شهر باستاني ميبد با جاذبه هاي منحصر به فرد در انتظار مسافران نوروزي

به گزارش روز پنج شنبه ایرنا،میبد در پنجاه كیلو متری شمال یزد در كنار بزرگراه جنوبی و شرقی كشور واقع شده است و راه آهن جنوب نیز از غرب آن می گذرد . ارتفاع متوســط ناحیـــه 1234 متر از سطح دریا است و آب و هوای آن به اصطلاح كویری و بیابانی است .

در نگاهی به پیشینه های میبد در می یابیم كه مورخان ، پیدایش اولیه میبد را به مربوط به دوره های بسیار دور تاریخی و بر كنار یك دریاچه خشك شده كویــری ( دریای ســــاوه) می دانند . در روایت های افسانه ای بنای میبد را به «كیومرث » و بنای كهندژ«نارین قلعه» را به سلیمان نبی نسبت داده اند.

در گزارشهای تاریخ محلی،بنای مدینه میبد را مربوط به دوره ساسانیان (قباد و انوشیروان) دانسته اند . نام میبد از واژه های پارسی میانه و برگرفته از نام یكی از سپهبدان ساسانی (مهبد) است كه در توسعه و تحكیم بنیادهای شهری میبد در آن دوران سهم و نقشی مؤثر داشته است .

نكته ای كه نشان دهنده اهمیت سیاسی و مدنیت میبد در دوران ساسانی است ، سكه های بازمانده از دوران پورانداخت ساسانی است كه در این شهر ضرب شده است .

در آغاز دوره اسلامی ، میبد یكی از سه جایگاه یزد بود كه «مسجد آدینه» در آن برپاشد . اكثر جغرافیانویسان این دوره ، میبد را شهری از كوره ی استخر فارس به شمار آورده و این شهر را با عنوان «حصن حصین» (دژ استوار ) یاد كرده اند .

اهمیت تاریخی میبد و دوران آبادانی آن بیشتر مربوط به عهد آل مظفر است كه در قرن هشتم از میان شهر برخاسته و یزد و كرمان و فارس و اصفهان را به تصرف درآورده و تشكیل حكومت داده اند .

در ادوار گذشته ، بزرگانی چون ابوالفضل رشیدالدین میبدی (مترجم و مفسر قرآن كریم ) ، خطیرالملك میبدی (وزیر آل سلجوق ) ، قاضی میرحسین میبدی (حكیم و شاعر و قاضی القضات ) و دوره اخیر ، مرحوم آیت ا…العظمی حاج شیخ عبدالكریم حائری (بنیانگذارحوزه علمیه قم ) از این شهر برخاستند .

شهر میبد از دیرباز یكی از مراكز مهم صنایع دستی (سفال ، سرامیك و زیلوبافی ) بوده است كه آوازه جهانی دارد .

دیدنیها و جاذبه های میبد شامل بافت تاریخی ، كهندژ نارین قلعه ، شاهراه باستانی ری- كرمان ، كاروانسرا ، چاپارخانه ، یخچال خشتی ، برج كبوترخانه ، خانه سالار ، كارگاههای سفالگری ( دستی و ماشینی) ، موزه زیلو ، مسجد جامع میبد ، مسجد جامع فیروزآباد ، مسجد جامع بفروئیه، برج محمودآباد ، قلعه بارجین ، قلعه مهرجرد و آثار بسیار زیاد دیگری می باشد كه در ادامه به معرفی برخی از این بنا ها می پردازیم.



قلعه مهرجرد،این قلعه كه در محله مهرجرد واقع شده است نمونه قلعه هایی است كه در تمامی آبادیهای منطقه میبد وجود داشته و تنها باقیمانده این قلعه ها در منطقه می باشد. این بنا دارای چهار برج در چهار گوشه و یك برج به عنوان درب ورودی در سمت جنوب می باشد . خندقی كه در حال حاضر چیزی از آن باقی نمانده است چهار سمت بنا را محافظت می كرده است . كلیت این بنا سه طبقه ، با پله هایی كه ارتباط عمودی را میسر می ساخته است می باشد . انواع مختلف پوششهای خشتی كه در معماری ایران وجود داشته است در این بنا مشاهده می گردد. قلعه مهرجرد علاوه براینكه به عنوان انبار مورد استفاده قرار می گرفته ، مكان امنی برای پناه گرفتن و نیز در دورانی از آن به عنوان مكتب استفاده می شده است .

