به گزارش ایرنا، آداب و رسوم ماه مبارك رمضان در میان مردم بلوچستان همانند دیگر مراسم این قوم تشابه بنیادی و ریشه ای با یكدیگر چه در مكران (جنوب بلوچستان) و چه در سرحد (شمال بلوچستان) دارد اما اجرای این مراسم كمابیش در مناطق مختلف بلوچستان متفاوت است.
زنان بلوچ در برگزاری آیین های مربوط به ماه مبارك رمضان نقش كلیدی دارند و مدیریت بیشتر امور در این ماه به زنان بلوچ مربوط می شود.
مردم بلوچ از نیمه دوم ماه شعبان، خود را برای استقبال از ماه مبارك رمضان آماده می كنند و خانه و كاشانه خویش را غبارروبی كرده و زمینه برگزاری آداب و رسوم رایج این قوم در ماه رمضان را فراهم می كنند.
اكثر زنان بلوچ بویژه مادربزرگ ها قبل از آغاز ماه مبارك رمضان افزون بر تمیز كردن خانه خود نظافت مساجد محله یا روستای خود را نیز برعهده می گیرند.
بعد از نظافت مساجد، زنان به روشن كردن مشك و دود دادن مواد خوشبویی به نام 'سوچكی' و 'اوددار' كه بیشتر از كشورهای حاشیه خلیج فارس یا پاكستان تهیه می شود، مبادرت می ورزند.
'سوچكی' تكه های نازكی از یك درخت بسیار خوشبو است كه معمولاً با مواد معطر دیگر آغشته شده و در ظروفی با طرح های محلی شیك در فروشگاهها عرضه می شود.
مردان نیز در آماده سازی مساجد برای استقبال از ماه مبارك رمضان سهمی دارند، به این ترتیب كه آنان قبل از آغاز این ماه پربركت، با نصب چادر و تفكیك مكان زنان و مردان در مساجد، زمینه حضور زنان را برای بهره جستن از فضائل این ماه فراهم می سازند.
با آغاز ماه مبارك رمضان هر شب قبل از اذان صبح، شخص یا اشخاصی برای بیدار كردن اهالی محل با به صدا در آوردن طبل و خواندن اشعاری در این خصوص كه از سروده های عامیانه منطقه است، مردم را برای صرف سحری بیدار می كنند.
معمولاً سحرخوانی توسط دو یا سه نفر انجام می شود و آن كس كه بر طبل می كوبد، خواننده نیز است و همراه یا همراهان وی نقش همسرایان را بازی می كنند.
در فقه اهل تسنن هر شب به همراه نماز عشاء، نماز 20 ركعتی اقامه می شود كه به آن 'تراویح' می گویند، از منظر اهل سنت این نماز كه ویژه ماه مبارك رمضان است، فضائل زیادی دارد و خواندن آن برای روزه داران لازم است.
نماز تراویح متشكل از 10 نماز دو ركعتی است كه مردم بلوچستان بر طبق سنت دیرین خود همیشه سعی می كنند بیست ركعت نماز تراویح را به جماعت و امامت حافظ قرآن كه هر شب یك جزء از این كتاب مقدس را تلاوت می كند، بجا بیاورند، اقامه نماز تراویح از 45 دقیقه تا یك ساعت و نیم به طول می انجامد.
در گذشته معمولاً زنان نماز تراویح را در منزل می خواندند اما امروزه درهای بیشتر مساجد شهرهای بزرگ به روی زنان نمازگذار باز است، البته زنان بلوچ در طول سال فقط یك ماه آن هم در ماه مبارك رمضان صرفاً برای اقامه نماز تراویح كه با ختم قرآن همراه است، به مساجد می روند.
حضور زنان در مساجد شهرهای بزرگ و روستاهای پرجمعیت پدیده ای نو ظهور است كه طی 20 سال اخیر شكل گرفته و هنوز در بیشتر روستاهای بلوچستان اقامه نماز تراویح بدون حضور زنان انجام می گیرد.
در شبهای قدر زنان بلوچ به صورت گروهی در خانه ها و مردان در مساجد به عبادت و تلاوت قرآن می پردازند، مردان خانواده سعی می كنند فرزندانشان را همراه خود به مساجد ببرند تا از سخنان مولوی كه پیرامون فضیلت این ماه مبارك و احیاء و زنده داری شبهای لیله القدر است بهره گیرند.
هر شب قبل از نماز عشاء و تراویح، مولوی مسجد در مورد فضیلت روزه و ماه مبارك رمضان به سخنرانی می پردازد.
