شیروان از كهن ترین مراكز فرهنگ و تمدن و تاریخ در خراسان شمالی

به گزارش ایرنا، تپه باستانی ارگ شیروان كه با شماره 703 در شمار آثار ملی به ثبت رسیده اكنون عظیم ترین و مهم ترین محوطه باستانی شمال شرق كشور و از كهن ترین مراكز فرهنگ و تمدن در خطه خراسان شمالی است.

این اثر باستانی مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و از اولین محوطه های مسكونی حاشیه رودخانه اترك محسوب می شود كه همانند كوهی در داخل شهر باستانی شیروان قرار گرفته و بر دشت شیروان اشراف داشته و رود اترك از مجاورت آن می گذرد.

تپه باستانی ارگ شیروان بزرگترین تپه دست ریز خاكی ایران است كه 25 متر ارتفاع و 90 متر قطر دارد كه به علت فرسایش بتدریج از ارتفاع تپه كاسته شده كه سابقا مركز حكومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بوده است.

این محدوده تاریخی دارای حصار و چهار برج مرتفع بوده كه عمارت حاكم بر بلندایش مستقر بوده و دور تا دور آن دیوار شهر بند قرار داشته است.

سفال های به دست آمده از تپه باستانی ارگ شیروان نظیر تپه باستانی(یاریم تپه درگز) است و نوع سفال ها قرمز با نقش سیاه مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد( هفت هزار سال قبل) می باشد و به عنوان كهن ترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و برسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.

با توجه به قبور زرتشتی در اطراف تپه مذكور و روستاهای قدیمی گلیان و تپه خانلق( محل فعلی منبع آب شیروان) و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشیان در شیروان را تایید می نماید.

تپه باستانی ارگ شیروان در روزگاران گذشته محل برگزاری كشتی پهلوانی باچوخه خراسان نیز بود، این تپه بزرگ دست ریز دارای دو كانال سفالین در قسمت شمال و جنوب تپه بود كه آثار آن هنوز هم دیده می شود.

طبق اظهارات معمرین و باستان شناسان از كانال شمالی آب قنات میرك آباد شیروان به سطح تپه انتقال می یافت( توسط عوامل حاكم) و در آنجا آب انبار می شد و كانال جنوبی حكم فاضلاب را داشت.

عمارت تپه باستانی ارگ شیروان دارای شاه نشین اندرونی و بیرونی بود كه تماما از خشت خام و گل و آرچه( سرو كوهی) احداث شده بود كه برج چهار گانه فقط دید اطراف را داشتند( از برج ها داخل و سطح تپه دیده شد).

فواصل برج 70 ذرع، بلندی برج 6 ذرع و حصاری( دیواری) به ارتفاع بیش از چهر متر داشت و تنها در ورود و خروج در ضلع شرقی قرار داشت، تپه باستانی ارگ شیروان برای چندمین بار اخیرا( آذرماه 89) هم توسط باستان شناسان گمانه زنی گردید.

تپه ارگ دوین

تپه ارگ دوین شیروان از جمله آثار باستانی دیگر شیروان است كه با ثبت 697 اثر ملی در روستای دوین قرار دارد كه مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد می باشد كه در روزگاران قدیم دیوانخانه بوده است.

سفال های قرمز با نقش سیاه كه به فور در این تپه باستانی مشاهده می شود طبق دیرینه شناسان مربوط به هزاره چهارم و پنجم قبل میلاد است.

از مهمترین بقاع متبركه و آثار تاریخی دیگر شیروان كه در فصل بهار و تابستان پذیرای بسیاری از مسافران و گردشگران می باشند چنین می توان یاد كرد:

مقبره امام زاده حمزه رضا(ع):

مقبره امام زاده حمزه رضای شیروان كه مربوط به دوره غرنویان است و به شماره 704 به ثبت ملی رسیده در روستای زیارت پنج كیلومتری غرب شهر شیروان قرار دارد كه مقبره آن مقدس ترین مكان زیارتی مردم شهرستان شیروان است.

در دو سوی مقبره دو شبستان دو طبقه به صورت قرینه ایجاد شده است كه اطراف ایوان جنوبی كاشیكاری و كتیه نویسی شده و دارای در چوبی بسیار ارزشمندی است كه آیات قرآنی بر روی آن كنده كاری شده اما متاسفانه در سال 89 به سرقت رفته است.

مقبره امام زاده محمدرضا(ع):

مقبره امام زاده محمدرضا از دیگر بقاع متبركه شیروان واقع در روستای مشهد طرقی می باشد كه این بنای تاریخی مربوط به دوره هخامنشیان است كه اخیرا به طور جالبی بازپیرایی و نوسازی شده است.

ایوان بقعه رو به جانب جنوب قرار دارد كه در ورودی بقعه چوبی و دارای كنده كاری زیبایی است كه در ساقه گنبد چندین پنجره جهت نورگیری طراحی شده و در مقابل ایوان نیز حوض آبی قرار دارد.

این بنا به شماره 5153 به ثبت آثار تاریخی رسیده است كه دارای 350 هكتار زمین گندم موقوفه است كه پیكر پاك بیست شهید دوران مقدس در شرق بقعه دفن شده است.

در وسط بقعه صندوق چوبی مشبكی است كه در سال 1248 هجری قمری ساخته شده و در صندوق، سلام و صلوات و اشعار چهارده معصوم منسوب به شیخ بهایی علیه الرحمه تا آخر كتیبه شده است.

مقبره امام زاده عبدالرضا(ع):

امام زاده عبدالرضا از دیگر بقاع مورد اعتقاد و احترام مردم شیروان است كه در قرن چهارم هجری قمری ثبت شده و در روستای توده شیروان بر بلندای كوهی قرار دارد كه اخیرا امكانات رفاهی خوبی از سوی هیئت امنای امام زاده برای مردم آماده شده است و به یك منطقه گردشگری دینی تبدیل شده است.