قلعه بارجین ،قلعه بارجین در یكی از آبادیهای حوزه شرقی میبد و به همین نام واقع شده است.این بنا توسط اربابان زرتشتی محل بنا گردیده است. كاربری بنا به منظور پناه گرفتن در مواقع ناامن بوده و جنس اصلی مصالح به كاررفته در بنا از گل و خشت می باشد.بنای قلعه برروی دو طبقه ساخته شده ودارای چهار برج ساده در چهار گوشه و یك ورودی در سمت شمال می باشد.در بالای سردر ورودی اتاقی قرار دارد كه مختص ارباب قلعه بوده است.پلان قلعه به صورت حیاط مركزی می باشد كه اتاقها در اطراف حیاط واقع شده اند . پوشش اتاقهای طبقه اول به صورت طاق ضربی و در طبقه دوم به صورت فیل پوش می باشد. مهمترین تزئیناتی كه در بنا به كار رفته قاب بندیهایی می باشد كه در جبهه شرقی و غربی مشاهده می شود .

كاروانسرای شاه عباسی،این كاروانسرا كه گویا بر جایگاه كاروانسرای قدیمی تری ساخته شده از جمله كاروانسراهای سبك صفوی و یكی از كاملترین كاروانسراهای بین راهی به شمار می رود .

این كاروانسرا به شیوه معروف چهار ایوانی و با آجر ساخته شده و به لحاظ برخورداری از فضاهای متنوع و تجهیزات ایمنی قدیم و جریان همیشگی آب و جهات بهداشتی یكی از رباطهای كم نظیر منطقه بوده است .

ساختمان كاروانسرا شامل : ساباط (با پوشش یزدی بندی )، ایوانهای بیرونی ، هشتی ورودی ، حیاط مركزی ، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده ی (سول) شرقی و غربی و جمعاً صد ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده كاروانیان بوده است .

برج كبوترخانه، در مجاور ساختمان فرمانداری میبد مربوط به زمان قاجار یه و به شماره 1691 ثبت آثار ملی شده است.

در ادوار پیش برجهای گوناگونی برای كاربردهای گوناگون در میبد ساخته اند . این برجها عمدتاً نقش حفاظتی و دیده بانی داشته اند . این برجها را معمولاً به فاصله نزدیكی از دیوار شهر یا بیرونه ها در دو یا سه طبقه ساخته اند ، به گونه ای كه محوطه وسیعی از بیرون شهر را زیر نظارت داشته باشد .

اما برج كبوترخان كه در جنوب شرقی باروی قدیم است ، ظاهراً بر خلاف سایر برجهای شهر( همجون برج عبدالوهاب ، برج محله كنزیها و ...) برای نگهداری كبوتران و استفاده از كود آنها ساخته شده و جنبه حفاظتی نداشته است.این برج دارای 4000لانه پرنده است برجك های بالای برج جهت جذب پرندگان بوده و حلقه گچی دور بدنه برج برای جلوگیری از نفوذ خزندگان مانند مار به داخل برج بوده است و همچنین روی پشت بام برج كاسه های بوده كه در آن آب برای استفاده پرندگان می ریختند.

این برج ثابت می كند كه در زمانهای قدیم در این محل زمینهای كشاورزی وجود داشته كه كشاورزان از فضولات پرندگان داخل برج به عنوان كود برای زمینهای خود استفاده می كردند

آسیاب دوسنگی بیابان محمد آباد،این آسیاب كم نظیر ،در عمق چهل متری زمین و در مسیر قنات «قطب آباد» احداث شده است و هیچ گونه مصالح ساختمانی در ساخت آن به كار نرفته است . چاههایی به عمق 40 متر ،روشنایی فضای داخلی و تهویه هوا را تأمین می كنند . قدمت این آسیاب بالغ بر 150 سال می باشد .

آب انبار كلار،این آب انبار كه به نام كلار نامیده می شود درست روبروی در ورودی كاروانسرا جای گرفته و توازن معماری زیبایی به ساباط و سردرگاه بخشیده است .

ساخت آب انبار بر اساس سنگنوشته ی آن مربوط به قرن 11 هجری قمری (1070) است و به روشنی همت معمار و هدف سازنده خیرخواه آن را برای بهره مندی رهگذران از آب گوارا بیان می كند .

از ویژگیهای ساختاری آب انبار كلار ، استفاده سنجیده معمار از موقعیت توپوگرافی زمین در ساختن مخزن و پلكان آن است ؛ به گونه ای كه خستگان راه ، تنها با چند پله ای انگشت شمار به پاشیر آب انبار می رسیده اند .

آب انبار كلار هنوز هم به عنوان یك منبع آب آشامیدنی قابل بهره برداری است .

