آموزشگاه هاي بازيگري؛ دروازه ورود به سينما يا ابزار سركيسه كردن

موافقان، آموزشگاه های بازیگری را محل كشف استعداد و آموزش چهره های جوان دانسته و مخالفان، این موسسه ها را محلی برای فریب آینده سازان و ترسیم آینده ای غیر قابل دسترس و رویایی عنوان می كنند.

برخی بر این باورند كه بازیگری راه رسیدن به دنیای شهرت، افتخار و ثروت است و آموزشگاه بازیگری این مهم را تسهیل می كند و در مقابل عده ای وعده های این مراكز را چون سرابی می دانند كه حاصلی جز سرخوردگی و اتلاف وقت گرانبهای جوانی ندارد.

عده ای از دست اندركاران سینما، بازیگری را مثل بسیاری از شغل های دیگر، نیازمند كسب مهارت دانسته و فعالیت آموزشگاه ها را ضروری می شمارند در حالی كه برخی بر این باورند كه دانش آموختگان این مراكز، اندوخته ای برای ورود به دنیای سینما

كسب نمی كنند.

اگر چه برخی با وضعیت فعلی آموزشگاه های هنری و به ویژه بازیگری موافق نیستند ولی كمتر كسی با اصل آموزش كه در طول تاریخ هنرمندان بزرگی را پرورانده، مخالف است.



*** جستارهایی از تاریخ آموزش بازیگری

بازیگران تئاتر با آغاز فعالیت سینمای داستانی به تدریج وارد این عرصه شدند ولی به زودی مشخص شد كه بازی در این دو حوزه تفاوت های بنیادی دارد و این مهم آموزش حرفه ای هنرپیشگی را برای سینما ضروری كرد.

بر اساس دیدگاه های 'برتولت برشت' (نمایشنامه نویس، كارگردان تئاتر و شاعر آلمانی) و 'استانیسلاوسكی' (نظریه پرداز، بازیگر و مدیر تئاتر روس) دو شیوه اصلی بازیگری متدوال شد و آموزش را در این عرصه تحت تاثیر قرار داد.

بر اساس شیوه برشت كه به فاصله گذاری معروف شده، بازیگر و تماشاگر باید همواره به فاصله ای كه بازی با واقعیت دارد توجه كند ولی به نظر استانیسلاوسكی كه 'متد اكتینگ' نامیده می شود، بازیگر باید خود را با نقش یكی كند.

'فرانسیس دلسارته' فرانسوی با دسته بندی واكنش های مردم عادی در مقابل حوادث گوناگون، شیوه خاص بازیگری بر اساس زبان بدن را بنیان نهاد كه حركت های استانداردی از جمله پایین انداختن سر برای خجالت كشیدن را شامل می شد.

اكتورز استودیو (Actors Studio) یا استودیوی بازیگری كه بیشتر به خاطر روش‌های آموزش هنرپیشگی شهرت دارد در سال ۱۹۴۷ از سوی افرادی چون 'الیا كازان'، 'شریل كرافورد' و 'آنا سوكولوف' بنا نهاده شد.

نتیجه فعالیت 'اكتورز استودیو' در آمریكا پرورش و معرفی بازیگران بزرگی است كه هر یك نقش تاثیر گذاری در تاریخ سینما از خود بر جای گذاشته اند.

'لی استراسبرگ' (آموزگار بازیگری، كارگردان و تهیه كننده آمریكایی) در سال ۱۹۵۱ مدیر هنری اكتورز استودیو شد و تحت تاثیر استانیسلاوسكی بازیگری متد را در آمریكا تثبیت كرد و نظریه یوگنئی (اوژن) و اختاگوف (بازیگر و كارگردان تئاتر روسی) با عنوان واقع گرایی خیال پردازانه را معرفی كرد كه بر اساس آن، نمایش حقیقت و واقع گرایی خاص خودش را دارد و آن تجربه و احساسی است كه روی صحنه و به كمك تخیل و وسایل صحنه بیان می‌شود.

آموزش‌های استراسبرگ، بر پایه تنش‌زدایی ذهنی و عضلانی است و این توانایی را به بازیگر می داد تا با جدا شدن از تنش‌های روزمره زندگی واقعی خود، پذیرای تنش‌های روانی و جسمی نقش مورد نظر شود.

