به گزارش ایرنا؛ نسخ خطی فارسی اگرچه به صورت پراكنده در كتابخانه های ایالتی و ملی، دانشگاه ها ؛ آرشیو ملی و برخی موسسات هندی اغلب در قفسه ها و كمدهای بسته نگهداری می شود و دسترسی به آن آسان نیست اما وجود 16 هزار نسخ خطی كه بیش از نیمی از آن به زبان فارسی است تنها در دانشگاه علیگر هند و حدود 12 هزار جلد نسخ خطی شامل 2500 نسخه خطی به زبان فارسی در كتابخانه ملی هند و نگهداری 40 هزار نسخه خطی كه شامل هفت هزارنسخه خطی فارسی در موسسه آسیایی تنها گوشه ای از حجم عظیم این كتب در هند را نشان می دهد كه گنجینه ایی ارزشمند از تاریخ مشترك ایران و هند و تاریخ تمدن اسلامی و ایرانی است.
اگرچه در سالهای اخیر تحقیقات خوبی ازسوی مركز تحقیقات زبان و ادب فارسی درهند، مركز بین المللی آرشیو میكروفیلم نور ایران و كتابخانه ملی ایران با همكاری مراكز فرهنگی هند برای شناسایی، مرمت، فهرست برداری، تهیه میكروفیلم و مطالعات پژوهشی صورت گرفته اما كثرت فراوان؛ سالیان سال فعالیت بر روی این میراث گرانبها را می طلبد.
رییس سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا در دهلی نو گفت: در توافق های انجام شده ؛ همكاری های ایران و هند درخصوص نسخ خطی و اسناد تاریخی و تبادلات كتابخانه ای افزایش می یابد.
'اسحاق صلاحی' اظهار داشت: در تفاهم نامه های متعددی درخصوص مرمت و بازسازی، تبادل فهرست و تصاویر نسخ خطی فارسی با دانشگاه اسلامی علیگر ؛ كتابخانه ملی و آرشیو هند انجام شده است.
وی گفت: نگهداری از نسخ خطی درهندوستان به دو دلیل كثرت نسخ خطی و شرایط آب و هوایی با مشكل جدی مواجه است و به نظر می رسد كه باید نهضت مرمت، بازسازی و نگهداری ایجاد شود.
صلاحی گفت: به علت كثرت زیاد نسخ خطی موجود و موانع كاری و زمانی؛ نسخ خطی فارسی در اولویت كاری هندی ها نبوده و براین اساس ما ناچاریم برای صیانت از میراث گرانبهای تاریخ تمدن ایرانی و اسلامی تلاش مضاعف داشته باشیم تا بتوانیم این میراث گذشته را امانتداری و برای نسل های بعدی حفظ كنیم .
وی گفت: بعد از بازدیدهایی كه كردیم توافق شد كه دراین مرحله بحث فهرست برداری و اسكن مبادله فهرست ها انجام و همچنین همكاری در انتقال تجارب، بازسازی و مرمت و نحوه نگهداری نسخ خطی در ایران انجام و درسفر هیات هندی به ایران و بازدید از كتابخانه ملی جمهوری اسلامی توانمندیها و توافقات نهایی شود.
وی گفت: مجموعه كتابخانه ها و آرشیو ملی همه زیر نظر وزارت فرهنگ این كشور است كه باید تعاملات خود را بیشتر كنیم.
وی گفت: هندی ها حساسیت خاصی نسبت به نسخ خطی و اسناد دارند و حتی حاضرند ازبین برود و كسی به آنها دسترسی نداشته باشد كه این دیدگاه یك مقدار كار را سخت كرده است درحالی كه اعتقاد ما براین است كه نسخ خطی متعلق به سرزمین و ملت خاصی نیست هرچند كه مالكیت با آنهاست.
وی گفت: در جلساتی كه با پروفسور 'مشیرالحسن' رییس آرشیو ملی هند داشتیم فضای همكاری كاملا مشخص شد. دراین مركز اسناد بسیاری زیادی شامل اسناد دولتی گذشته و امروز نگهداری می شود.
وی گفت: در این مركز تعدادی از نسخ خطی فارسی هم وجود دارد اما آمار و ارقام درستی وجود ندارد و هندی ها شروع به بازسازی و مرمت اسناد با اولویت خودشان كرده اند و اسناد فارسی در الویت كاری آرشیو ملی هند نیست.
