خطبه 'فدكيه' درس جامعي از معارف اسلامي است

حجت الاسلام 'محمدمهدی زارعی' روز چهارشنبه در گفت وگو با خبرنگار معارف ایرنا افزود: خطبه فدكیه حضرت زهرا(س) در شرایط خاصی پس از رحلت پیامبر خدا (ص) در جامعه اسلامی واقع شد و موضوع فدك، فقط بخشی از این خطبه را دربرمی گیرد.

وی گفت: حضرت زهرا(س) در ابتدای خطبه خود بطور مفصل درباره توحید الهی و صفات پروردگار سخن می گوید درحالیكه در چنین مواردی انتظار آن است كه مختصری از حمد الهی گفته شود و سپس به اصل مطلب پرداخته شود.

استاد حوزه علمیه اصفهان ادامه داد: ظاهر قضیه آن است كه مطالب ابتدایی خطبه، ارتباطی با مسایل اجتماعی آن روز ندارد و چنین به نظر می رسد كه این قسمت از خطبه حضرت زهرا (س) خالی از بلاغت است. از طرف دیگر وقتی آن حضرت درباره پدر خود صحبت می كنند به بیان ویژگی های آن حضرت و رسالت ایشان و وضعیت جامعه عرب قبل از بعثت و پس از بعثت می پردازد.

وی افزود: فاطمه زهرا(س) پس از بیان خصوصیات رسول خدا (ص) به معرفی قرآن پرداخته و فلسفه احكام را برای مردم بیان می كنند.

زارعی در ادامه به خبرنگار ایرنا گفت: در مجموع به نظر می رسد حضرت زهرا(س) به علت شرایطی كه پس از وفات پیامبر (ص) بوجود آمد، اینگونه خطبه خود را آغاز كردند. یعنی اگر مردم مساله توحید را به خوبی درك می كردند، دچار آن لغزش بزرگ در مساله امامت نمی شدند.

وی افزود: حضرت زهرا(س) در این خطبه بگونه ای سخن گفتند كه گویی در آن زمان، قرآن مهجور واقع شده بود و شواهد آن روزگار نیز نشانگر آن است كه قرآن مهجور مانده بود، چون در مساله سقیفه نكات و استدلال هایی از سوی برخی افراد مطرح شد كه در هیچكدام از آنها به قرآن استناد نشد.

زارعی با بیان آنكه پس از وفات رسول خدا(ص)، معیار برتری افراد بر اساس قرآن نبود، گفت: قاعده بر این است كه در بیان فضیلت افراد، به معیار قرآنی توجه شود و سپس بر اساس آن معیارها به معرفی مصادیق پرداخت.

وی با بیان مثالی افزود: قرآن، فضیلت افراد را به تقوا می داند و می فرماید 'ان اكرمكم عندالله اتقیكم' و یا با استناد به آیه 'فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما' می توان گفت، جهاد یكی از معیارهای فضیلت است اما پس از وفات پیامبر (ص)، قرآن به حاشیه رانده شد و به آن توجهی نشد.

این پژوهشگر مذهبی ادامه داد: به همین دلیل حضرت زهرا(س) در خطبه فدكیه، قرآن را به عنوان كتابی با ارزش معرفی كردند كه ذره ای خلاف در آن راه ندارد و به طور مفصل ویژگی های قرآن را بیان كردند. همچنین آن حضرت در سخنان خود درباره فدك به قرآن استناد كرده و آیاتی را به عنوان شاهد بیان كردند.

وی افزود: فاطمه زهرا(س) با سخنان خود از به حاشیه راندن قرآن گلایه كرده و فرمودند كه برخی افراد چگونه آیات قرآن، مبنی بر ارث بردن فرزند از پدر را فراموش می كنند ولی با این حال به روایتی استناد می كنند كه بر خلاف آیات قرآن است.

زارعی همچنین گفت: دختر رسول خدا(ص) در این خطبه گروه 'انصار' یعنی كسانی كه در مدینه پیامبر(ص) را یاری كردند، مورد خطاب قرارداده و فرمودند امروز مصداق یاری پیامبر در یاری فرزند اوست، ولی شما او را یاری نمی كنید.

این كارشناس دینی در ادامه به خبرنگار ایرنا گفت: حضرت زهرا(س) در این خطبه، شرایط زمان را مطابق با آیه 144 سوره آل عمران دانستند كه در این آیه به مساله عقب گرد امت اسلامی پس از وفات رسول خدا(ص) اشاره شده است.

وی افزود: در خطبه فدكیه، به بازگشت مردم به دوران جاهلیت اشاره شده و حضرت زهرا(س) تاكید می كنند كه در این موضوع همه مردم ضرر كرده اند.

زارعی یكی از نكات مهم در خطبه فدكیه را پیدایش جریان نفاق دانسته و گفت: حضرت زهرا (س) علاوه بر آنكه زرمداران و قدرتمندان را در این خطبه مورد خطاب قرار می دهند، گویی صحنه دادگاهی را فراهم كرده و تمام كسانی را كه در این جریان كوتاهی كردند، مورد بازخواست قرار داده و آنان را ملامت می كنند.

وی افزود: فاطمه زهرا(س) از سكوت مردم شكوه كردند و شرایط جامعه را بسیار حساس دیدند و با خواندن این خطبه مشخص می شود كه فقط موضوع فدك مطرح نبوده بلكه ظهور دوباره جریان جاهلی تلاش دارد تا با ظاهر اسلامی، ریشه تعالیم پیامبر(ص) را از بین ببرد.

استاد حوزه علمیه اصفهان گفت: فاطمه زهرا(س) در پایان خطبه خود رو به حرم پیامبر كرده و از اتفاق های تلخی كه بعد از رحلت آن حضرت رخ داد، شكوه كردند.

زارعی علت انحراف پس از پیامبر(ص) را نفوذ جریان نفاق دانست و گفت: مبارزه با جریان كفر راحت تر از جریان نفاق است، زیرا جریان نفاق با یك چهره موجه نشان داده می شود و از طرف دیگر برخی از افراد نیز در جامعه عافیت طلب بوده و به یك دین حداقلی اكتفا كرده و از تغییر شرایط آن زمان احساس خسارت نمی كردند.

زارعی ادامه داد: بخشی از مومنین ریشه دار در زمان پیامبر(ص) در جنگ ها به شهادت رسیدند و بخشی نیز كسانی بودند كه در جنگ ها فرار می كردند و حضرت زهرا(س) در بخشی از خطبه ای كه برای زنان مدینه خواندند بر این مساله تاكید كردند و فرمودند بعد از مدت ها كه شمشیر مردانتان تیز بود اینك شمشیرهایشان كند شده است.

وی وجود نظام قبیله ای در قبل از ظهور اسلام را نیز یكی از علت های انحراف جامعه اسلامی دانست و گفت: رسول خدا(ص) تلاش می كردند تا این روحیه از میان جامعه آن روز رخت بربندد ولی روحیه قبیله ای پس از وفات پیامبر دوباره زنده شد.

این كارشناس دینی درباره خطبه فدكیه به خبرنگار ایرنا گفت: این خطبه از سوی شیعه و سنی نقل شده و 'ابن ابی الحدید' به نقل از 'احمد بن عبدالعزیز جوهری' این خطبه را در كتاب شرح نهج البلاغه خود بطور كامل توضیح می دهد.

فراهنگ ** 1003 **