«چوگان»ازنخستین نگاره های شاهنامه تا هنر امروزنقش پررنگی داشته است

چوگان یكی از ورزش‌های باستانی ایرانی محسوب می شود كه امروزه به ورزشی جهانی تبدیل شده است و در بیش از ۷۷ كشور مسابقات متعددی دراین رشته برگزار می‌ شود. اجلاس كمیته میراث معنوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو) قرار است در نشست اول دسامبر خود كه به بررسی پرونده میراث معنوی كشورهای عضو می پردازد، درباره پرونده ثبت چوگان نظر دهد.

جمهوری آذربایجان علاقه مند است این ورزش باستانی را تحت عنوان 'چوگان بازی سنتی با اسب در منطقه قره باغ' ثبت كند، اما این موضوع،اعتراض ایران - زادگاه اصلی بازی چوگان - را برانگیخت.

«عبدالمجید حسینی راد» روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار داشت: تصویر صحنه های مختلفی از بازی چوگان (گوی و چگان) در آثار هنری و تصویری ایران فراوان است و به خوبی نشان می دهد كه یك سنت دیرپای ایرانی است.

وی با بیان اینكه تصاویر و نگاره های هنری منقش به بازی چوگان حتی در دوران قبل از اسلام نیز وجود داشته است، افزود:از آن جمله می توان به نگاره های شاهنامه فردوسی كه میراث گذشتگان درآن درج شده است، اشاره كرد.در واقع همانطور كه بسیاری از داستان ها و روایت های این شاهكار ادبی برگرفته از فرهنگ ایرانی است، اشاره به بازی چوگان هم به خوبی خواستگاه این ورزش را در ایران باستان نشان می دهد.

این استاد دانشگاه تهران خاطرنشان كرد: در شاهنامه به بازی افراسیاب و سیاوش، بازی گشتاسب در مقابل قیصر روم اشاره شده است.حتی اردشیر فرزند خود را در این بازی می شناسد.در بسیاری از نسخه های شاهنامه، نقاشی ها و نگاره های مختلفی برگرفته از این اشعار و داستان ها وجود دارد كه قابل دسترس و استناد است.

حسینی راد عنوان كرد: از دیر باز در نخستین نسخه های شاهنامه این بازی وجود داشته است، حتی در چاپ های سنگی شاهنامه نیز می توان نمونه های آن را دید و اشاره به این بازی سنتی ایرانی تا دوران معاصر نیز ادامه داشته است.

هنرمندانی چون حسین اسلامیان، حسین بهزاد و زاویه در نقاشی های خود به این بازی اشاره كرده اند.

این هنرمند نقاش اضافه كرد: البته اثبات ایرانی بودن چوگان تنها محدود به آثار هنری و تصویری ما نمی شود بلكه نمونه های بسیاری از آن در سایر عرصه های فرهنگی مثل ادبیات ایران نیز قابل مشاهده است.حتی قبل از دوران ایلخانی كه هنر نگارگری چندان وجود نداشت، ظروفی كشف شده كه بر روی آنها نقش های این بازی دیده می شود.

به گفته وی،معروف ترین این آثار بدست آمده جام فلزی مربوط به نیمه اول سده هفتم و متعلق به «نجم الدین ایوب» است كه امروز در موزه نیویورك نگهداری می شود و جزو قدیمی ترین آثار تصویری مربوط به بازی چوگان است. علاوه براین ظرف فلزی دیگری نیز در موزه شیكاگو وجود دارد كه می توان تصاویراین بازی را برآن دید.

این پژوهشگر و منتقد هنری به ریشه این ورزش در ادبیات كهن ایران اشاره كرد و گفت:در گنجینه ادبی ما مثنوی متعلق به شاعری به نام عارفی از سده هشتم وجود دارد كه به «حال نامه» مشهور است و در طول تاریخ بارها براساس آن نقالی شده است.از این مثنوی نسخه هایی در تبریز و قزوین نگهداری می شود.

حسینی راد علاوه بر نمونه های یاد شده در بسیاری از غزلیات شعرای ایرانی از تشبیهات و تمثیلات عاشقانه برگرفته از چوگان استفاده شده است.نگاره های بسیاری در دیوان حافظ داریم كه صحنه گوی چوگان را نشان می دهد تجسم این تشبیه است.

وی ادامه داد:در نوشته های جهانگردان دوره صفویه هم توصیفاتی ازاین بازی وجود دارد.دریكی از آنها اشاره شده كه یكی از كاربری های میدان نقش جهان اصفهان مربوط به بازی چوگان بوده و دروازه های آن تا سالها دراین میدان وجود داشته است.

این استاد دانشگاه افزود:با توجه به نمونه های موجود هر عقل سلیمی می تواند بداند كه این بازی جز فرهنگ ایرانی است و از ایران به هند و یا اروپا رفته است.

وی دربخش دیگری ازسخنانش گفت: نباید منتظر ماند كه سایركشورها مثل ارمنستان،تاجیكستان ،افغانستان نسبت به ثبت آثار متعلق به تمدن ایرانی اقدام كنند و بعد از آن میراث فرهنگی و یا اندیشمندان ما در مقام پاسخگویی یا مخالفت برآیند.

در واقع وظیفه سازمان میراث فرهنگی است كه در عرصه های مختلف نسبت به ثبت آیین ها،رسوم،شخصیت ها، پرونده هایی تشكیل دهد و به یونسكو بفرستد.

فراهنگ**9173** 1418