فشارهای فراقانونی و دیوار كوتاه فرهنگ

توقف اكران فیلم سینمایی «خانه پدری» ساخته ی «كیانوش عیاری»، با وجود داشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم، به باور سینماگران حاكی از آن است كه مجوزهای وزارت ارشاد زیر تیغ گروه ها و نهادهای خارج از قوه ی مجریه هستند.

توقف اكران فیلم سینمایی «خانه ی پدری» به كارگردانی «كیانوش عیاری» در گروه سینمایی «هنر و تجربه» وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تنها پس از 10 سانس نمایش طی دو روز، واكنش های بسیاری را در میان اهالی فرهنگ و سینما برانگیخته است.

به باور سینماگران، این اتفاق، نه به خواست واقعی مسوولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بلكه با فشارهای وارد شده از سوی نهادهای خارج از دولت بر این وزارتخانه صورت گرفته است؛ چراكه این فیلم دارای مجوز رسمی نمایش بود.

«خانه پدری» محصول سال 1389، تاكنون فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است؛ فراز و نشیب هایی كه تاكنون اكران عمومی این اثر را با چالش رو به رو كرده است؛ چالش هایی كه گویی داشتن پروانه ی نمایش از وزارت ارشاد نیز به رفع آنها كمك نرسانده است.

ترویج خشونت اتهامی است كه مخالفان «خانه پدری» به آن وارد می كنند . «خانه پدری» در 5 اپیزود ساخته شده و تصویرگر سرنوشت خانواده یی در 6 دهه است. این فیلم زندگی «محتشم» شخصیت محوری آن از 15 سالگی تا 80 سالگی را روایت می كند. در این فیلم كه رفتارهای ظلم‌آمیز در قبال زنان به صورتی بی‌پرده به تصویر كشیده شده است، «مهدی هاشمی»، «شهاب حسینی»، «مهران رجبی»،‌ «بهناز جعفری»، «مینا ساداتی» و «نازنین فراهانی» ایفای نقش كرده اند.

مشكل مخالفان به اپیزود نخست این فیلم بازمی گردد؛ بخشی كه در آن یك قتل ناموسی اتفاق می افتد؛ قتل دختری به دست پدر و به همراهی برادرش و دفن آن دختر در زیرزمین خانه ی پدری اش!

به باور منتقدانِ فیلم عیاری، صحنه های این اپیزود دلخراش است؛ سیاه نمایی غیر واقعی دارد و امنیت روانی جامعه را تهدید می كند! به اعتقاد آنها این بخش ‌باید از فیلم حذف شود؛ موضوعی كه كیانوش عیاری به رغم فشارهای بسیار تاكنون زیر بار آن نرفته است؛ چراكه اپیزود نخست «خانه پدری» حلقه ی اتصال چهار اپیزود بعدی آن است كه هر یك با فاصله ی زمانی چند ساله، نشان می دهد همان خانواده در همان خانه، چه وضعیتی پیدا كرده‌اند. «خانه پدری» خانه یی است كه سال ها گور دختری است كه روزگاری به دلیل برخی تعصب های غلیظ و كوركورانه كه در فرهنگ ایرانیان ریشه دوانده است، به دست نزدیك ترین كسان خود از ادامه ی زندگی محروم شده است.



*** موانع «خانه پدری»؛ از توقیف تا صدور مجوز و اكران و بازهم توقیف

چالش های موجود در مسیر دریافت مجوز اكران عمومی «خانه پدری» سابقه یی نزدیك به 4 ساله داشته و تازگی ندارد.

فیلم «خانه پدری» در ابتدا با سرمایه گذاری موسسه ی «ناجی هنر» وابسته به نیروی انتظامی جمهوری اسلامی تولید، اما پس از مدتی با مخالفت مسوولان ناجا رو به رو شد. این مخالفت زمانی بالا گرفت كه در شهریور ماه 1391 «خانه پدری» در جشنواره ی فیلم «ونیز» به نمایش در آمد و مورد توجه منتقدان خارجی قرار گرفت. به دنبال این اتفاق مسوولان ناجا اعلام كردند «خانه پدری» آنگونه كه آنها در نظر داشتند، ساخته نشده است.

