واکاوی زمینه ها و اهداف گسترش حضور ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز

واکاوی زمینه ها و اهداف گسترش حضور ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز ناتو همچنان به شرق می تازد! ..................................................
تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 90/02/26 سیاسی.ناتو.شرق.آسیای مرکزی و قفقاز گروه تحقیق و تفسیر خبر- سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) برنامه های گسترده ای را برای نهایی کردن راهبرد خود در بسط حوزه نفوذ به شرق در دستور کار قرار داده است.
زمینه ها و بسترهای برنامه های جدید و گسترده ناتو در گسترش نفوذ در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز را می توان در برخی نشانه های آشکار همچون تصویب پیش نویس لایحه تاسیس دفتر ناتو در قرقیزستان و جهش تازه در همکاری های متقابل ازبکستان و ناتو جست وجو و ارزیابی کرد.
* ترسیم بافت کنونی: ------------------------ در روزهای اخیر، وقوع برخی تحولات همزمان در توسعه روابط و مناسبات ناتو و برخی کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز باعث شده که نگاه تحلیل گران سیاسی و امنیتی بیش از پیش به این منطقه حساس و استراتژیک جلب شود.
درست یک روز پس از سفر چهارشنبه گذشته 'جیمز آپاتورای ' نماینده ویژه دبیرکل ناتو به تاشکند، پایتخت ازبکستان و دیدار با مقام های ارشد این کشور، در پارلمان قرقیزستان هم پیش نویس لایحه تاسیس دفتر نمایندگی ناتو در بیشکک به تصویب کمیته دفاعی و امنیتی می رسد.
در دیدار نماینده ارشد ناتو با مقام های ازبکستان، دو طرف علاقه مندی خود را برای گسترش بیش از پیش همکاری ها در چارچوب برنامه های انفرادی، مشترک و روند برنامه ریزی و تحلیل تصمیم های اتخاذ شده، ابراز کردند. سفر آپاتورای به تاشکند نزدیک به پنج ماه پس از دیدار 'اسلام کریم اف ' رییس جمهوری ازبکستان با 'آندرس فاگ راسموسن ' دبیرکل ناتو در مقر این سازمان ( بلژیک ) صورت می گیرد.
در آن زمان، خبرگزاری ها از جهش تازه در همکاری های متقابل ازبکستان با سازمان ناتو خبر دادند.
همسو با ابراز تمایل ازبک ها برای بسط روابط با ناتو، دولت و مجلس قرقیزستان نیز وارد گام های عملیاتی برای گسترش مناسبات با این سازمان شده و در این بین، پیش نویس لایحه تاسیس دفتر نمایندگی ناتو در قرقیزستان را به تصویب رسانده است.
تصویب این لایحه نیز از جمله رویدادهایی است که می تواند اهداف و سمت وسوی فعالیت ها و برنامه های میان مدت و بلندمدت ناتو برای گسترش حضور در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز را تبیین کند. هرچند این پیش نویس باید در صحن پارلمان به رای گذاشته شود اما به باور بسیاری از کارشناسان نظامی و امنیتی، مانع و مشکل خاصی در مسیر تصویب این لایحه در پارلمان قرقیزستان و اجرای آن وجود ندارد.
در خارج از پارلمان قرقیزستان، رییس جمهوری این کشور نیز در دیدار روز سه شنبه گذشته خود با نماینده ویژه ناتو در قفقاز و آسیای مرکزی، خواستار همکاری و دخالت این سازمان برای استقرار صلح، ثبات و ایجاد امنیت در این کشور بحران زده در آسیای مرکزی شده بود.
وی در دیدار با آپاتورای، نوسازی و تجهیز انبارهای سلاح و مهمات و تامین امنیت در مرزهای قرقیزستان را درخواست کرده بود.
قرقیزستان بخشی از برنامه مشارکت صلح ناتو است و این سازمان از سال 2005 تا 2008 یک افسر را به عنوان نماینده در بیشکک گمارده بود.
در سپهر گمانه زنی ها و تحلیل های سیاسی و رسانه ای، این تحولات در روند تدوین سیاست ها و اجرای برنامه های ناتو برای بسط قلمرو نفوذ به شرق، به طور عام و به منطقه آسیای مرکزی و قفقاز به طور خاص، مهم ارزیابی می شود و می توان آن را در تحلیل وضعیت موجود و ترسیم چشم انداز آتی حضور ناتو در این منطقه طرف توجه قرار داد.