او، اكتورز استودیو را به كارخانه بازیگرسازی عظیمی تبدیل كرد و شاگردان بسیاری از جمله 'رابرت دنیرو'، 'مارلون براندو'، 'پل نیومن'، 'جیمز دین'، 'ال پاچینو'، 'رابرت دووال'، 'كوین اسپیسی'، 'مریل استریپ'، 'داستین هافمن' و 'جك نیكلسون' را به دنیای سینما معرفی كرد كه كارنامه كاری آنها پر از افتخار و جوایز متعدد است و برخی اسطوره بازیگری محسوب می شوند.

خانم 'استلا آدلر' نیز با تاسیس آموزشگاه بازیگری در سال 1949 كه در سال 1985 به آكادمی آدلر تغییر نام یافت، تاثیر شگرفی بر پیشرفت حرفه بازیگری سینما داشته است.

در این آكادمی مباحثی چون بازیگری، صدا، ویژگی های آثار شكسپیر، حركت، چهره پردازی، تحلیل هنری، شخصیت و صحنه آرایی به هنر آموزان آموخته می شد.

این مدرس سینما نیز هنرپیشگان صاحب نامی از جمله 'آنتونی كوئین' (بازیگر فیلم های محمد رسول الله (ص) و عمر مختار)، 'وارن بیتی'، 'سیدنی پولاك' و 'ملانی گریفیت' را به جامعه هنری معرفی كرد.

اكنون نیز رشته بازیگری در دانشگاه ها و آموزشگاه های نقاط مختلف جهان تدریس می شود و تنها یك جستجو در اینترنت فهرست طولانی از آنها را پیش روی می گذارد.

'اوانس اوگانیانس' اولین آموزشگاه سینمایی ایران با عنوان مدرسه آرتیستی را در سال 1309 تاسیس كرد كه برخی از دانش آموختگان آن در نخستین فیلم داستانی كشور به نام 'آبی و رابی' نقش آفرینی كردند.

پس از آن تلاش هایی برای آموزش بازیگری از جمله تشكیل اولین كلاس تئاتر در سال 1315، تاسیس هنرستان هنرپیشگی 1318، هنركده هنرهای دراماتیك 1343، دانشكده هنرهای دراماتیك 1349 و مجتمع دانشگاهی هنر در سال 1358 انجام شد.

در سال 1362 پس از بازگشایی دانشگاه ها، دانشكده هنرهای دراماتیك به دانشكده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تغییر نام و به فعالیت خود ادامه داد و اكنون نیز در برخی از دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی از مقاطع كاردانی تا كارشناسی ارشد رشته بازیگری آموزش داده می شود.

امكانات صحنه، نمایش ایمایی، شیوه های نمایش در ایران، ماسك و گریم، تحلیل نمایشنامه، سبك ها و شیوه های اجرا، شخصیت شناسی، تربیت حس، بازیگری سینما، بازیگری رادیویی و تلویزیونی و اجرای كارگاهی از عنوان های درس های رشته بازیگری است.

سازمان سینمایی سوره، انجمن سینمای جوان و مركز گسترش سینمای مستند و تجربی نیز نقش موثری در تربیت افراد مورد نیاز سینما داشته و دارند هر چند برخی از آنها كمتر به تربیت بازیگر پرداخته و بیشتر در زمینه های دیگر هنر هفتم هنرمندانی را تربیت كرده اند.

آموزش و پرورش نیز با دایر كردن رشته كار و دانش بازیگری وارد عرصه تربیت علاقه مندان به این رشته شده و اكنون برخی از هنرمندان فعال دیپلم بازیگری دارند.

بالا رفتن تقاضا برای آموزش بازیگری و محدودیت ظرفیت مراكز دولتی و دانشگاه‌ها، زمینه را برای ایجاد آموزشگاه های آزاد فراهم كرده و به همین دلیل مراكز زیادی در سطح كشور و به ویژه در تهران دایر شده كه آگهی های آنها در مطبوعات خودنمایی می كند.

بر اساس برخی آمارها تا سال ۱۳۷۷ تنها یك یا دو آموزشگاه بازیگری در تهران وجود داشته و مراكز استان ها و شهرستان ها فاقد چنین آموزشگاهی بوده اند اما در سال ۱۳۸۲ برای حدود ۱۹۰ آموزشگاه مجوز صادر شده كه اكنون نیز برخی فعال هستند.

چند آموزشگاه، عده ای از هنرمندان را به سینمای ایران معرفی كرده اند ولی برخی دیگر هیچ ثمری برای هنرجویان خود نداشته اند.