در دهه آخر ماه مبارك رمضان و همزمان با شبهای قدر، شخصی كه معمولاً روحانی است به نمایندگی از همه مردم هر محله، در چادری كه در گوشه ای از مسجد نصب شده، مراسم اعتكاف را برگزار می كند و شبانه روز به تلاوت قرآن و اقامه نماز و دعا و نیایش می پردازد كه تا شب قبل از عید حق بیرون رفتن از مسجد را ندارد.
یك شب مانده به پایان ماه مبارك رمضان و اعتكاف، اهالی محل و نمازگذاران مبلغی پول را به عنوان هدیه به فرد معتكف تقدیم می كنند.
'تباهگ' یكی از اصلی ترین غذاهای ماه مبارك رمضان است كه در وقت سحر صرف می شود و مخلوطی از برنج و گوشت خشك شده بوده كه بسیار خوشمزه و لذیذ است و طرفداران زیادی در میان قوم بلوچ و حتی غیر بلوچ های این منطقه دارد.
آماده سازی تباهگ یك هفته تا 10 روز طول می كشد و به همین دلیل، كار تهیه این خوراك مخصوص ماه مبارك رمضان از نیمه دوم شعبان آغاز می شود.
نحوه تهیه تباهگ بدین ترتیب است كه ابتدا قصابان ماهر گوشت را به صورت لایه های نازك و ورقه های ظریف پهن می برند و سپس پودر انار ترش و آب لیمو و نمك را بصورت خمیر در آورده و بر روی لایه های گوشت می مالند و بعد از آن در فضایی باز ورقه های گوشت را كه به آن خمیر انار مالیده شده در مجاورت تابش آفتاب بر روی بند و یا طنابی آویزان می كنند.
برای جلوگیری از نفوذ گرد و غبار گوشت های آویز شده را با تور یا پارچه های مخصوص می پوشانند به شكلی كه هوا و نور كافی به گوشت برسد و بعد از خشك شدن گوشت، آنها را جمع آوری كرده و در كیسه های پارچه ای قرار می دهند تا در طول ماه مبارك آن را با برنج طبخ و مصرف كنند.
این خوراك خوشمزه از قرن ها پیش در میان مردم بلوچستان رواج داشته است، با توجه به نبود برق در آن زمان تباهگ بهترین و آسان ترین روش برای مصرف طولانی مدت گوشت به شمار می رفته است.
از دیگر خوارك مرسوم در بلوچستان شیرینی 'چانگال' است كه معمولا بر سر سفره افطار گذاشته می شود، مواد اولیه آن خرما، خمیر نیمه پخته، روغن محلی حیوانی و افزودنی های معطر است.
'بَّت ماش' نوعی غذاست كه بیشتر در میان افراد مسن و یا خاص طرفدار دارد، هم در ماه مبارك رمضان و هم در فصل زمستان بویژه هنگام بارش باران بر سر سفره مردمان بلوچ قرار می گیرد.
بتّ ماش در مناطق جنوبی بلوچستان همراه با هرّام ، ترشی انبه و یا لیمو صرف می شود، این غذا كاملاً نرم است و از موادی مانند برنج، روغن، ماش و افزودنی های معطر تهیه می شود.
معمولاً كسانی كه قادر به تهیه تباهگ نیستند در ماه رمضان بیشتر از غذای پر چرپ بَّت ماش استفاده می كنند و به خاطر نرمی بیش از حد معمول آن، هنگام سحری میل می شود، به عقیده مردم این منطقه هر كس هنگام سحری 'بت ماش' بخورد در طول روز كمتر گرسنه می شود.
نان 'تیموش' در بلوچستان تهیه و پخت می شود كه تنها به ماه رمضان اختصاص ندارد اما به علت سبكی و و هضم سریع آن در این ماه طرفداران زیادی دارد، این نوع نان حتی از كاغذ نیز نازك تر است و پخت آن مهارت خاصی را می طلبد.
امروزه نان تیموش را با ظروف كاملا پهن و مخصوصی به نام 'تین یا تیگن' تهیه می كنند، در حالی كه در گذشته پخت آن با استفاده از سنگ های بسیار نازك بزرگ و پهن كه در كوه های لایه ای منطقه بنام 'تلار' یافت می شود، انجام می گرفت، مواد اولیه این نان، آرد ، نمك، آب و مقدار بسیار اندكی روغن است.
