خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) یكم دی ماه به نقل از شبكه خبری الجزیره قطر گزارش كرد این كشور كانال مختص به كشور مصر را به طور موقت تعطیل كرده است.
پیش از این نیز در بیست و نهم آذرماه «عبدالفتاح السیسی» رییس جمهوری مصر، دیداری با نماینده قطر داشت و به نظر می رسد قطع كانال الجزیره در مصر نتیجه این دیدار باشد.
این منبع، دوم دی ماه در گزارشی از تصمیم تركیه برای از سرگیری روابط با مصر خبر داد.
پیش از این نیز در جلسه هجدهم آذرماه شورای همكاری خلیج فارس در دوحه قطر، دولت های عضو این شورا در بیانیه پایانی بر پشتیبانی از دولت مصر تاكید كردند و قطر نیز این بیانیه را امضا كرد.
این رویدادها نشان از اتفاق های تازه ای در خاورمیانه دارد كه می تواند مسیر بحران های كنونی را در منطقه تغییر دهد.
سیر تحولات در خاورمیانه هر روز شكل تازه ای به خود می گیرد و روند حوادث به گونه ای پیش می رود كه خبره ترین تحلیلگران را نیز دچار سردرگمی می كند. این مساله باعث شده است پیش بینی رویدادهای پیش رو در این منطقه بسیار دشوار باشد.
در خاورمیانه به دلیل در هم پیچیدگی های عمیق شكاف های قومی و مذهبی و تاثیرهای این شكاف ها در تعاملات كشورهای واقع در این منطقه، از یك سو شاهد در هم تنیدگی اختلافات بین كشورها و گروه های سیاسی در سطوح منطقه ای و ملی هستیم و از سوی دیگر شاهدیم كه به دلیل نوساناتی كه در جریان رقابت قدرت بین كشورها وجود دارد، گروه های قومی و مذهبی هم بر روند معادلات قدرت در این منطقه تاثیرگذارند و هم از این روندها بسیار تاثیرپذیرند.
این مساله به ویژه در بی ثباتی های تازه در خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری به چشم می خورد. در دورانی كه خیزش های عربی می رفت تا بهار مردمسالاری را در این منطقه به ارمغان آورد، خود به خزانی سخت تر از پیش تبدیل شد.
در فضای غبارآلود ناشی از اعتراض های مدنی جهان عرب، برخی دولتمردان عرب آن را به فرصتی برای پیگیری آمال های منطقه ای خود تبدیل كردند و همین امر نخستین انحراف را در موج خیزش های عربی ایجاد كرد. این انحراف مقدمه ای بود بر انحراف های بعدی و سرخوردگی افكار عمومی جهان عرب كه خود فرصتی طلایی برای عرض اندام گروه های تندرو به وجود آورد.
در این بادیه، سیر تحولات در 2 سو جریان یافت؛ از یك سو شاهد رقابت های سطح منطقه ای برخی كشورها برای بهره گیری از اغتشاش های پیش آمده بودیم كه اوج آن را در سوریه شاهدیم و از سوی دیگر شاهد روی كار آمدن گروه های تكفیری و قدرت گیری گسترده آن ها هستیم.
در پی همین تحولات بود كه چنددستگی های سیاسی-مذهبی در این منطقه و به ویژه در جهان عرب به وجود آمد. از برخورد رقابت های منطقه ای و تعارضات هویتی برای كسب برتری ایدئولوژیك، شاهد اختلاف قدرت بین تركیه و قطر با قطب عربستان و مصر هستیم. تداوم این اختلاف ها یكی از دلایل اصلی رشد گروه های تكفیری-تروریستی در عراق و سوریه است.
اما خاورمیانه سرزمین شن های روان است و نمی توان انتظار داشت سیر تحولات بر پایه پیش بینی ها پیش رود. تنفس در این فضا به انعطاف پذیری بالایی نیاز دارد؛ چرا كه به راحتی معادلات قدرت تغییرپذیرند و اگر كشوری از توانایی لازم برای انطباق با تغییرات دایمی برخوردار نباشد با دشواری های بسیاری روبرو خواهد شد.
به نظر می رسد این ویژگی سیاست بین الملل خاورمیانه اكنون دامنگیر قطب تركیه و قطر در برابر قطب عربستان و مصر شده است.
