'مولانا'؛ شاعر و عارفي تاثيرگذار با نگاهي جهانشمول

مولانا شاعر و عارف پارسی گوی قرن هفتم هجری است كه همواره در اشعار خود، جلوه و عظمت آفرینش انسان را یادآور می شود و از توانایی های بشر در پذیرش نقش های مختلف سخن می گوید، او طی مراتب مختلف كمال را باعث 'قرب الهی' می داند.

شهرت این شاعر بلند آوازه به عنوان ستاره درخشان آسمان ادب در تاریخ مشاهیر جهان به این علت است كه وی علاوه بر آگاهی كامل به علوم زمان خود، عارفی آگاه و شاعری است درد آشنا، او شاعری است كه همواره انسان را از لذاید زودگذر مادی و وابستگی های دنیا برحذر داشته و به حركت در مسیر كمال فرا می خواند.

وی معتقد است فقط با تزكیه درون، شناخت حق و خدمت به خلق می توان در مسیر كمال الهی گام برداشت.



** مولانا همواره انسان را از حرص و طمع بازداشته است

استاد زبان و ادبیات فارسی در مورد ویژگی مولانا می گوید: او با یادآوری جایگاه والای آدمی، از مخاطبان خود می خواهد كه با تزكیه نفس و آگاهانه، راه رشد را برای رسیدن به قرب الهی طی كنند.

'حكیمه دبیران' ادامه می دهد: مولانا به مدد قرآن، راه رشد و كمال را تبیین می كند و حقیقت وجودی انسان را به او می شناساند و از مخاطب می خواهد كه با تزكیه نفس و پاك كردن آینه دل، زنگار حسد، كینه و هر صفت رذیله را از خود بزداید و نور الهی را پذیرا شود.

به گفته این مدرس دانشگاه، مولانا همواره انسان را از حرص و طمع، برتری طلبی، دروغ، ریا و دورویی برحذر می دارد. همچنان كه در در آغاز مثنوی از میان تمامی عیب ها، بر حرص و آز انگشت گذارده و توجه ما را بدان جلب می كند.



** مولانا شاعری پیشگام در شعر استدلالی و منطقی

عضو شورای عالی شعر در صدا وسیما نیز مولانا را شاعری بی نظیر از منظر پشتوانه های علمی و فرهنگی در تاریخ شعر فارسی توصیف كرده و می گوید: در شعر او پشتوانه عظیمی از دریافت های عرفانی، حقایق دینی و هویت فرهنگی را می توان دید.

'مصطفی محدثی خراسانی' با بیان آنكه مولانا در ابعاد سرایش اشعار استدلالی - منطقی و شور و جذبه و شیدایی پیشگام است، می افزاید: كمتر شاعری است كه بتواند در هر دوجه موفق عمل كند. شاعران یا به شدت مجذوبند و یا رویكردی استدلالی و منطقی در اشعارخود دارند.

این شاعر معاصر معتقد است: شیفتگی به 'شمس تبریزی' و جلوه های شور و شیدایی را می توان در 'دیوان شمش' او مشاهده كرد و در 'مثنوی معنوی' نیز مولانا به عنوان اصلاح گر اجتماعی و معلم اخلاق همواره در بهبود وضعیت بشر است.

وی خاطر نشان كرد: مولانا در اشعار خود و در حكایات و تمثیلات از پشتوانه قرآن بهره برده و تلاش می كند انسان را در این مسیر حركت دهد.

محدثی خراسانی، مولوی را 'شیخ الاسلام' روزگار خود عنوان كرد و ادامه می دهد: او به عنوان یكی از چهره های مذهبی و روزگار، همواره مورد عنایت مردم و حاكمان وقت بوده است. مولانا در مرتبه ای بلند از فقاهت و پیشگامی در علوم دینی، وارد حوزه شعر شد و به نوعی در مردمی كردن آن تاثیر گذار بود.

وی با یادآوری آنكه حلقه های مثنوی خوانی پس از مولانا همواره طی تاریخ وجود داشته، تصریح می كند: این امر در استمرار ارتباط مردم با اشعار وی تاثیرگذار بوده است. شعر مولانا خود رسانه جمعی است كه همواره توانایی ارتباط با مخاطبان را دارد.



** زندگینامه

مولانا در ششم ربیع‌الاول سال 604 هجری در شهر بلخ متولد شد.

نام كامل وی 'محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بكری بلخی' بوده و در دوران حیات به القابی چون 'جلال‌الدین'، 'مولوی'، 'مولانا'، و 'رومی' معروف بوده است. برخی تخلص شعری وی را 'خاموش' و 'خموش' و'خامش' عنوان كرده اند.

پدر او، مولانا محمد بن حسین خطیبی معروف به 'بها الدین ولد' و 'سلطان‌العلما' از بزرگان صوفیه و مردی عارف بود و مادر وی نیز 'مومنه خاتون' نام داشت.