'پكوره' از مخلوط آرد نخود، آرد گندم، گشنیز، ادیه های معطر، روغن، فلفل و سیب زمینی تهیه می شود و مردم بلوچ معمولاً سر سفره افطار از این غذا بهره می گیرند، دستور پخت آن از كشورهای عربی و پاكستان گرفته شده و بدلیل نبود مواد اولیه آن در روستاها بیشتر در شهرهای بزرگ تهیه می شود.
از دیگر خوراكهای محلی كه می توان آن را بر سر سفره های افطار مردم بلوچ یافت، حلوا شكری، حلوا شیرگی، خرما بریز، خرما شیرگی، كتوك، هارگ، انواع لبنیات محلی، نان روغنی، مربای خرما، انواع ترشی های مختلف مثل ترشی لیمو، ترشی انبه است.
با توجه به زمان بر بودن دوخت البسه سوزن دوزی شده بانوان بلوچ كه گاهاً حتی تا شش ماه نیز به طول می انجامد، زنان در ماه رمضان به محض فراغت از كار منزل تا عصر به دوخت و دوز و «سوزن دوزی» لباسهای مخصوص عید فطر خود و فرزندانشان مشغول می شوند.
چند روز مانده به پایان ماه مبارك رمضان شهرهای بزرگ و مراكز خرید در بلوچستان به طور چشمگیری شلوغ می شوند و مردم شهرهای كوچك و روستاها برای تهیه ملزومات عید، خود را به شهرها می رسانند.
شهرهای بزرگ و مراكز خرید منطقه بلوچستان در چند روز پایانی ماه مبارك رمضان چنان شلوغ می شوند كه تردد را برای مردم و خودروها دشوار می سازد، بیشترین كالاهایی كه در این روزها خریداران زیادی دارد، پارچه ،لباس، كفش، حنا، شیرینی و میوه است.
در شب پایانی ماه مبارك رمضان زنان بلوچ با تهیه و آماده كردن حنا كه معمولاً حنای محلی آن منطقه است، خود را برای مراسم حنا بندان آماده می كنند.
در این مراسم كه شب قبل از عید فطر برگزار می شود، زنان و دختران با حنا نقش های مختلف و زیبایی را بر روی دست های خود می كشند و كار بستن حنا بر دست زنان توسط فردی كه در این زمینه مهارت خاص دارد انجام می شود.
در نهایت ماه مبارك رمضان پایان می یابد و مردم خود را برای روز عید سعید فطر آماده می كنند، در این روز مردان با پوشیدن لباس نو به نزدیك ترین عید گاههای محل سكونت كه محلی برای اقامه نماز عید است، می روند.
حضور چشمگیر كودكان به همراه پدران و نزدیكان خود در عیدگاهها از نكات جالب توجه این مراسم معنوی است اما زنان نمی توانند در نماز عید حضور داشته باشند.
با پایان نماز عید و خواندن دعا، نمازگزاران بویژه اقوام و خویشاوندان به صورت دسته جمعی، همدیگر را در آغوش گرفته و از یكدیگر طلب بخشش و حلالیت می كنند.
مردم بلوچستان معتقدند، اگر كسی در طول سال مرتكب خطایی شده با طلبیدن حلالیت از دیگران در روز عید فطر خداوند تمام گناهان او را می بخشد.
بعد از اتمام حلالیت، كودكان نیز با گرفتن عیدی از بزرگترها آن روز را به خوشی می گذرانند، اگر كسی نتوانست یكی از اقوام یا آشنایان خود را در روز اول عید ملاقات كند، برای تبریك گویی وحلالیت طلبی تا سه روز فرصت دارد.
بعد از رفتن مردان و كودكان به عیدگاه زنان با پوشیدن لباس عید و زیورآلات مخصوص و همچنین آماده كردن غذاهای خوشمزه منتظر مردان می مانند تا از آنان پذیرائی كنند و حلالیت بطلبند.
در روز عید فطر اكثر مردم بلوچستان به دیدار از بزرگترها و بیماران می شتابند و اگر در طول چند ماه فردی یكی از نزدیكان خود را از دست بدهد مردم برای دلداری به منزل وی می روند. /4
7306/7315/7437
زاهدان – پايبندي به رسوم و سنت پيشينيان در مسايل مذهبي و اجتماعي برگرفته از تمدن و فرهنگ غني مردم يك منطقه است كه از اين حيث مردم بلوچستان سرآمد ديگر اقوام ايران زمين هستند، به طوري كه هنوز سنت گذشتگان خود را در برگزاري آداب و رسوم ماه رمضان حفظ كرده اند.
