حميد سمندريان، شناسنامه نيم قرن تئاتر حرفه اي كشور

حمید سمندریان در سال 1310 در تهران دیده به جهان گشود و در نخستین سال های تحصیل در دوران متوسطه با حضور در كلاس های آموزش تئاتر زیر نظر اساتیدی چون حسین خیرخواه، نصرت كریمی و عبدالحسین نوشین به عنوان بنیانگذار تئاتر حرفه ای ایران پا در هنری گذاشت كه صمیمانه به آن عشق می ورزید.

وی كه در كنار آموزش هنر نمایش، دوره حرفه ای موسیقی با ساز تخصصی 'ویلون' را نزد زنده یاد استاد 'جلال ذوالفنون' سپری كرده بود با اتمام دوره متوسطه راهی آلمان شد و به سفارش پدرش كه وی را مجاب كرده بود پیش از آموزش تئاتر به تحصیل در رشته ای مهندسی كه درآمد وی را در آینده تضمین كند بپردازد، دوره مهندسی 'شوفاژ سانترال' را در دانشگاه صنعتی برلین به پایان رساند.

وی بعد از آن با ثبت نام در كنسرواتوآر عالی موسیقی و هنرهای نمایشی دانشگاه هامبورگ به آموزش علمی و آكادمیك هنر نمایش پرداخت. جالب آنكه مسوولان دانشگاه هامبورگ به دلیل شناخت زنده یاد سمندریان از دانش موسیقی به وی اجازه انتخاب تحصیل در یكی از دو رشته تئاتر و موسیقی را داده بودند و استاد سمندریان به دلیل علقه بیش از حدش به تئاتر، این هنر را انتخاب كرد، انتخابی كه باعث شد وی بعدها در بازگشتش به كشور عنوان كند كه 'به خاطر عشق به تئاتر، مجبور شد با هنر موسیقی وداعی تلخ داشته باشد.



** بازگشت به ایران و تاسیس دانشكده های تئاتری

'اداوارد ماركس' یكی از بزرگترین اساتید هنر نمایش مدرن مهمترین آموزگار استاد سمندریان در دانشگاه هامبورگ بود و وی زیر نظر این استاد مبانی اصلی و علمی كارگردانی و بازیگری را آموخت و به دلیل استعداد فوق العاده و تسلط مثال زدنی اش بر شیوه اجرای آثار نمایشی، بعد از فراغت از تحصیل در كشور آلمان به شكل حرفه ای وارد عرصه تئاتر شد و بین سال های 1351 تا 1357 نمایش هایی چون 'شهاب آسمانی'، 'پنچری'، 'ازدواج آقای می سی سی پی' از آثار 'فردریش دورنمات'، 'سانتا كروز' و 'خشم شدید فیلیپ هوتس' از آثار 'ماكس فریش'، 'راهب و راهزن' و 'خوزه' به قلم 'هاینریش بول' و چند اثر مهم و شناخته شده دیگر از نویسندگان سرشناس جهان را در كشور آلمان با بازیگران آلمانی به صحنه برد.

زنده یاد سمندریان در سال 1357 به دعوت اداره هنرهای دراماتیكی اداره كل هنرهای زیبای كشور، به ایران بازگشت و با همكاری مهدی فروغ، هنرستان آزاد هنرهای دراماتیك ایران را كه وابسته به اداره كل هنرهای زیبای كشور بود تاسیس كرد و در فاصله كوتاهی با همكاری مهدی نامدار و كتر بركشلی دانشكده تئاتر دانشگاه تهران را راه ادازی كرد و تا آخرین سال های عمر خود بی وقفه رد این محیط آكادمیك به پرورش هنرجویان تئاتر و نمایش كشور اقدام كرد.

چهره های شناخته شده ای چون سعید پور صمیمی، مریم معترف، سوسن تسلیمی، محمد یعقوبی، محمد رحمانیان، قطب الدین صادقی، كیومرث مرادی، فتحعلی اویسی، داوود فتحعلی بیگی، فردوس كاویانی، مهران مدیری، حمید فرخ نژاد، زنده یاد احمد آقالو، پرویز پور حسینی و امین تارخ تنها بخشی از تربیت یافتگان محیط های آكادمیكی بودند كه استاد سمندریان در آنها مشغول تدریس بود.

زنده یاد سمندریان در سال 1373 آموزشگاه آزاد بازیگری و كارگردانی خصوصی خود را نیز افتتاح كرد و حاصل قریب به دو دهه فعالیت این آموزشگاه نیز به معرفی هنرمندانی چون فریبرز عرب نیا،احمد ساعتچیان، امیر جعفری، پیام دهكردی، شهاب حسینی، حامد كمیلی، حامد بهداد، نگار فروزنده، یوسف تیمور ی، مجید صالحی، فرزاد حسنی، آشا محرابی، حسام نواب صفوی و تعدادی دیگر از بازیگران مطرح تئاتر، سینما و تلویزیون انجامید.



