پل هاي قديمي ايران در آذربايجان شرقي پيوند ارتباطات تجاري كشور در جوار جاده ابريشم

قدیمی ترین پل قوسی در ایران كه آثار آن تاكنون نیز بر جای مانده، پلی است كه اورارتورها در قرن هشتم پیش از میلاد روی ارس بنا كردند.

در ساحل ایرانی رود ارس در استان آذربایجان شرقی یك پایه از این پل بر جای مانده كه از سنگ‌های بزرگی ساخته شده است.

ساخت پل‌های سنگی به دوران قبل از رومی‌ها برمی‌گردد كه در خاورمیانه و چین پل‌های زیادی به این شكل برپا شده اند.

از دوره هخامنشی نیز پل‌های قوسی باقی مانده است؛ باستان شناسان یكی از این پل‌ها را كه در قرون چهارم و پنجم پیش از میلاد در پاسارگاد ساخته شده، شناسایی كرده و از زیر خاك بیرون آورده‌اند.

یكی از جالب‌ترین پل‌های ایران پل قافلانكوه بر رودخانه قزل اوزن در شهرستان میانه است كه بر اساس كتیبه آن در دوره تیموری و در سال‌های 890-889 ساخته شده است.

در این مجال به توصیف خلاصه ای از تاریخ پل های مهم باستانی و كهن استان آذربایجان شرقی می پردازیم:



پل 'آجی چای' تبریز:

این پل از قدیمی ترین پل های تبریز است كه در شمال غرب این شهر روی ˈ تلخه رود ˈ قرار گرفته است. این پل با 16 دهنه به طول یكصد متر و عرض پنج متر همواره بر اثر طغیان های تلخه رود و گاه نیز توسط متجاوزان به شهر تخریب اما پس از چندی دوباره بازسازی شده است.

نام این پل را نخستین بار در متون صفویه و در زمان شاه اسماعیل اول در ˈسفرنامه ونیزیانˈ می بینیم.

پل رودخانه آجی چای در مسیر جاده تبریز - مرند، نرسیده به فرودگاه تبریز، واقع شده و آب این رودخانه به علت گذر از زمین های نمكی تلخ است.

از دیگر پل های قدیمی تبریز كه روی نقاط مختلف ˈمهران رودˈ(رودی كه از داخل تبریز می گذرد)، بنا شده پل سنگی، پل قاری، پل صاحب الامر و پل منجم را می توان نام برد كه هركدام دارای چند چشمه طاق به شیوه سنتی است.



پل قاری (قاری كورپوسی):

پل قاری یا پل چراغ یكی از پل‌های تاریخی و مشهور شهر تبریز است. این پل در خیابان ثقة‌الاسلام و روی رودخانه 'مهران‌رود' واقع شده‌ است.

سرستون‌های‌ كله‌ قوچی‌ و چراغ‌های‌ قدیمی این پل در اواخر دوره قاجاریه‌ ساخته‌ شده‌ است‌ و ارتباط‌ بین‌ بازار بزرگ‌ و بخش‌ شمالی‌ شهر شامل‌ ششگلان‌ و شتربان‌ را برقرار می‌سازد و شامل‌ هشت‌ دهنه‌ با قوس‌های‌ مدور است‌.

برای نخستین بار روی این پل تاریخی تیرهای چراغ برق نصب شد.



پل سنگی یا پل راسته كوچه (حاجی عظیم):

این پل با توجه به شواهد موجود و منابع محلی مربوط به دوره قاجاریه است، این بنا توسط شخصی به نام حاجی عظیم ساخته شده كه پل به نام وی حاجی عظیم و پل سنگی نیز خوانده می شود.

سنگ نبشته ای مستطیلی شكل منصوب بر پایه جنوبی پل وجود دارد و به خط نستعلیق نوشته شده كه تاریخ سنگ 1363 ه.ق است.



پل ونیار تبریز:

این پل دارای سه دهنه بوده و مصالح آن سنگ تراش و آجر با ملات گچ و آهك است. كف پل سنگ فرش بوده كه بعدها آسفالت شده است.

دارای دو طاق جناقی و یك طاق رومی بوده و كافه پوش های پل با سنگ لاشه اجرا شده است. این پل روی رودخانه آجی چای قرار دارد.



