انتخابات هشتم؛ كاهش مشاركت با طعم توسعه سياسي

در این انتخابات، برای اولین بار میزان آرای یك رئیس جمهور پس از چهار سال، اندكی افزایش یافت اما با وجود شعار «توسعه سیاسی» طی یك دوره چهارساله، در عمل با كاهش 13 درصدی حضور مردم در پای صندوق‌های رأی پروژه دولت برای افزایش مشاركت عمومی ناكام ماند.



**فرآیند ورود به رقابت‌ها

دوره دوم ریاست جمهوری آقای خاتمی در حالی سپری شد كه دولت تحقق جامعه مدنی و گذر جامعه از سنت به مدرنیته را تكلیف خود می دانست وبا تكرار مداوم شعار «مردم‌سالاری»، توسعه سیاسی را لازمه هر گونه رشد و توسعه در ایران اسلامی تلقی می‌ كرد.

درهمین راستا، دولت رأساً به جای توجه به مسائل عمومی جامعه، رونق اقتصادی ، اشتغال، مهار تورم و... به تأسیس حزب همت گماشت و چند حزب دولت‌ساخته راباحمایت مالی از بیت المال عمومی به راه انداخت. احزابی مانند حزب مشاركت كه در سالها بعد عملاً رو در روی «جمهوریت» ایستادند و با برگزاری انتخابات مجلس هفتم و نتایج آرای مردم در انتخابات یازدهم به ستیز برخواستند.

اما نخستین علائم شكست فراگیر پروژه توسعه سیاسی، در پایان دولت نخست آقای خاتمی نمایان شد.

برای حضور درانتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری، برای نخستین بار، تعداد داوطلبان به رقم نجومی رسید.به طوری كه طی آن 814 نفر به عنوان داوطلب ثبت نام كردند. پس از تفكیك اسامی آنان مشخص شد، تعداد قابل توجهی از آنان مدارك و مستدات كافی برای ثبت نام ارائه نداده‌اند ومیزان واقعی ثبت نام كنندگان 753 نفر بود.

شورای نگهبان پس از بررسی پرونده داوطلبان،10 نفر شامل آقایان محمد خاتمی، احمد توكلی، علی شمخانی، عبدالله جاسبی، حسن غفوری فرد، منصور رضوی، شهاب الدین صدر، علی فلاحیان، مصطفی هاشمی‌طبا و سید محمود مصطفوی كاشانی را واجد صلاحیت تشخیص داد.



**نتایج انتخابات

در این انتخابات از 42 میلیون و 170 هزار و 230 نفر واجد شرایط رای دادن، حدود 28 میلیون و 155 هزار و 19 رأی (نزدیك به 67 درصد واجدان شرایط) به صندوق‌ها ریخته شد و آقای خاتمی با كسب بیش از 21 میلیون رأی مجدداً به عنوان رییس جمهور برگزیده شد. رقیب اصلی او در این انتخابات آقای احمد توكلی بود كه بیش از 4 میلیون رأی كسب كرد.



**تحلیل نتایج آراء

در انتخابات ریاست جمهوری هشتم، برای نخستین بار تعداد واجدان شرایط رأی دادن از مرز 40 میلیون نفر گذشت و به عدد 42 میلیون و 170 هزار و 230 نفر رسید. پیش از آن در انتخابات هفتم (1376) تعداد واجدان شرایط رأی دادن 36 میلیون و 525 هزار و 574 نفر بودند. به بیان دیگر بر تعداد واجدان شرایط رآی دادن بیش از 5 میلیون و 600 هزار نفر افزوده شده بود. این اتفاق نشان دهنده انتقال موج موالید دهه 1360، به سن حق رأی بود.

با این حال تعداد رأی دهندگان در انتخابات ریاست جمهوری هشتم، به نسبت انتخابات هفتم (1376) كاهش محسوسی داشت. در حالی كه در انتخابات هفتم 29 میلیون و 86 هزار و 658 نفر رأی (بیش از 79 درصد واجدان شرایط) داده بودند، در انتخابات هشتم (1380) این رقم به 28 میلیون و 155 هزار و 19 رأی (كمتر از 67 درصد واجدان شرایط) رسیده بود. به بیان دیگر مشاركت از انتخابات هفتم تا هشتم 13 درصد كاهش یافته بود.