بدین ترتیب، آخرین ساخته ی كیانوش عیاری از همان زمان با مشكل رو به رو شد؛ مشكلی كه سرانجام با كنار كشیدن ناجا و پس گرفتن سرمایه یی كه خرج آن كرده بود حل شد.

اما ماجرا به همین جا ختم نشد. همراهی نكردن مسوولان وقت در وزارت فرهنگ و ارشاد دولت قبل و اعطا نشدن مجوز اكران به «خانه پدری» به یقین یكی دیگر از مهم ترین موانعی بود كه كیانوش عیاری در 4 سال گذشته برای نمایش اثر خود با آن مواجه بود.

این مانع اما در ماه های نخست شروع به كار دولت یازدهم بر طرف شد و «خانه پدری» عیاری از وزارت فرهنگ و ارشاد این دولت مجوز گرفت. دریافت این مجوز به دنبال اقدام های فرهنگی دیگر دولت یازدهم از جمله بازگشایی «خانه سینما»، امید تحقق وعده های انتخاباتی «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران در زمینه ی فرهنگ را در دل اهالی آن بارور ساخت. اگر چه گذشت زمان پرده از برخی موانع، فشارها و تنگ نظری ها در مسیر تحقق اهداف فرهنگی دولت یازدهم و مسوولان فرهنگی آن بر می دارد؛ موانعی كه طی روزهای اخیر و پیرامون اكران هر چند محدود «خانه پدری» در گروه سینمایی «هنر و تجربه» نمود بارزی داشت.

خبر اكران محدود «خانه پدری» در گروه سینمایی «هنر و تجربه» از 4 دی ماه جاری، اگرچه خبر خوشی برای دوستداران سینما محسوب می شد، اما آن هم با مخالفت ها و تنگ نظری هایی همراه بود.

نخستین آن همراهی نكردن سینماهای وابسته به «حوزه هنری» و «شهرداری» از جمله «پردیس سینمایی آزادی»، «سینما سوره ی اصفهان» و «سینما خانه هنرمندان» كه نمایش فیلم های گروه سینمایی «هنر و تجربه» در آنها پیش بینی شده است، بود.

توقف نابهنگام اكران «خانه پدری» تنها دو روز پس از آغاز این اكران اما شك عجیبی را به اهالی فرهنگ و سینما وارد كرد. گویا داشتن مجوز هم مخالفان این فیلم را كه اكنون كمیسیون فرهنگی مجلس در صدر آنها قرار گرفته، قانع نكرده است.

به تازگی «مرتضی آقا تهرانی» نایب رییس اول كمیسیون فرهنگی مجلس درباره ی اكران فیلم «خانه پدری» در گروه سینمایی هنر و تجربه در گفت و گو با رسانه ها اعلام كرد: مجلس درباره ی فیلم «خانه پدری» نظر دارد و محتوای آن را مناسب نمی داند و معتقد است این فیلم نباید از امتیاز اكران استفاده كند.

او گفت: در صحبت هایی كه اعضای كمیسیون فرهنگی با مسوولان وزارت ارشاد داشته اند، نگرانی كمیسیون فرهنگی منتقل شده و نتیجه «عدم اكران» این فیلم خواهد بود.

پیشتر نیز «احمد سالك» رییس كمیسیون فرهنگی مجلس و بیش از او «نصرالله پژمانفر» عضو دیگر این كمیسیون نیز نگرانی خود در خصوص اكران برخی فیلم ها از جمله «خانه پدری» را اعلام كرده بودند.

اواخر مهر ماه سال جاری بود كه احمد سالك در گفت و گو با خبرگزاری «تسنیم» از نامه ی كمیسیون فرهنگی مجلس به «علی جنتی» وزیر ارشاد، برای توقیف 8 فیلم خبر داد.

سالك در این سخنان گفته بود، باخبر شدیم كه كارگردان‌ها حركتی را به تحریك برخی از افراد انجام داده‌اند و آن این است كه آنها می‌گویند مجلس چه كاره است كه در این راه قدم می گذارد چرا كه این مساله یك بحث تخصصی است و مجلس حق ندارد در این موضوعات ورود پیدا كند. در پاسخ به این دسته از افراد باید گفت كه، مجلس شورای اسلامی در راس امور است.



