جشن نوروز براساس منابع تاریخی افغانستان به دوره دولت پیشدادیان و پادشاهی جمشید یكی از مقتدرترین شاهان این سلسله می رسد كه در سرزمین بلخ افغانستان برگزار می شد و تاكنون نیز با شكوه خاصی برگزار می شود.
با ساخت آرامگاه منسوب به حضرت علی (ع) در حومه بلخ جشن نوروز در این منطقه از رونق بیشتری برخوردار شد زیرا افغان ها معتقدند كه آغاز خلافت امام اول شیعیان علی (ع) مصادف با نوروز بوده است از این رو افغانها در این روز برای عرض ارادت به این مكان می روند.
افغانها از سالهای دور همه ساله در شهر مزار شریف و دیگر شهرهای افغانستان، همزمان با تحویل سال در مراسمی به نام 'جهنده بالا' علم منسوب به حضرت علی (ع) را به نشانه پیروزی ایشان به اهتزاز در می آورند.
نوروز در افغانستان با سنتها و آیینهای خاص مذهبی اجرا می شود كه طی سالیان دراز سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده است.
افغانها چند هفته به آغاز فصل بهار با تهیه لباسهای نو و تهیه سمنو و هفت میوه، اسبهای خود را آماده می كنند تا در مسابقات بزكشی مهارت خود را به رخ هزاران تماشاچی كه در ایام نوروز به گرد آنان جمع می شوند، بكشند.
زنان افغان نیز در عصر آخرین روز سال گرد هم جمع می شوند و تا صبح روز بعد سمنو را كه از شیره گندم، روغن و آرد تهیه می شود، بپزند و شعری را با این مضمون با خود تكرارار می كنند.
'سمنك در جوش، ما كفچه زنیم، دیگران در خواب، ما دفچه زنیم'
مردم در شهرهای مختلف افغانستان چند روز قبل از فرارسیدن نوروز هفت میوه را برای پذیرایی از میهمانان در این ایام تهیه می كنند.
هفت میوه در واقع عصاره هفت نوع میوه خشك است كه سه روز قبل از نوروز، در آب خیس شده اند. این میوه ها شامل زردآلو، بادام، پسته، گردو، كشمش، شكرپاره و سنجد' است.
در برخی مناطق افغانستان از جمله شهر كابل نیز مردم سفره 'هفت سین' می گسترانند و همچون ایرانیان در گرد آن می نشینند و با قرائت قرآن منتظر تحویل سال و آغاز سال جدید می شوند و از خدا می خواهند كه سالی نیكو داشته باشند.
در شب نوروز در افغانستان، خانواده ها شام مفصلی تهیه كرده و یك خروس سفید رنگ را به نیت اینكه سال جدید پر از سفیدی و خوشبختی باشد، ذبح می كنند و آن را پخته و با سبزی پلو سر سفره می آورند و اهل خانه در كنار هم اولین شب سال را جشن می گیرند.
عیدی یا عیدانه نیز در افغانستان مرسوم است. جوانان شب نوروز با هدیه ای به خانه نامزد خود رفته و سال نو را به وی و اعضای خانواده اش تبریك می گویند.
ابتدا خانواده پسر با هدایایی از جواهر، حنا، شیرنی و ماهی پخته به خانه عروس آینده خود می روند و طی مراسمی سنتی با ساز و آواز تحفه ها را به عروس تقدیم می كنند. سپس خانواده دختر هم در پاسخ تحفه هایی ازجمله لباس و شیرینی به خانه داماد آینده خود می فرستند.
تهیه لباس نو در آستانه سال نو نیز یكی از دغدغه های خانواده های افغان است. آنان متقدند همزمان با تازگی طبیعت باید لباس نو پوشید.
مردم در افغانستان كه به مناسبت جشن نوروز دو روز اول سال تعطیل هستند، با برپایی جشن و شادمانی تلاش می كنند كاستیها و غمهای سال گذشته را به فراموشی بسپارند و به دیدار بزرگان خود بروند.
بزرگان در این روز مبلغی پول به كودكان و جوانان خانواده به عنوان 'عیدانه' هدیه می دهند.