عده ای نیز با سوء استفاده از اشتیاق جوانان با دایر كردن آموزشگاه های فاقد مجوز و در مواردی قلابی، سعی در گرفتن ماهی از آب گل آلود كرده اند كه خبرهای آن گه گاه در رسانه ها درج می شود.

فعالیت هم زمان آموزشگاه های صاحب نام و خوش سابقه با مراكز فاقد صلاحیت و مجوز، وضعیت این نوع آموزش ها را به آشفته بازاری تبدیل كرده و نظرات موافق و مخالف زیادی را در این خصوص باعث شده است.



*** دیدگاه های موافقان

عده ای با نام بردن از چند چهره مطرح از جمله 'بهرام رادان' و' ترانه علیدوستی' كه از آموزشگاه های بازیگری راه خود را به عالم هنر بازكرده اند، وجود این مراكز را برای شناخت و آموزش استعدادهای هنری لازم می دانند.

'مهدی فخیم‌زاده' كه برخی بازیگران فیلم هایش را از هنرجویان كارگاهی كه خود نیز در آن مسوولیت دارد، به كار گرفته، آموزش را شرط لازم برای ورود به حرفه بازیگری می داند.

او گفته است كه آموزش برای حضور در حرفه بازیگری یا هر رشته هنری دیگری لازم و ضروری است، اما شرط كافی نیست.

'رسول صدرعاملی' (كارگردان) نیز آموزشگاه های آزاد بازیگری را به دو دسته 'كار بلد' و 'بی بازده' تقسیم كرده و فعالیت دسته اول را مفید و دسته دوم را رد كرده است.

'امین تارخ' (بازیگر و از فعالان آموزش بازیگری) آموزش حرفه‌ای را جدا از سینمای حرفه‌ای نمی داند و تاكید می كند كه سینمای ایران با كمبود بازیگر مواجه است زیرا یك كارگردان از 80 نفر تست گرفته تا بتواند یك نفر را به عنوان چهره جدید انتخاب كند.

وی آموزشگاه ها را محلی برای آموزش عملی بازیگری دانسته و گفته است: هنرجویانی با لیسانس و فوق‌لیسانس رشته های سینما، تئاتر و بازیگری در آموزشگاه او ثبت‌نام و دلیل این كار را تحصیل بازیگری عنوان كرده اند.

بازیگرانی نیز هستند كه ابتدا وارد عالم سینما شده و سپس به دلیل نیاز، آموزش های لازم را در آموزشگاه های آزاد فرا گرفته اند كه این مهم ضرورت آموزش را نمایان می سازد.

برخی نیز علاقه به سینما را به دلیل ارتباط گسترده آن با مردم امری طبیعی دانسته و آموزشگاه ها را محلی برای پاسخ به این خواسته می دانند.

چند صاحب نظر نیز بازیگری را پاسخی به نیاز فطری انسان برای جاودانگی و آموزشگاه ها را راهی برای دست یافتن به آن عنوان می كنند.



*** دیدگاه های مخالفان

گروهی از دست اندركاران سینما نیز بر این باورند كه این آموزشگاه‌ها نه به دلیل دغدغه هنری یا پاسخ علمی به تقاضای زیاد جامعه كه به خاطر سودآوری مالی ایجاد شده اند و تعداد زیادی از آنها مجوز قانونی هم ندارند.

'سعید راد' (بازیگر با سابقه سینما) با انتقاد از برپایی كلاس های بازیگری به صورت گسترده در تهران و شهرستان ها گفته است كه افزایش تعداد آموزشگاه ها دردی را از سینما دوا نمی كند.

وی، با بیان اینكه ظرفیت سینمای ایران برای پذیرش بازیگران محدود است اظهار كرده كه همین امر موجب سرخوردگی جوانان آموزش دیده می شود.

بر اساس آمار، سالانه حدود هشتاد فیلم در سینمای ایران تولید می شود كه نیاز به تعداد خاصی بازیگر دارند به همین دلیل برخی هنرپیشه های حرفه ای هم از بیكاری طولانی مدت گلایه می كنند.

'محمدرضا صابری' سخنگوی انجمن سینماداران ایران گفته كه 'حدود 350 سالن سینما در كشور وجود دارد كه امكان اكران 40 فیلم را در سال دارند' كه نشان دهنده ظرفیت محدود سینمای ایران از نظر امكانات نمایش است.