** تشكیل نخستین گروه حرفه ای تئاتر در كشور

زنده یاد سمندریان در سال 1342 نخستین گروه حرفه ای تولید آثار نمایشی در كشور را با نام 'پاسارگاد' و با حضور هنرمندانی چون پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، پری صابری، اسماعیل محرابی، جمشید مشایخی، ثریا قاسمی، اسماعیل شنگله، مهدی فخیم‌زاده و چند تن دیگر بنیانگذاری كرد كه اجرای نمایش هایی چون 'دوزخ' و 'مرده های بی كفن و دفن' اثر 'ژان پل سارتر'، نگاهی از پل' نوشته 'آرتور میلر'، 'كرگدن' اثر 'اوژن یونسكو'، باغ وحش شیشه ای' نوشته 'تنسی ویلیامز'، 'آندورا' اثر 'ماكس فریش'،'اشباح' نوشته

'هنریك ایبسن' و 10 اثر دیگر از جمله فعالیت های این گروه نمایشی تا پیش از انقلاب شكوهمند اسلامی بود.

وی در سال های بعد از انقلاب از تعدد فعالیت های اجرایی خود كاست و بیشتر تمركز خود را بر پرورش دانشجویان هنر نمایش معطوف كرد، استاد سمندریان در طی سال های بعد از انقلاب چهار نمایش 'ازدواج آقای می سی سی پی' (1368) به قلم 'فردیش دورنمات'

، 'دایره گچی قفقازی' (1377) نوشته 'برتولت برشت'، 'بازی استرینبرگ' (1378) نوشته 'دورنمات' و 'ملاقات بانوی سالخورده' (1386) اثر دیگر 'دورنمات' را در تهران به صحنه برد و بنا داشت نمایش 'گالیله' اثر 'برشت' را كه از آن به عنوان وصیتننامه هنری اش یاد می كرد را نیز به صحنه ببرد كه گرفتار بیماری سرطان كبد شد و فرصت این كار را پیدا نكرد.

كارگردانی نمایش هایی چون 'غروب روزهای آخر پاییز'، 'پنچری'، 'همزاد'، 'اقدامات وگا' و 'فیزیكدان ها' همگی از آثار 'دورنمات' و نمایش 'آنتیگون' اثر 'ژان آنوی' در 'رادیو ایران'، كارگردانی نمایش های تلویزیونی چون 'غروب روزهای پائیز' و 'بازی استریندبرگ' از آثار 'دورنمات'، 'خمره' نوشته 'لوئیجی پیراندللو'، 'ساعت شش در خیابان آتن' به قلم 'روژه فردیناند' و 'به ‌سوی دمشق' اثر 'اگوست استریندبرگ' و تعدادی دیگر از آثار نمایشی از دیگر فعالیت های نمایشی زنده یاد سمندریان به شمار می رود.

سمندریان تجربه‌ای هم در حیطه سینما داشت و فیلم 'تمام وسوسه های زمین' را در سال های اولیه دهه شصت كارگردانی كرد كه جذبه تئاتر او را دیگر به سمت سینما نكشاند. هر چند همسر او -هما روستا- از بازیگران شاخص تئاتر و سینما بود و برای برخی از فیلم ها جایزه سیمرغ بهترین بازیگری زن را هم دریافت كرد.

سمندریان برخی از مهمترین متون نمایشی از نویسندگان شاخص ادبیات نمایشی غرب همانند 'فردریش دورنمات'، 'برتولت برشت'، 'آنتوان چخوف'، 'اوژن یونسكو'، 'آرتور میلر'

، 'ماكس فریش'، 'ژان آنوی'، 'تنسی ویلیامز'، 'ژان پل سارتر'، 'هنریك ایبسن' را ترجمه و كارگردانی كرد. از این منظر باید او را یكی از كارگردانان شاخص تئاتر در تاریخ تئاتر ایران به شمار آورد كه سهمی جدی در آشنایی مردم و علاقه مندان تئاتر و نمایش با متون و آثار كلاسیك و برجسته تاریخ تئاتر جهان داشت.

سال 1388 و با حضور شهردار تهران تماشاخانه شماره دو خانه هنرمندان ایران در مجموعه ایرانشهر به نام این چهره نامدار عرصه هنر نامگذاری شد.

استاد سمندریان بامداد پنجشنبه -22 تیرماه -در سن 81 سالگی پس از درگیری طولانی با سرطان كبد درگذشت و نام خود را به عنوان شناسنامه نیم قرن تئاتر حرفه ای ایران برای همیشه در تاریخ نمایش كشور به ثبت رساند.

فراهنگ**9266