تركیه و قطر كه در پشتیبانی از محور منطقه ای اخوان المسلمین تمام تلاش خود را به كار بردند و تا جایی پیش رفتند كه دولت «عبدالفتاح السیسی» در مصر را به رسمیت نشناختند و آن را دولت كودتا عنوان كردند، با رویارویی سخت مصر و به ویژه عربستان روبرو شدند.
این رویارویی به ویژه برای قطر بسیار سنگین بود. عربستان در همراهی امارات متحده عربی و بحرین برای افزایش فشارها بر قطر، سفیران خود را از دوحه فرا خواندند و تلاش كردن این كشور را در جهان عرب منزوی كنند.
برای تركیه نیز این كشمكش ها بهره ای در پی نداشته است. شكست سیاست های این كشور در سوریه به خوبی نشان داد كه تركیه آنگونه كه دولتمردان آن تصور می كردند، از توانایی كافی برای مدیریت تحولات خاورمیانه در جهت سلطه طلبی منطقه ای برخوردار نیست.
2 مساله در این میان بار دیگر سیر تحولات این منطقه را تغییر داد؛ ظهور داعش و پیروزی عرفی گراها (سكولارها) در انتخابات ریاست جمهوری تونس.
تحولات سوریه و پشتیبانی از گروه های مخالف برای سرنگونی نظام سیاسی این كشور در سال های آغازین شروع این تحولات به اتحادی طبیعی بین عربستان، قطر و تركیه منجر شد. به همین دلیل شاهد همكاری این سه كشور در سوریه بودیم.
اما اختلاف های ایدئولوژیك تركیه و قطر با عربستان مانع از تداوم همكاری این كشورها با یكدیگر شد و از قضا همین تحولات به عامل اصلی جدایی این 2 طیف از یكدیگر تبدیل شد.
حال اما به نظر می رسد داعش كه خود دست پخت مشترك تركیه، قطر و عربستان است به تهدیدی مشترك برای آن ها تبدیل و باعث شده است این كشورها بار دیگر تلاش كنند در برخی زمینه ها و برای شكست داعش به یكدیگر نزدیك شوند و احتمالا همكاری هایی در سطح منطقه ای با یكدیگر داشته باشند.
در كنار مساله داعش، موضوعی كه در این میان تاثیر زیادی بر تحولات تازه دارد، پیروزی عرفی گراها در تونس است.
تونس به عنوان كشوری كه نخستین جرقه های خیزش های عربی در آن زده شد، تنها كشوری است كه می توان گفت به سلامت به سمت اهداف انقلاب خود حركت كرده است و جالب این كه در این میان، حزب «النهضه» كه شاخه اخوان المسلمین در تونس است، با وجودی كه از قدرت بالایی برخوردار است تلاش كرد فضا را برای مشاركت همه گروه های سیاسی باز گذارد و با درس گرفتن از سرنوشت اخوان المسلمین در مصر، حتی در انتخابات ریاست جمهوری نامزد نیز معرفی نكند.
پیروزی عرفی گراها در تونس را می توان به شكست محور اخوان و سیاست های منطقه ای تركیه و قطر به عنوان پشتیبانان آن تحلیل كرد.
با نگاه به مسائل گفته شده، به نظر می رسد تحولات تازه ای در معادلات قدرت در خاورمیانه در شرف وقوع است كه بی شك مطلوب تركیه و قطر نخواهد بود و مهر تاییدی است بر دولت كنونی مصر.
البته این را نیز باید در نظر داشت كه این رویدادها به معنای پایان اختلاف این كشورها نخواهد بود، بلكه نشان می دهد كه تحولات در خاورمیانه تا چه اندازه موجب بی ثباتی سیاست كشورها می شود و كشوری در این میان موفق است كه از توان انعطاف در سیاست خارجی برخوردار باشد.
از مهدی جوكار- گروه تحقیق و تفسیر خبر
پژوهشم**9347**1358
تهران-ایرنا- برقراری دوباره روابط قطر با مصر و رویكردهای به ظاهر مثبت تازه تركیه با مصر را می توان ناشی از گستردگی و غیرقابل پیش بینی بودن دامنه تحولات در خاورمیانه و تغییرات پی در پی معادلات قدرت و تهدیدات در این منطقه دانست.