عده ای نیز ممكن است با یادآوری وضعیت تحصیلی بازیگران فعلی سینما، لزوم آموزش را برای این حرفه زیر سووال ببرند، زیرا بر اساس نوشته های برخی تارنماهای اینترنتی از بین 50 بازیگر سینما تنها حدود 10 نفر در رشته های مرتبط با سینما و تئاتر تحصیل كرده و فقط سه نفر مدرك بازیگری دارند.

گروهی، آموزشگاه های بازیگری را به تبلیغات گمراه كننده متهم می كنند و می گویند این مراكز با استفاده از نام هنرپیشه های معروف، جوانان را جذب می كنند ولی در عمل كاری برای آنان انجام نمی دهند.

صدر عاملی، در این خصوص گفته است: برخی از آموزشگاه ها تنها به دلیل انبوه متقاضیان برای ورود به حرفه بازیگری تاسیس شده‌اند و متاسفانه بیشتر آنها با تكیه بر اسم یك هنرپیشه معروف، جوانان علاقه‌مند را جذب كرده ولی در بسیاری موارد بازده هم نداشته اند.

برخی نیز با ذاتی دانستن هنر بازیگری آن را بی نیاز از آموزش می دانند چنانكه یكی از منتقدان در خصوص 'هدیه تهرانی' گفته ' گرچه هیچگاه دوره بازیگری را ندیده ولی ویژگی و شناخت لازم در خصوص بازیگری را ذاتی دارد.'

یكی از دست اندركاران سینما نیز با ذكر اینكه تعداد زیادی از دانش آموختگان دانشگاهی رشته سینما بی كار هستند، گفته است كه فعالیت آموزشگاه های آزاد، نتیجه ای جز افزودن بر خیل بی كاران این رشته در بر ندارد.

چند صاحب نظر نیز آموزشگاه های آزاد را به ترویج نوعی راحت طلبی در بین جوانان متهم می كنند و می گویند راه میانبری كه این مراكز تبلیغ می كنند، یك مسیر انحرافی است زیرا امكان ندارد كسی با دو سه ماه آموزش تبدیل به بازیگر قابلی شود.

گروهی نیز موارد حاشیه ای كلاس های بازیگری از جمله آنچه عدم رعایت موازین اخلاقی می خوانند را مورد انتقاد قرار داده اند.



*** آموزش نظام مند

دقت در اظهارات كارشناسان و دست اندركاران سینما نشان می دهد كه بیشتر آنان با آموزش بازیگری و سایر رشته های سینما به علاقه مندان مخالف نیستند بلكه به وضعیت فعلی برخی از آموزشگاه ها انتقاد دارند.

برآورده شدن نظر این كارشناسان، جلوگیری از سوء استفاده از علاقه جوانان به سینما و ایجاد زمینه برای كشف استعداد و پرورش جوانان و اعتلای هنر سینما در گروی نظام مند شدن آموزش در این رشته است.

براساس نوشته ای از دكتر 'غلامعلی حدادعادل' (نماینده مجلس و مولف كتابهای درسی) آموزش و پرورش یك رشته ی علمی است كه اصول و قواعد مخصوص به خود را دارد و این دانش در مهارت هایی مانند مدیریت آموزشی، برنامه ریزی آموزشی، برنامه ریزی درسی، سنجش و ارزش یابی، روش تدریس، روش تألیف كتب درسی و بسیاری فنون دیگر متجلی می شود.

توجه به یافته های علمی در طراحی، اجرا و ارزشیابی آموزش هنر و به ویژه بازیگری راه رسیدن به یك برنامه نظام مند است.

همكاری بین بخشی دستگاه های ذیربط به ویژه وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و آموزش و پرروش و سازمان فنی و حرفه ای برای نظام مند كردن آموزش بازیگری ضروری است.

استفاده از دیدگاه های صاحب نظران علوم تربیتی، دست اندركاران سینما، جوانان علاقه مند و مسوولان آموزشگاه ها نیز از راهكارهای دست یافتن به برنامه ای نظام مند برای آموزش رشته های هنری به ویژه بازیگری است.

با این حال چنانكه 'علیرضا خمسه' نیز تاكید دارد، موفقیت در بازیگری علاوه بر آموزش، نیاز به استمرار و تجربه دارد، بنابراین باید از بخش آموزش انتظاری منطقی داشت و سهم عوامل دیگر را در بررسی وضعیت سینما در نظر گرفت.