بقعه امام زاده در جنوب غربی روستا در بالای تپه ای مشرف بر روستای توده و با چشم انداز فوق العاده ای زیبا در 16 كیلومتری شهر شیروان واقع است كه دارای بیش از سه هكتار صحن می باشد كه طرح جامع توسعه آن در حال اجراست و به تصویب رسیده است.

مقبره امام زاده غیبی:

مقبره امام زاده غیبی شیروان كه پنج شنبه هر هفته بسیاری از بانوان شیروانی اعتقاد راسخی دارند و به ذكر و نیایش دعا و مناجات می پردازند و اداره اوقاف و امور خیریه شیران در بسیاری از مواقع مسابقات قرآنی و استانی را در این مكان دینی برگزار می كند.

این امام زاده طبق شجره نامه موجود در داخل حرم از نوادگان حضرت امام جعفر صادق علیه السلام است كه درای ضریح چوبی مشبك بسیار با ارزش می باشد كه در شمال تپه باستانی ارگ شیروان قرار دارد.

هیئت متحده ابوالفضلی در ماه محرم در این مسجد عزاداری می نمایند كه در سال 1365 بازپیرایی شده است.

قلعه و برج و باروی تیموری:

از دیگر آثار تاریخی شیروان قلعه و برج و باروی تیموی در فاصله 25 كیلومتری شمال غرب شیروان در بین كوه های سر به فلك كشیده مجاور روستای قلعه زو این شهرستان قرار دارد.

این اثر تاریخی در قله بلندترین كوه غربی روستا كه چشمه ای نیز از زیر همین كوه می جوشد آثار برج و بارو و اماكن مخروبه زیادی دیده می شود كه هر بیننده ای را به تعجب وا می دارد زیرا حتی صعود به قله كوه و بازدید از آثار مذكور برای افراد عادی بسیار مشكل است.

به محض مشاهده این آثار قدیمی در قله كوه اولین نكته سوال برانگیز این است كه این همه مصالح ساختمانی چگونه و با چه امكاناتی به قله آورده شده است.

حمام این آثار كه خزینه و گلخن آن دیده می شود برای بازدید كننده ها بسیار عجیب به نظر می رسد و تنورهای پخت نان دیده بان ها و محل قرار گرفتن تفنگ ها با اندك دقت انسان را به زمان ایلخان ها می برد.

از این قلعه و دژ تاریخی بر كلیه مناطق اطراف به ویژه راه های ارتباطی دره ها و عبور و مرور افاراد تا فواصل دور می توان مسلط بود و همه چیز را كنترل كرد كه در مورد نحوه استفاده از این اثر باید گفت بنایی در چنین موقعیت دفاعی كم نظیر و قرار گرفتن بر فراز قله كوهی كه از بالای آن می توان تا شعاع 40 كیلومتری را دیده بانی كرد باید كاربرد نظامی داشته باشد.

برای دسترسی به این اثر عظیم تاریخی به جز یك راه باریك از حاشیه چشمه كه مستقیما به قلعه تیموری منتهی می شود راه دیگری وجود ندارد و فقط پیاده و با استفاده از قاطر امكان دسترسی به آن امكان دارد.

قزلر قلعه:

قزلر قلعه (قلعه دختر) بر قله بلندترین كوه منطقه زیدر بخش قوشخانه شیروان قرار دارد كه آثار چهار برج در چهار گوشه قلعه و همچنین اتاق های اندرونی و بیرونی، تنور پخت نان، حمام و گلخن و محل نگهداری اشیای گران قیمت و اسلحه و انبار و ... در آن دیده می شود.

بنای تاریخی مزبور در مجاورت روستای تاریخی 'زیدر'، زادگاه دانشمند بزرگ 'محمد نسوی زیدری' قرار دارد كه در زمان هخامنشیان احداث و با حمله مغولان تخریب شده است.

حمام خزینه 'پیرشهید':

از دیگر آثار تاریخی شیروان كه مورد نظر بسیاری از گردشگران است حمام خزینه پیر شهید در فاصله چهار كیلومتری جنوب شرقی شهر شیروان و یك كیلومتری حاشیه جنوبی شیروان به گلیان قرار دارد.

این حمام در حاشیه شمالی غربی روستا و در ابتدا ورود به روستا ایجاد شده است كه فاقد كتیبه و بنا به قول اهالی بیش از یكصد سال قبل با مشاركت اهالی و همت مرحوم حاج كریم شیروانی احداث گردیده است.

بنا كه از ابتدا با استفاده از مصالح لاشه سنگ، آجر و ملات ساروج برای استفاده به عنوان گرمابه ساخته شده ولی با توجه به ساخت حمام بهداشتی جدید حمام مذكور متروك مانده كه فاقد تزیینات است و اقدامی برای حفظ و نگهداری آن نشده است.

این بنای ارزشمند بر اثر ریزش های جوی و گاه عوامل انسانی صدمات فراوانی دیده و قسمت هایی از آن به لحاظ ایستایی و شدت عوامل جوی و گذشت زمان دچار ریزش و ویرانی شده كه كار مرمت آن با آواربرداری به مساحت 150 متر مكعب آغاز گردیده است.

این بنا در سال 1382 با شماره 8942 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در سال های 77 و 78 فضای داخلی آن از انبوه نخاله و زباله های حیوانی خالی شد ولی برای مرمت خود بنا هنوز اقدامی صورت نگرفته است.

شهرستان شیروان با 157 هزار نفر جمعیت دومین شهر پرجمعیت خراسان شمالی است. ك/4

7186/626