب و شستن حنای دست های خود با آب خنک آن
همراه با بریدن کمی ازموی سرخود به نشانه خوش یمنی ازدیگر آیین های
ویژه چهارشنبه سوری در آذربایجان شرقی است.
در سالهای اخیر آیین های اصیل چهارشنبه سوری دچار تحریف شده و این سنت
نیکو با ورود انواع مواد محترقه به بازار مصرف جوانان و نوجوانان به
ابزاری برای اذیت مردم و ایجاد ناامنی تبدیل شده است.
(7232/586/587)