عیدانه در افغانستان پیشینه طولانی دارد، در اعیاد، نوروز، عید فطر و قربان معمول است و كودكان و نوجوانان منتظر این ایام هستند تا از بزرگان خود عیدی بگیرند.
عزیمت به زیارتگاههای مذهبی، حضور در قبرستانها و همچنین گذراندن روزهایی در دامان طبیعت، از دیگر برنامه های افغانهایی است كه در افغانستان نوروز را جشن می گیرند.
ورزشهای باستانی مانند كشتی در ایام نوروز از جمله سرگرمیهای مردم افغانستان است. پهلوانان نامدار این كشور در محلی جمع می شوند و حریف می طلبند، پهلوان دیگری كه حاضر به مسابقه می شود، با فریادی آمادگی خود را اعلام می كند و پا در میدان مسابقه می گذارد.
بزكشی نیز از دیگر ورزشهایی است كه در ایام تعطیلات نوروز بین مردم افغانستان رایج است. در این ورزش سواركاران لاشه گوساله یا بزی را در میدان از دست یكدیگر می ربایند و آن را به دایره ای كه حلال نامیده می شود، می رسانند تا پیروز میدان شوند. این ورزش كه علاقه مندان بسیاری در افغانستان دارد، از قوانین خاصی پیروی می كند.
'تخم مرغ بازی' و 'بادبادك بازی' نیز هم ازجمله سرگرمیهای جوانان و نوجوانان افغان در عید نوروز است.
یكی از برجسته ترین و با شكوهترین آیینهای نوروزی در افغانستان، میله گل سرخ در مزار شریف این كشور است.
از آن جهت این مراسم میله گل سرخ نامیده شده كه همگام با رسیدن نوروز و فصل بهار، انواع گلها و بویژه گلهای لاله در سرزمین بلخ خودنمایی می كند، رویش گل لاله فقط به دامنه دشت و صحراهای 'البرز' و 'شادیان' در جنوب استان بلخ محدود نمی شود بلكه گلهای لاله سرخ در پشت بامها و سردر منازل و در كوچه ها می روید و به این منطقه چهره ای متفاوت می دهد.
گفته می شود پیشنه میله گل سرخ به پیدایش آرامگاه منسوب به حضرت علی در بلخ در سال 530 هجری قمری در زمان فرمانروایی سلطان سنجر سلجوقی، باز می گردد.
زائران افغان برای شركت در مراسم میله گل سرخ از جای جای افغانستان از جمله كابل، هرات، قندهار و همچنین آسیای میانه، ایران و هند به سوی مزار شریف روان و آرامگاه منسوب به حضرت علی(ع) می شتابند.
میله گل سرخ در مزار شریف در مدت چهل روز ادامه می یابد.در این روزها مزار شریف چراغان است، مردم شبها در اطراف روضه حضرت علی (ع) جمع می شوند و تا پاسی از شب در كنار هم بنشینند
روزهای چهارشنبه این چهل روز آرامگاه منسوب به حضرت علی (ع) در اختیار زنان است و آنان فقط می توانند داخل شوند و مردان در این چهارشنبه ها حق داخل شدن به این مكان را ندارند.
جشن دهقان هم از دیگر مراسم افغانها در افغانستان است. در این مراسم كه در روز دوم سال اجرا می‌شود كشاورزان به شهرها می روند و تولیدات خود را به نمایش می‌گذارند. در سالهای اخیر این مراسم تنها در كابل و برخی شهرهای بزرگ این كشوراجرا می‌شود.شخصیت‌های بلند پایه دولتی نیز در این جش شركت می كنند.
مردم افغانستان كه دهها سال است قربانی خشونت قدرتهای بزرگ هستند، ضمن جهاد و مبارزه، از هر فرصتی برای نبرد با غمها استفاده كرده اند كه فرصت نوروز در صدر آنها قرار می گیرد.
آساق/ت/*ع.ن*1501**1577
كابل – نوروز باستاني در افغانستان با آداب و رسوم ويژه اي از پنج هزار سال پيش در اين كشور با 'جشن گل سرخ'، 'جشن دهقان'، 'جهنده بالا'، 'ميله سرخ'، 'بزكشي' و تهيه غذاهاي مخصوص، گرامي داشته مي شود.