وی گفت: در كنار كتابخانه ملی كلكته 'موسسه آسیایی' قرار دارد كه توسط 'ویلیام جنز' انگلیسی راه اندازی شده و در آنجا 40 هزار نسخ خطی از جمله هفت هزار نسخ فارسی نگهداری می شود.
وی درباره خصوصیات نسخ خطی این مجموعه گفت: دراین موسسه آثار زیبا و منحصر به فردی ازجمله قرآن خطی بسیار نفیس و بی نظیری وجود دارد كه هر دو صفحه یك جز قرآن و در30 برگ كل قرآن نگاشته شده و شروع هر سطر با الف است كه علاوه بر آن كتاب های نسخ خطی فوق العاده بی نظیری درحوزه علم نجوم، هیات ، ریاضیات ،شاهنامه و همچنین قرآن كریم در آنجا موجود است و این موسسه تمایل زیادی برای همكاری با جمهوری اسلامی ایران دارد.
وی همچنین گفت: در دانشگاه علیگر هند قرآن بی نظیری وجود دارد كه در هر صفحه آن یك جز قرآن درآن است و هر سطر با 'واو' شروع شده است.
رییس سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران گفت: هر ایالت هند دارای یك كتابخانه ایالتی است كه برای ما بیش از یك كتابخانه ملی بعضی از كشورها ارزش دارد و از لحاظ حیثیت نگهداری منابع و زبان فارسی و نسخ خطی كه درآنها موجود است، میراث ارزشمندی برای ما محسوب می شود.
وی گفت: تفاهم نامه با كتابخانه ملی هند بعد از تایید وزارت فرهنگ هند درسفری كه به ایران انجام می شود به امضا خواهد رسید و درآن محورهای كاری و كمیته های اجرایی و عملیاتی مشخص خواهد شد.
وی گفت: تمام تلاش ما این است كه اطلاعات دقیقی از این آثار داشته باشیم تا برای مرمت؛ بازسازی ؛ فهرست نویسی و انتقال تصاویر به ایران اقدام كنیم.
رییس مركز تحقیقات زبان فارسی دهلی نو نیز در این خصوص به ایرنا گفت: در این مركز حدود هفت هزار نسخه سی دی شده از نسخ خطی فارسی نگهداری می شود و در سالهای اخیر حدود 400 نسخه خطی متعلق به كتابخانه این مركز مرمت و فهرست برداری شده است كه در اختیار محققان ایرانی و هندی قرار می گیرد.
دكتر علیرضا قزوه افزود: با توجه به اهمیت فرهنگی وادبی نسخ خطی برای مردم ایران و هند این مركز با 40 كتابخانه هند همكاری داشته و فهرستی برای ارسال به مراكز پژوهشی ایران آماده شده است.
وی گفت: سال گذشته یك نسخه خطی باارزش و بی نظیر حاوی اشعار شاعران فارسی مربوط به 930 سال قبل شناسایی شد و در سال های اخیر حدود 5 هزار نسخه خطی به صورت لوح فشرده در اختیار كتابخانه ملی ایران قرار گرفته است.
وی همچنین افزود: در بین نسخ خطی كتابی با عنوان 'منتخب الدعوات' نوشته 'میرفخرای تفرشی' مربوط به جد اعلی مقام معظم رهبری را شناسایی كردیم كه نسخه تهیه شده لوح فشرده برای معظم له ارسال شد.
وی گفت: سفر 90 پژوهشگر هندی به ایران، تهیه یك هزار و 100 مقاله از استادان ایرانی، هندی درخصوص نسخه شناسی در زبان فارسی از دیگر فعالیت های انجام شده در این زمینه است.
رییس مركز بین المللی میكروفیلم نور ایران نیز چندی قبل در مراسم رونمایی از نسخ نفیس خطی فارسی و انگلیسی آرشیو ملی هند كه با حضور 'حامد انصاری' معاون رییس جمهوری هند برگزار شد در گفت وگو با خبرنگار ایرنا درخصوص كارهای انجام شده در زمینه نسخ خطی فارسی در هند توسط این مركز گفت: از شش ماه قبل كار عكسبرداری از نسخ خطی در آرشیو ملی هند شروع شده است.