* صورت تاریخی حضور ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز: -------------------------------------------------------- یکی از مهمترین حوزه های گسترش ناتو، آسیای مرکزی و قفقاز است، این حضور بیش از آنکه از سوی ناتو باشد به خاطر تمایل این کشورها برای پیوستن به این سازمان است.
منطقه آسیای مرکزی و قفقاز دارای منابع سرشاری از نفت و گاز است. این کشورها با چنین شرایطی بعد از کسب استقلال در اواخر دهه 1990 میلادی، تمایل زیادی برای پیوستن به ناتو از خود نشان داده اند.
به دنبال حادثه 11 سپتامبر 2001 در آمریکا، ناتو برای نخستین بار در تاریخ حیات خود به ماده 5 پیمان واشنگتن - که مطابق آن حمله به یک یا چند عضو سازمان حمله علیه تمامی اعضا تلقی می >شود - استناد کرد و تمامی اعضا با قاطعیت این حملات را محکوم و حمایت کامل خود را از ایالات متحده اعلام کردند. از آن زمان بود که این سازمان، در یک حرکت تهاجمی اما با پوشش های تدافعی (مبارزه با تروریسم، حمایت ازحقوق بشر، حمایت از دموکراسی و؟) وارد منطقه آسیای مرکزی و قفقاز شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح (IPSC( در تحلیلی زمینه ها و صورت های تاریخی روند گسترش ناتو به شرق را اینگونه شرح می دهد: روند گسترش ناتو در اوایل دهه 1990 و با تحول شورای همکاری آتلانتیک شمالی آغاز شد. حرکت نخست، یعنی گسترش به اروپای مرکزی و شرقی از اواخر سال 1991 کلید خورد و زیر عنوان مشارکت برای صلح از اوایل سال 1994 به مثابه مرحله پیش از عضویت رسمی و سپس گسترش کامل از سال 1995 تا 1999 ادامه یافت. در این مرحله ایالات متحده، آن را به لهستان، جمهوری چک و مجارستان محدود کرد. در اواسط دهه 1990، ناتو نوعی شبه اتحاد نظامی به نام مشارکت برای صلح ایجاد کرد و بر این اساس، به آموزش، تسلیح و استقرار نیروهای نظامی در اطراف دریای سیاه و دریای خزر پرداخت.
تفاوت بین ناتو و طرح مشارکت برای صلح - همان طور که مقام های ناتو اعلام کرده اند - بسیار اندک است. از طریق این طرح، جمهوری های آذربایجان، گرجستان، ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان مناسبات و روابط نظامی رسمی با سرفرماندهی عالی ناتو دارند. در سایه حمایت های ناتو، مشارکت برای صلح گردان پاسدار صلح مشترک آسیای مرکزی را ایجاد کرده است که مرحله اولیه حضور نیروهای نظامی به رهبری ناتو در منطقه است.
البته در دوران جنگ سرد و پیش از حملات یازدهم سپتامبر نیز، منافع آمریکا بیشتر برای جلوگیری از احیای نفوذ مجدد روسیه، جلوگیری از تامین منافع و نفوذ جمهوری اسلامی و همچنین کنترل بر منابع انرژی در این منطقه تعریف می شد که البته این منافع و ملاحظه های راهبردی در چارچوب گسترش ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز پیگیری می شود.
از منظر راهبردی، تداوم و گسترش حضور ناتو در این منطقه از آنچنان اولویت بالایی در نزد مقام های آمریکایی و متحدان آن برخوردار است که حتی برخی از مقام های آمریکایی از لزوم ایجاد 'ناتوی آسیایی ' سخن گفته اند.
در یک چنین وضعیتی، اکنون ناتو بیش از هر زمان به سوی افزایش مناسبات و همکاری ها با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز حرکت کرده و کشورهای منطقه را یکی پس از دیگری در مسیر همکاری های راهبردی با خود قرار داده است.
پیش از این، کشور قرقیزستان زودتر از سایر کشورهای این منطقه ، با توافق بر سر واگذاری فرودگاه بین المللی 'ماناس ' به نیروهای آمریکایی و ناتو، در مسیر همگرایی راهبردی با این سازمان پیش رفته است.