كهندژ نارین قلعه میبد تاریخ احداث آن پیش از اسلام و به شماره 1086 ثبت آثار ملی رسیده است از بناهای عظیم خشتی باستانی در ایران است .

پیشینه طولانی اش تا آنجاست كه هویت اسطوره ای یافته ، تا آنجا كه مولف تاریخ یزد قلعه را در زمان سلیمان نبی دانسته است.

از نظر معماری نارین قلعه سلسله ای متواتر از ساخت و سازهای مسكن و تاسیسات شهری و استحكامات دفاعی و نظامی را نشان می دهد كه بارها مرمت و بازسازی شده است .

تنوع سبكهای ساختمان و بقایای مواد به كار رفته و همچنین تفاوتهایی كه در اندازه خشتها وجود دارد سیر تاریخی بنا را به خوبی نشان می دهد . با این حساب می توان نارین قلعه را مجموعه ای مستند از آثار دوره های مختلف تاریخی فرهنگی منطقه به شمار آورد.

با توجه به شكل زیگوراتی قلعه گمان می رود كه زمانی به عنوان مركز مذهبی و معبد مورد استفاده بوده است . توجه به برخی از قسمتها بنا همچون ابعاد برخی از خشتها نشان می دهد كه می توان بنیان اولیه نارین قلعه را یك دژ مادی به حساب آورد.

قلعه هایی از این نوع هسته شهر به حساب می آمدند كه معمولاً جایگاه درباریان و نظامیان و مغان بوده است. این بنا در پنج (هفت ؟) طبقه شكل گرفته است كه البته طبقات به طور مشخص از هم جدا نیستند و در واقع نوعی شكل گیری مطبق و در هم آمیخته اماكن از كف تا بام می باشد . ارتفاع قلعه 20 متر است . بخش اصلی و كهن قلعه در قسمت فوقانی مجموعه واقع است كه قسمت وسیعی از شهر در چشم انداز آن قرار دارد .

دیوار اصلی قلعه روی یك پلان مدور بیضی پی افكنده اند كه گرداگرد آن را خندقی عریض فرا می گرفته است كه بخش عمده ای از آن هنوز باقی است.

نارین قلعه بنا بر شواهد موجود و روایتها دارای نظام پیچیده رفت و آمد و زیرزمینی و ارتباط پنهانی بوده است . دهانه های تعدادی از این راهروها هنوز در جایجای قلعه پیداست.

اهمیت قلعه میبد مربوط به عهد سلاطین آل مظفر است كه در عمران و آبادی میبد كوشا بودند و قلعه پناهگاه محلی آنان بود.

یخچال،یخچال میبد با قدمتی كه به پیش از دوره قاجار می رسد ، یكی از معدود یخچالهای به جای مانده در استان یزد است . ساختمان یخچال میبد به مانند دیگر یخچالهای مناطق كویری از خشت و گل ساخته شده و ساختار معمار ی آن بر اساس محاسبات بسیار سنجیده اقلیم شناسی برای كاركرد های ویژه بوده است .

بخشهای عمده و اصلی این بنای باشكوه و سودمند عبارتند از ، دیوارهای سایه انداز ، حوض یخبند،مخزن یخچال ، گنبد

دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی در زمستان سایه سار سردی در محوطه شمالی یخچال فراهم می ساخته كه در شبهای چله با انداختن آب قنات به حوض پهناور و كم عمق آن محوطه و تكرار این كار در شبهای متوالی ، قطعات بزرگ یخ ساخته می شده و پس از شكسته شدن به مخزن یخ در زیر گنبد یخچال انتقال داده می شده است .

گنبد خشتی بزرگ همانند « فلا كس »یخهای انباشته را نگه می داشته كه برای استفاده ی كاروانیان و مردم از آن است

آب انبار حاجی علی محمد ( موزه سفال)،آب انبار حاجی علی محمد با قدمتی نزدیك به نیم قرن از بناهای دوران متأخر می باشد . ساختار این آب انبار مانند سایر آب انبارهای بین راهی میبد می باشد . فضای اصلی جهت استراحت ، نمازخواندن و ... بر وری راه پله احداث گردیده است . خزینه در سمت جنوب بنا واقع شده و با دو بادگیر و گنبد آجری در محدوده زمین مصلی خودنمایی می كند . موقعیت ویژه این آب انبار در مسیر گردشگری میبد از مهمترین دلایل مرمت این آب انبارجهت احیاء و تبدیل به موزه سفال میبد می باشد . ك/3

ص.ا 1968/7549