*** فشارهای فراقانونی و دیوار كوتاه فرهنگ

مخالفت نمایندگان مجلس با نمایش برخی آثار سینمایی موضوع تازه یی نیست؛ مخالفتی كه طی 8 سال گذشته نمودهای بارزی داشته است.

در چند سال گذشته، مجلسی‌ها با جدیت تمام وارد بحث های سینمایی شده اند؛ به باور سینماگران این ورود اما با حاشیه سازی و سیاه نمایی بیش از اندازه درباره ی آثار هنری آنها همراه بوده است. اگر چه دولت های نهم و دهم و مسوولان وقت فرهنگی آن نیز همراهی خوبی با برخی تندروی ها در حوزه ی فرهنگ از خود نشان می دادند.

«جواد شمقدری» معاون سازمان سینمایی در دولت دهم، با وجود آنكه در آغاز به كار خود، با صدور مجوز برای برخی فیلم ها از جمله فیلم «به رنگ ارغوان» ساخته ی «ابراهیم حاتمی كیا»، به نظر می رسید روند سازنده یی را پیش گرفته است، اما اتفاق هایی كه از میانه ی راه معاونت او در حوزه ی سینما رخ داد از جمله بسته شدن «خانه سینما» و توقیف آثار فیلمسازان با توجیه ضد امنیتی و ضد اخلاقی بودن آنها، اندك دلگرمی سینماگران را از آنها گرفت و بر انتقادها نسبت به عملكرد رییس سازمان سینمایی دولت دهم افزود.

در آن زمان همین رویكرد از سوی مجلسی‌ها نیز در پیش گرفته شد و «حوزه هنری» نیز به آن دامن زد و در نهایت اشتباه‌كاری و سوء برداشت برخی افراد و نهادها به توقیف فیلم های ساخته شده ی مفاخر سینمای ایران منجر شد.

«پاداش» (1387) به كارگردانی «كمال تبریزی»، «خیابان‌های آرام» (1389) اثر دیگر كمال تبریزی،‌ «گزارش یك جشن» (1389) اثر ابراهیم حاتمی كیا، «خرس» (1390) اثر «خسرو معصومی»، «خانه پدری» (1389) اثر كیانوش عیاری و «قصه ها» ساخته ی «رخشان بنی اعتماد» از جمله ی این آثار سینمایی هستند كه ماجرای توقیف شان به دولت قبل باز می گردد.

اگر چه از میان این آثار دو فیلم «خانه پدری» و «قصه ها» موفق به اخذ مجوز در دولت تدبیر و امید شده اند، اما برخوردهای صورت گرفته درباره ی اكران این آثار نشان می دهد، فشارهای خارج از قاعده یی در جریان است كه به طور عملی مجوزهای وزارت ارشاد را بی اعتبار كرده است؛ فشارهایی كه اكران «خانه پدری» را نیز متوقف كرد.

فیلم «گشت ارشاد» نیز چند سال پیش سرنوشت مشابه «خانه پدری» داشت؛ گرچه آن فیلم مجوز رسمی وزارت ارشاد را داشت اما با اعمال فشار گروه های خاص، اكرانش متوقف شد.

اكنون نیز با وجود وعده های فرهنگی دولت یازدهم، به نظر می رسد مخالفان این روند همچنان از اهرم های خود برای فشار و تاثیر گذاری بر تصمیم های نهادهای فرهنگی دولت استفاده می كنند؛ رویكردی كه وزارت فرهنگ و ارشاد دولت یازدهم را كه گشایش در حوزه ی فرهنگ از وعده های اصلی آن بود در یك دوراهی بزرگ قرار داده است؛ دوراهی همراهی با سینماگران یا تامین نظر نمایندگان مجلس! چراكه برخی معتقدند عقب نشینی وزارت ارشاد در قبال خواست گروه ها و نهادهای غیر مرتبط یا خارج از قوه ی مجریه، لاجرم از مقبولیت آن در میان سینماگران خواهد كاست و همراهی این وزارتخانه با سینماگران نیز احتمال برخورد از سوی نمایندگان را افزایش خواهد داد.

نارضایتی سینماگران از عملكرد نهادهای سینمایی وزارت ارشاد به موجب توقف اكران «خانه پدری» در همین چارچوب قرار می گیرد. اكنون بسیاری از سینماگران از وضعیت ایجاد شده ناراضی هستند و اقدام وزارت ارشاد در این زمینه را اگرچه زیر فشار نهادهای خارج از قوه ی مجریه تلقی می كنند، اما درست نمی دانند.