پل خدا آفرین:

روی رودخانه ارس دو پل تاریخی به فاصله حدود یكصد متر از یكدیگر بنا شده كه به نام خداآفرین مشهورند.

پل خداآفرین، اولین پل منسوب به قرن ششم هجری( دوره سلجوقیان) است.

طول این پل 160 متر است كه 120متر آن متعلق به ایران و 40 متر آن متعلق به جمهوری آذربایجان است.

این پل از 15 طاقی جناقی و هلالی با ابعاد نامساوی تشكیل شده است. اتكای پایه طاق ها بر صخره های طبیعی بستر رودخانه ارس، علت نامساوی بودن آنهاست. مصالح ساختمانی این پل سنگ های قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها بوده و ملات آن آهك و گچ است.

پل دوم خداآفرین، حدود 120 متر طول دارد و دارای 10 طاق است. این پل منسوب به دوره صفوی بوده و از سنگ تراشیده با ملات گچ و آهك ساخته شده است.



پل دختر میانه:

در بین راه زنجان – میانه، جایی كه رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلان كوه می رسد، پل زیبایی واقع شده كه به پل دختر معروف است.

تاریخ بنای این پل روشن نیست؛ باستان شناسان پایه های پل را متعلق به عهد ساسانی یا قبل از آن می دانند اما با توجه به معماری پل و ویژگی های آن می توان تاریخ بنای حاضر را متعلق به قرن هشتم هجری دانست.

پل دختر میانه یك بار در دوره ˈآغا محمد خان قاجارˈ تعمیر شد. اما در 20 آذر سال 1325 قوای بیگانه هنگام عقب نشینی از برابر نیروهای دولتی برای جلوگیری از پیشرفت ارتش ایران طاق چشمه ی وسط پل را با مین منفجر كرد كه هنوز هم به همان صورت باقی است.

پل دختر دارای سه چشمه بزرگ و پایه های سنگی عریض است و دهانه وسطی آن نسبت به دهانه های طرفین بزرگ تر و دارای طاق بلندتری است.



پل دختر ملكان:

این پل در 10كیلومتری شمال شرقی ملكان، 300متری قلعه جوق قرار داشته و تاریخ ساخت آن سال 951 ه.ق است.



پل شهر چای میانه:

در 12كیلومتری جنوب شهر میانه در نزدیكی روستای ˈتازه كندˈ پل شهر چای روی رودخانه شهرچای كه یكی از شاخه های قزل اوزن است، ساخته شده است. طول این پل 260 مترو عرض آن 7.9 متر بوده و 23 چشمه با طاقی جناغی به ارتفاع حدود 5.5 متر دارد.



پل مردق مراغه:

این پل جزء مهم‌ترین و سالم‌ترین پل‌های تاریخی آذربایجان شرقی و تنها پل این شهرستان است كه در فهرست آثار ملی به‌ثبت رسیده‌ است.

پل سه‌دهنه مردق، جزو سه پل مهم تاریخی این شهرستان بوده و دارای سیل‌شكن و پایه‌های سنگی از نوع سنگ بومی منطقه(معدن سنحان) و آجرهای قرمز بومی است. این پل بلندترین پل تاریخی شهر مراغه محسوب می‌شود و در گذشته، این شهر را با شهرهای اردبیل و هشترود و روستاهای منطقه مرتبط می‌كرد.

این پل در عصر قاجار روی رودخانه مردق چای ساخته شده‌ است.



پل گاودوش آباد اوقان:

این پل بر سر راه روستای اوقان به روستای گاودوش آباد از روستاهای توابع سراب و در هشت كیلومتری شمال این شهر قرار دارد.

پل روی رودخانه ای كه در جهت شرق به غرب، در شمال شهرستان سراب جاری است ساخته شده است.



پل حسام الدوله مراغه:

این پل دارای یك دهنه و رابط بین مزارع بوده و مصالح آن سنگ تراش و آجر با ملات گچ و آهك است. كف پل سنگ فرش شده و دارای طاق ضربی است.

این پل به عنوان معبر بین مزارع مورد استفاده قرار می گیرد.

از دیگر پل های تاریخی می توان به پل منصور تبریز، پل پنج چشمه و لیلان چای بناب و پل قلی كندی ملكان اشاره كرد.

7223/645/587