'ماناس ' ، پایگاه هوایی مهم آمریکا در آسیای مرکزی است که از سال 2001 فعال بوده است. این پایگاه بهترین مسیر دسترسی نیروهای آمریکایی و ناتو به افغانستان به شمار می رود.
* اهداف متقابل ناتو و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز: ------------------------------------------------------------ در واکاوی زمینه ها و اهداف راهبرد بسط حوزه نفوذ ناتو به منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، باید به منافع و اهداف متقابل هر دو سوی آن توجه کرد.
1) اهداف ناتو از تدوین و اجرای راهبرد بسط نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز 1-1) تامین اهداف و منافع اقتصادی بر اساس آمارهای رسمی موجود، مجموع ذخایر نفتی تایید شده برای کشورهای آسیای مرکزی (بنابر اقوال مختلف ) از 15 تا 31 میلیارد بشکه نفت و ذخایر گازی نیز از 230 تا 360 تریلیون متر مکعب برآورد شده که این حجم از ذخایر بطور تقریبی 2/7 درصد ذخایر نفتی دنیا و 7 درصد ذخایر گازی را شامل می شود.
این منابع سرشار انرژی، عاملی تعیین کننده برای حضور گسترده قدرت های فرامنطقه ای به شمار می رود. از منظر ملاحظه های اقتصادی، تلاش برای کنترل منابع و مسیرهای انتقال انرژی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز از موضوعات مهمی است که در سال های اخیر از اهمیت بیشتری نزد مقام ها و مسئولان ناتو برخوردار بوده است. همچنین مباحث مربوط به انرژی با حساسیت بیشتری نسبت به گذشته در تمامی ابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی آن پیگیری می شود.
اظهاراتی که از سوی برخی مقامات رسمی و غیر رسمی ناتو مبنی بر تهدید انرژی غرب به عنوان یک تهدید امنیتی در نشست های مختلف مطرح شده، بیانگر آن است که هدف مهم و اساسی حضور ناتو در منطقه، تامین امنیت غرب در ابعاد گوناگون آن است. بدین ترتیب تامین امنیت انرژی نیز بخش مهمی از ماموریت های ناتو در آسیای مرکزی را تشکیل خواهد داد.
2-1) تامین اهداف سیاسی در چارچوب تدوین شده، حضور افرادی با تمایلات غرب گرایانه و همچنین استقرار نظام های پارلمانی که جای بیشتری برای نفوذ افراد سرسپرده در بدنه دولت در مقایسه با نظام های ریاستی ایجاد می کند از اهمیت ویژه ای برای غربی ها برخوردار است. در سایه حضور قدرت های فرامنطقه ای به رهبری آمریکا، بنیان های نظام های غیرهمسو با غرب و متمایل به روسیه در چند سال گذشته در این منطقه فروپاشیده و با اجرای 'انقلاب های مخملین ' از سوی آمریکا و متحدانش، نظام های همسو و وابسته به غرب در اوکراین، گرجستان و قرقیزستان روی کار آمده اند.
در این میان، در یک گستره وسیع جهانی نیز، گسترش ناتو و پذیرش اعضای جدید در این حوزه در جهت منافع بلندمدت یک قدرت جهانی موجب تثبیت روند یکجانبه گرایی خواهد شد. تحرک نظامی آمریکا در آسیای مرکزی زیر عنوان امنیت آفرینی و مبارزه با تروریسم و بهره گیری از ناتو در این جهت، بیانگر طراحی جدید منشور ناتو و نقش آفرینی موثرتر آن در چارچوب یاد شده ارزیابی می شود.
3-1) آمریکا همواره تلاش کرده تا از روش های مختلف، چین و روسیه را محدود و مهار کند.
از این رو، به طور قطع یکی از دلایل و اهداف مهم گسترش نفوذ ناتو به شرق و حوزه آسیای مرکزی و قفقاز، مقابله و مهار مسکو و پکن ارزیابی می شود؟ بویژه آنکه کشورهای منطقه با محوریت روسیه و چین با تاسیس سازمان همکاری شانگهای در مقابل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) قرار گرفته باشند.
سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان دولتی است که برای همکاری های چندجانبه امنیتی تشکیل شده است. این سازمان در سال 2001 توسط رهبران چین شماره 135 ساعت 14:43 تمام