در همین ارتباط «فرهاد توحیدی» فیلمنامه نویس و رییس هیات مدیره ی «خانه سینما» در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: اختیاری كه در آیین نامه ی صدور پروانه ی نمایش برای وزیر پیش بینی شده، آخرین اختیاری است كه می شود از آن استفاده كرد. اما اینكه پروانه ی نمایش صادر شود و بعد مقام وزارت بنابر مصالحی جلوی نمایش را بگیرد، اتفاق خوبی نیست. پروانه ی نمایشی كه برای یك فیلم صادر می شود، اعتبار خودش را دارد و اگر قرار باشد هر روز اعمال نظرهای جدید درباره ی آن شود، فضای كسب و كار و امنیت سرمایه گذاری در سینمای ایران با مخاطره ی جدی رو به رو خواهد شد.

توحیدی افزود: در این شرایط امنیت شغلی سینماگران ایران كه زیر مجموعه ی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند به خطر می افتد. برای مجموعه یی كه در چارچوب دولت تدبیر و امید كار می كند باید تدبیر كردن اصل اول باشد.

به گفته ی توحیدی به یمن تدابیر و سیاست های اتخاذ شده ی دولت یازدهم وضعیت سینما در یك سال گذشته نشان داد، این حوزه در حال پشت سر گذاشتن دوران ركود و نقاهت هشت سال گذشته و وارد شدن به یك فضای جدید است. اما برخی اتفاق ها از جمله حواشی ایجاد شده پیرامون «خانه پدری»، نقض غرض محسوب می شود.

به باور او، نباید اقدام هایی صورت گیرد كه تمام رشته های نهادهای فرهنگی و سینمایی دولت یازدهم در طول یك سال گذشته پنبه شود.

وی با تاكید بر اینكه وزارت ارشاد در تصمیم گیری های خود تحت فشار نهادهای خارج از قوه ی مجریه است، افزود: به گمان من با كمال تاسف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحت فشار نهادهای خارج از قوه ی مجریه تصمیم به توقف اكران «خانه پدری» گرفته است. به عنوان مثال فشار برخی از اعضای كمیسیون فرهنگی مجلس در این زمینه بی تاثیر نبوده است.

توحیدی اضافه كرد: این اقدام ها فقط مختص حوزه ی فرهنگ نیست و باید آنها را قالب یك پروژه دید، زیرا این اتفاق ها علیه تصمیم گیری های دولت در حوزه های دیگر نیز می افتد. دولت در حوزه ی سیاست خارجی یا اقتصاد تاكنون عقب نشینی نكرده است، اما در حوزه ی فرهنگ از آنجا كه دیوار این حوزه همیشه كوتاه بوده است، عقب نشینی صورت می گیرد.



*** سینماگران سكوت نخواهند كرد

دخالت های فراقانونی صورت گرفته در زمینه ی فرهنگ، طی سال های اخیر بارها دل اهالی فرهنگ از جمله سینماگران را شكسته و آنها را در زمینه ی آینده ی شغلی شان نگران كرده است. این بار اما به گفته ی رییس هیات مدیره ی «خانه سینما»، سینماگران مجبورند برای دفاع از خود و آینده ی حوزه ی هنری شان واكنش نشان دهند.

فرهاد توحیدی در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا در این زمینه گفت: «خانه سینما» به عنوان جامعه ی اصناف سینمای ایران، نگران امنیت شغلی اعضای خود و امنیت سرمایه گذاری در سینمای ایران است. از این رو ما به عنوان اعضای این نهاد صنفی موظف هستیم كه در قبال سیاست هایی كه عرصه را بر سینمای ایران تنگ كرده، از جمله اقدام های «حوزه هنری» واكنش نشان دهد؛ اقدام هایی كه متاسفانه از چند سال گذشته به این سو ادامه دارد و رسمیت پروانه های نمایش را به صورت عملی زیر سوال می برد.

به گفته ی فرهادی، «خانه سینما» نسبت به تنگ نظری ها و رفتارهای مشابه با رفتاری كه با «خانه پدری» چه از سوی «حوزه هنری» و چه از سوی سینماهای شهرداری انجام می شود بی تفاوت نخواهد بود و از همه ی ابزارهایش برای تغییر این سیاست ها استفاده خواهد كرد.