در تاریخ آمده است: بهاء الدین ولد در سال های 616 تا 618 هجری قمری به قصد زیارت خانه خدا از بلخ بیرون آمد. بر سر راه با فرزندش جلال الدین محمد به دیدار عارف و شاعر نامی شیخ فریدالدین عطار نیشابوری رفت. عطار با مشاهده مولانا، به پدر او توصیه می كند، كه دیگر نباشد كه این فرزند آتش به دل عاشقان فكند.

پدرش در سال 628 از دنیا رفت، بنا به وصیت پدر به وعظ و ارشاد پرداخت و در سال 629 هجری قمری از تعلیمات سیدبرهان الدین محقق ترمذی برخوردار شد. سپس برای تكمیل معلومات خود از قونیه رهسپار حلب شد.

پس از مرگ برهان الدین، نزدیك پنج سال به تدریس علوم دینی پرداخت و چنانچه نوشته اند تا 400 شاگرد به حلقه درس او فراهم می آمدند.



** دیدار مولانا با شمس

مولانا با دیدار شمس تبریزی تولدی دیگر یافت. كمالات معنوی شمس، چون زلال نور حقیقت، سخت در مولانا اثر كرد. مولانا قبل از ملاقات با شمس مردی زاهد و متعبد بود و به ارشاد و توضیح اصول و فروع دین مبین مشغول بود، اما پس از آشنایی با شمس در جمله صوفیان درآمد و به شعر و شاعری پرداخت:

زاهد بودم، ترانه گویم كردی

سرحلقه بزم و باده جویم كردی

سجاده نشین با وقاری بودم

بازیچه كودكان كویم كردی



شمس بیش از سه سال در قونیه نماند و به دلایلی در سال 645 قونیه را ترك كرد. مولانا در فراغ او روزگار تلخی را سپری كرد و چون از وی نا امید شد سر بشیدایی نهاد. بسیاری از اشعار وی در همین دوران سروده شد. مولانا پس از شمس دل به حسام الدین چلپی سپرد و به در خواست او به سرودن اشعار مثنوی معنوی مشغول شد.

پس از غیبت شمس تبریزی، شور مایه جان مولانا دیدار صلاح الدین زركوب بود. توجه مولانا به وی چندان بود كه آتش حسد را در دل بسیاری از اطرافیان مولانا بر انگیخت. بیش از70 غزل از غزل های مولانا به نام صلاح الدین آراسته شده است.



** آثار مولانا

اثر منظوم مثنوی معنوی در شش دفتر، مشتمل بر .26 هزار بیت است. این اثر یكی از با ارزش ترین آثار آفریده ذهن بشر است كه تا به صورت منظوم سروده شده است. مثنوی سرشار از داستانهای آموزنده و در عین حال بیان كننده عرفان، حكمت و فلسفه است.

عبدالرحمان جامی در وصف این اثر جاودان گفته است:

مثتوی معنوی مولوی

هست قران به زبان پهلوی

و یا 'شیخ بهایی' در این خصوص گفته است:

من نمی گویم كه آن عالیجناب

هست پیغمبر، ولی دارد كتاب



غزلیات مولانا به 'دیوان كبیر' یا 'غزلیات شمس تبریزی' مشهور است. چون در پایان بیشتر غزلیات مولانا به شمس تبریزی و شمس الحق اشاره داشته است، از این رو این اثر به 'دیوان شمس' شهرت یافته است. ابیات این دیوان را در مجموع حدود 40 هزار بیت می دانند. آنچه در این اثر جلب توجه می كند، عشق بی حد مولانا به شمس تبریز است.

رباعیات مولانا نیز نزدیك به چهار هزار بیت است.



** آثار منثور مولانا

'فیه مافیه' اثری معروف از مولانا است و مربوط به مجالس وعظ و سخنرانی او بوده است. گفته می شود فرزندش سلطان ولد آن را گرد آورده است. این اثر یك كتاب خود آموز سخنوری است.

'مكاتیب' مجموعه مكاتبات مولانا با معاصرین و بزرگان علم و معنی و سیاست آن زمان است. و 'مجالس سبعه' اثر دیگر مولانا است و مجموعه ای از سخنانی است كه وی به شیوه اندرز بر سر منبر ومجالس دیگر بیان داشته است.



** درگذشت مولانا

مولانا، پس از مدت‌ها بیماری در پی تبی سوزان، در غروب یكشنبه پنجم جمادی الآخر سال 672 هجری قمری درگذشت.

گفته می شود، در قونیه 40 شبانه روز سوگ و عزا برپا بود. خرد و كلان در تشییع جنازه وی حاضر بودند و مسیحیان و یهودیان نیز در سوگ او زاری و شیون می كردند.

بعد چل روز سوی خانه شدند همه مشغول این فسانه شدند

روز و شب بود گفتشان همه این كه شد آن گنج زیر خاك دفین

مولانا در مقبره خانوادگی در قونیه مدفون شده جاییكه جمع بسیاری از افراد خاندان وی از جمله پدرش در آنجا به خاك سپرده شده اند.

از: مریم زباندان

فراهنگ ** 1630 ** 1071