از منظر گستره و شدت رقابت نیز در این انتخابات، اتفاق شگفتی افتاد. در این انتخابات برای نخستین بار پس از اولین انتخابات ریاست‌جمهوری (1358)، تعداد داوطلبان به 10 نفر رسید. نكته قابل توجه آنكه سه نفر از رقبا (خاتمی؛ رئیس جمهور، شمخانی؛ وزیر دفاع، هاشمی طبا؛ رئیس سازمان تربیت بدنی) عضو هیأت دولت بودند.

با این وصف، آقای خاتمی پس از یك دوره ریاست‌جمهوری توانست درصد محبوبیت خود را بالاتر نشان دهد. زیرا در انتخابات هفتم (1376) حدود 69 درصد آراء را كسب كرده بود. اما در انتخابات هشتم (1380) نزدیك به 77 درصد آراء را از آن خود كرد. با این حال، رقابت اصلی بین آقایان خاتمی و توكلی برقرار بود. آقای توكلی با كسب 4 میلیون و 636 هزار و 372 رأی (16 درصد آراء) مانند انتخابات ششم كه رقیب اصلی آقای هاشمی بود، همچنان خود را در باشگاه آرای 4 میلیون حفظ كرد. آخرین رقیب آقای خاتمی، معاون او هاشمی طبا بود كه با كسب 72 هزار رأی نفر آخر شد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم تنفیذ حكم دومین دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی، ضمن نقد «توسعه سیاسی» بر مبنای «لیبرال دموكراسی» فرمودند:

«در منطق اسلام، اداره امور مردم و جامعه، با هدایت انوار قرآني و احكام الهي است. در قوانین آسماني و الهي قرآن، براي مردم شأن و ارج معیّن شده است؛ مردم هستند كه انتخاب مي‌كنند و سرنوشت اداره كشور را به دست مي‌گیرند. این مردم‌سالاري، راقي‌ترین نوع مردم‌سالاري‌اي است كه امروز دنیا شاهد آن است؛ زیرا مردم‌سالاري در چارچوب احكام و هدایت الهي است... در نظام اسلامي - یعني مردم‌سالاري دیني - مردم انتخاب مي‌كنند، تصمیم مي‌گیرند و سرنوشت اداره كشور را به وسیله منتخبان خودشان در اختیار دارند؛ اما این خواست و انتخاب و اراده در سایه هدایت الهي، هرگز به بیرون جاده صلاح و فلاح راه نمي ‌برد و از صراط مستقیم خارج نمي‌شود. نكته اصلي در مردم ‌سالاري دیني این است. این هدیه انقلاب اسلامي به ملت ایران است. این تجربه جدید و جواني است؛ اما تجربه قابل تأمّل و پیگیري و قابل تقلیدي است براي همه كساني كه دلشان براي فضیلتها و جامعه پاك و پاكیزه‌ انساني مي‌تپد...»

و به دولت جدید توصیه كردند: «... رئیس جمهور و یكایك اعضاي تصمیم‌گیر در این نظام، مسؤولند. اعتبار آنها عبارت از این است كه به وظیفه خود در مقابل خدا، مردم و قانون اساسي عمل كنند. در نظام اسلامي، اعتبار همه مسؤولان به این است كه خود را كمربسته دین خدا و مجري قوانین و متعهّد به قانون اساسي بدانند. مردم این را مي‌خواهند و انتخاب كرده‌اند. اگر كسي قدم را كج بگذارد و از این راه منحرف شود - چه رهبري باشد، چه رئیس جمهور باشد و چه دیگر مسؤولان - قبل از آن‌ كه ساز و كار اجرایي براي كنار گذاشتن آنها به كار بیفتد؛ چون فاقد شرط مي‌شوند، خودشان منعزل و كنار رفته‌اند. بنابراین مسؤولیت، سنگین است.»

سیام/1/1647