دكتر مهدی خواجه پیری افزود: آرشیو ملی هند از دو بخش نسخ خطی نفیس شامل دو مجموعه 'فورت ویلیام كالج' با حدود 199 نسخه و مجموعه مربوط به خود آرشیو ملی هند است كتاب های اهدا شده در آن نگهداری می شود.
وی گفت: در مجموعه 'فورت ویلیام' بسیاری از كتابهایی كه با نثر فارسی و لغت نامه های فارسی است وجود دارد كه ماموران وقت انگلیسی از فارسی به زبان های مختلف ترجمه كرده اند و در مجموعه دیگر مجموعه آرشیو ملی هند كتابهای تاریخی و كتابهای نفیس خطی وجود دارد كه موفق به عكسبرداری از این دو مجموعه ارزشمند شده ایم.
وی افزود: برای كتابهای خطی ارزشمند دومجموعه 'فورت ویلیام كالج ' و آرشیو ملی هند كه فرهنگ مشترك ایران و هند و جهان اسلام است فهرست تفصیلی در چهار جلد شامل دو جلد به فارسی و دو جلد به انگلیسی تهیه شده است.
وی گفت: رونمایی از نسخ خطی سروده حماسی رزمنامه 'مهابهارات' و تاریخ 'الفی' (تاریخ هزاره اول اسلام) و 'علاج الطیور' در هند و ایران، نشان از توجه دو كشور به فرهنگ غنی فارسی و اهمیت آن از زمانهای دور تا به امروز دارد توسط مركز بین المللی میكروفیلم ایران در آرشیو ملی هند از كارهای انجام شده است.
وی همچنین گفت: در زمینه نسخ خطی ؛ این مركز بیش از 30 سال است كه درهندكارهای ارزشمندی را در شناسایی؛ فهرست برداری و مرمت كتب نسخ خطی انجام داده است.
گفتنی است معاون رییس جمهوری هند اواخر بهمن در مراسم رونمایی از این نسخ خطی چاپ شده از تلاش آرشیو ملی هند و مركز میكروفیلم نور ایران به منظور تهیه و ارائه مجموعه نسخ خطی كه برخی از آن قدمت بیش از یك هزار ساله دارد، قدردانی كرد.
حامد انصاری اظهار داشت: مجموعه تهیه شده از این نسخ خطی یك فعالیت فرهنگی باارزش و ماندگار است كه نشانگر قدمت و آگاهی اندیشمندان هند و ایران است.
وی گفت: حفظ و آرشیو نسخ و منابع خطی كه گویای ارزش تمدن هاست توسط مراكز آرشیو ملی هند و مركز میكروفیلم نور ایران، كار فرهنگی بسیار ارزشمند برای هر دو ملت ایران و هند است.
سفیر ایران نیز با اشاره به اهمیت حفظ میراث فرهنگی می گوید: چاپ نسخ خطی كار بسیار ارزشمندی است كه با همكاری مشترك مركز آرشیو ملی هند و مركز میكرو فیلم ایران انجام شده است.
سید مهدی نبی زاده افزود: حفظ میراث فرهنگی و آثار باستانی یك كشور به خصوص معماری اسلامی و هندی، نشانگر تمدن دیرینه تاریخ هندوستان می باشد و اشتراك آثار معماری ایران و هند و همچنین زبان فارسی و كتب خطی نشانه روابط هزارساله دو كشور است.
به هرحال آنچه مشهود است اینكه حفظ ؛ مرمت و نگهداری از نسخ خطی هرچند به لحاظ مالكیت در اختیار كشورهای مختلف قرار دارد میراثی گرانبها ازنسل گذشته است كه نسل معاصر باید با حفظ و امانتداری این میراث را به آیندگان منتقل كند.
گزارش از كورش باقی
آساق ** 589**1392
دهلي نو - هزاران جلد نسخ خطي و شايد بهتر بگوئيم ده ها هزار جلد نسخ خطي به زبان فارسي در هند ميراث مشترك فرهنگي ايران و هند بوده كه نيازمند شناسايي، بازخواني ، مرمت و مطالعات پژوهشي است.