به باور رییس هیات مدیره ی «خانه سینما»، فیلم هایی مثل «خانه پدری» ساخته كیانوش عیاری و «قصه ها» ساخته ی رخشان بنی اعتماد نباید با وجود داشتن پروانه ی رسمی نمایش با برخوردهایی از طرف مجموعه ی دستگاه های اجرایی یا سینماهای مربوط به حوزه ی هنری یا شهرداری مواجه شوند كه اینگونه امكان نمایش آنها را منتفی ساخته است.

توحیدی در پایان این گفت و گو تاكید كرد: «خانه سینما» با همه ی احترامی كه برای دولت تدبیر و امید و دولتمردان قایل است، در جایی كه پای منافع صنفی و امنیت شغلی اعضای آن پیش بیاید، ناچار به واكنش است. ما ناگزیریم وظایف مسوولان فرهنگی و تعهداتی را كه در قبال سینماگران ایران دارند به آنها گوشزد كنیم و از آنها تقاضا كنیم كه تسلیم فشارهای خارج از قاعده ی نهادهایی كه مسوولیتی در این زمینه ندارند نشوند، به وظایفشان عمل كنند و با فشارهایی كه از خارج از حوزه ی دستگاه اجرایی متوجه سینمای ایران شده مقابله كنند.



*** نگاه آخر

سخت گیری ها علیه «خانه پدری»، آخرین ساخته ی كیانوش عیاری كارگردان صاحب نام ایرانی، به بهانه ی بد بودن این فیلم سابقه ی 4 ساله دارد. این در حالی است كه سینماگران و منتقدان سینمایی نظر متفاوتی در این زمینه دارند.

به اعتقاد آنها «خانه پدری» فیلم خوبی است كه اكران آن با اقبال عمومی رو به رو خواهد شد و در صورت نمایش هیچ تاثیر ناگواری در امنیت روانی جامعه آنگونه كه مخالفان ادعا می كنند نخواهد افتاد. نمایش این فیلم در بخش خارج از مسابقه ی سی و دومین جشنواره ی فیلم «فجر» در بهمن ماه 1392 تحسین منتقدان را برانگیخت.

نگاه مثبت سینماگران به «خانه پدری» در نقدهای نوشته شده بر این فیلم نمایان است. «غیرت های اضافی رسوب كرده در كنج تاریخ» نوشته ی «حسن قنبری» یكی از همین نقدهاست كه در سایت سینمایی «سلام سینما» بازنشر شده و در آن آمده است: «خانه پدری» یك فرم تمام عیار در میزانسن، طراحی صحنه و لباس، حركت دوربین و كادرهای آن و … است، كاری كم نقص در اجرای فرم كه به شدت ماهرانه و زیركانه تاثیرش را بر محتوای اثر می نهد و گهگاه واكنش خشم و انزجار مخاطب را بر می انگیزد.

«از لحاظ روشنفكری پیروز و از لحاظ اخلاقی صادق» نیز عنوان نقد «موحد منتقم» بر «خانه پدری» است كه در آن آمده است: این درام ارزشمند كیانوش عیاری كه مایه اعتبار ژانر درام در سینمای ایران است، داستان یك خانواده را در پنج دوره تاریخی بازگو می كند.همانند جدایی نادر از سیمین كه دروغ گویی و عواقب آن را نشان می داد, عیاری در خانه پدری، روی فرهنگی زوم كرده است كه در بطن خود پنهان كاری را پرورش می دهد و همه جنایت ها و خشونت ها و گره های بعدی نیز از دل آن زاده می شود.

با امید به اینكه از این پس، شاهد رویكردی منصفانه و به دور از سخت گیری های متعصبانه در برخورد با آثار هنری هنرمندان باشیم؛ چراكه نجات و باروری فرهنگ و هنر یك ملت همواره در گرو وجود فضای واقع بینی و به دور از تعصب های بی منطق است؛ فضایی كه هنرمندان بتوانند در آن با اطمینان به ایده پردازی، خلاقیت و تولید آثار فاخر بپردازند.

*از:مهتاب افشین نسب (گروه پژوهش های خبری)

پژوهشم**9282**2054