انتظار منطقی از آموزش بازیگری، باید در مرحله نخست مورد توجه جوانان و علاقه مندان ورود به این عرصه واقع شود و آنان باید بدانند كه همانگونه كه به محض گرفتن گواهینامه، راننده قابلی نشده اند با شركت در این كلاس ها نیز بازیگر چیره دستی نمی شوند زیرا مرد را جز اثر تجربه دانا نكند.

این عده باید با دیدی واقعی و به دور از احساسات به مقوله آموزش بازیگری نگاه كنند و بدانند كه دانش آموختگان رشته های دیگر نیز با مشكل بیكاری مواجه هستند ضمن آن كه در سینما برخی از هنرپیشگان حرفه ای هم از مشكل كمی كار رنج می برند.

آنان بر خلاف برخی اظهار نظرهایشان در تارنماهای اینترنتی باید فكر یك شبه پولدار و معروف شدن را از سر خود خارج كرده و بدانند كه تنها با عشق به بازیگری نمی توان به موفقیت رسید.

'محمدعلی كشاورز' (بازیگر با سابقه سینما و تلویزیون) به علاقه مندان هنر توصیه كرده كه نخست عشق را بشناسند و بعد بگویند كه عاشقیم، بنابراین آنان همواره باید این شعر حافظ كه 'عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشكل ها' را به یاد داشته باشند و بدانند كه این راه با سختی ها و مشكلات زیادی همراه است.

جوانان باید به بازیگری به عنوان یك تصمیم بزرگ زندگی خود نگریسته و پس از تحقیق و پرس و جوی دقیق و كافی به عرصه آموزش این رشته وارد شوند تا بعدها افسوس عمر و یا پول تلف كرده خود را نخورند.

مرحوم 'حمید سمندریان' در این خصوص گفته است 'موفقیت یا عدم‌ موفقیت یك فرد در انتخاب حرفه بازیگری در مرحله اول به خود شخص بستگی دارد'.

او یكی از مسائل عمده گرایش افراد به هنر بازیگری را جذابیت‌های ظاهری دانسته و گفته است: 'این ملاك برای حضور در كارگاه‌های آزاد هنری اشتباه است زیرا برخی افراد بدون كوچك‌ترین شناخت و علاقه واقعی به هنر بازیگری رو می‌آورند و می خواهند یك شبه ستاره شوند'.

البته بسیاری از جوانان ایران به جز معدودی كه تجربه هایی در گروه های تئاتر مدارس دارند، با بازیگری و سایر رشته های سینما ناآشنا هستند و همین مهم لزوم گنجاندن دروسی در این خصوص در دوره های آموزش ابتدایی و دبیرستان را با اهمیت می سازد.

بسیاری از كارشناسان استفاده از استادان مجرب و كارآزموده را شرطی اساسی برای موفقیت در دوره های آموزشی می دانند و معتقدند آنان علاوه بر آشنایی كامل با اصول و فنون رشته بازیگری، باید بر فنون معلمی و انتقال دانسته های خود به دیگران مسلط باشند.

ضرورت آشنایی مدرسان با شیوهای تدریس، می تواند ملاكی برای جوانان باشد تا بدانند كه هر بازیگری چنانكه 'اكبر عبدی' گفته، در صورت لزوم معلم خوبی نیز نیست و تبلیغات برخی آموزشگاه ها در این خصوص فاقد وجاهت است.

دستگاه های مسوول نیز باید ضمن نظارت بر تمامی مراحل فعالیت آموزشگاه های بازیگری، نحوه بكارگیری و فعالیت استادان این آموزشگاه ها را زیر نظر داشته باشند.

یكی از منتقدان به نام 'علی‌اكبر عالمی' در این خصوص گفته است: بازرسان و ناظرانی صاحب صلاحیت و آشنا به شاخه های تخصصی سینما باید بر كار آموزشگاه‌ها، از جمله دانش و توانایی تدریس مدرسان نظارت كنند'.

مسوولان دستگاه های اجرایی مسوول باید علاوه بر برخورد با آموزشگاه های غیر مجاز و تعطیلی آنها، بر امكانات فنی، فضای آموزشی، شهریه و تبلیغات آموزشگاه های مجاز نیز نظارت كافی داشته باشند.

دست اندركاران آموزشگاه های آزاد نیز باید با توجه به اهمیتی كه در توسعه فرهنگی كشور دارند نقش خود را در این زمینه به خوبی ایفا كنند و با عملكرد قابل قبول، پاسخ شبهه های موجود را بدهند.ك/4

نگارنده: علی حیدر شاه حسینی

559/507