هنر فيروزه تراشي از جمله هنرهايي با قدمت چند هزار ساله در خراسان رضوي است كه براي جاودانگي و جهاني شدنش نيازمند توجه و هنرمندي مسئولان متولي در اين حوزه است.
فيروزه يا 'تركوئيس' به معناي سنگ تركي در زبان لاتين است كه علت اين نامگذاري آن است كه فيروزه ايران از طريق تركيه به اروپا صادر مي شده است.
فيروزه يكي از سنگهاي قيمتي است كه از عهد باستان در ايران شناخته شده، از كتيبه بنياد كاخ داريوش در شوش معلوم مي‌گردد كه در آن تاريخ سنگ فيروزه بنام 'احسائين' ناميده مي شد و از خوارزم براي زينت آلات كاخ آورده شده بود.
فيروزه سنگ آرزوهاي تمام پادشاهان ممالك از زمان كوروش و داريوش است كه به عنوان هديه از طرف آنها به تمام سلاطين داده مي‌شد.
در كشور ايتاليا از فيروزه آبي و صاف كه به 'گوهر آبي' معروف است، به عنوان گرانقيمت ترين جواهرات استفاده مي شود.
اما قلب هنر فيروزه تراشي در استان خراسان رضوي، سرزمين خورشيد و پهنه تاريخي كهن اين سرزمين مي زند.
فيروزه نيشابور با قدمت پنج هزار ساله و هنر فيروزه تراشي هنرمندان خراساني با سه هزار سال قدمت نام اين سنگ را با بهترين كيفيت در جهان به نام 'فيروزه نيشابور' به ثبت رسانده است.
فعاليت 300 كارگاه تراش فيروزه در خراسان رضوي كه مقام نخست را در كشور دارند درحالي ادامه دارد كه تنها 25 استادكار روي هنر فيروزه تراشي و هنرهاي تابعه آن به صورت تخصصي و انحصاري كار مي كنند.
عضو كميته ملي تدوين استاندارد جواهرات كشور در اين باره گفت: سالانه 40 تن سنگ فيروزه در خراسان رضوي توليد مي‌شود كه 15 تا 20 درصد آن به صورت نگين تراش مي خورد.
سيد جواد پيش بين افزود: سالانه شش هزار كيلو گرم فيروزه در كارگاه هاي تراش فيروزه مشهد و نيشابور تراش مي‌خورد كه حجم بسيار زياد مي باشد.
مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي نيز گفت: از دل معدن فيروزه در دامنه جنوبي كوه بينالود در 53 كيلومتري شمال غربي نيشابور سنگي استخراج مي شود كه طرفداران بسيار در جهان دارد و همه كشورهاي جهان در نوع و رنگ اين سنگ حيرت زده مانده اند.
رجبعلي لباف خانيكي افزود: فيروزه تراشي هنري است كه از پيشينه تاريخي بسيار برخوردار است و جزو هنرهاي ارزشمند و تاريخي محسوب مي شود.
عامل توسعه خوشه جواهرات خراسان رضوي نيز در اين باره گفت: 20 سال قبل براي فروش ماهانه توليدات معدن فيروزه، مزايده عمومي و كاملا آزاد و مشخص برگزار مي شد، اما از معضلات فعلي معدن فيروزه نيشابور مي توان به نحوه توزيع توليدات آن بين فيروزه تراشان اشاره كرد كه پيوسته مورد گلايه اين صنف است.
جواد پيش بين افزود: روش استحصال در اين معدن هنوز به روش انفجار انجام مي گيرد كه در اين فرآيند بخشي از اين سنگ گرانبها از بين مي رود لذا بايد به دنبال تغيير در روش استخراج اين سنگ قيمتي باشيم تا ميزان هدر رفتن آن به حداقل برسد.
وي اظهار كرد: طي چند سال اخير واردات فيروزه هاي مصنوعي معروف به فيروزه آمريكايي، فيروزه چيني و تبتي تهديدي جدي براي اين سنگ ارزشمند شده و هنوز اين وضعيت مديريت نشده است.
پيش بين با بيان اينكه هيچ آمار دقيقي از واردات و صادرات سنگ فيروزه وجود ندارد افزود: بخش اعظم واردات و صادرات فيروزه به روش غير مجاز انجام مي شود و دليل آن حجم كم و سود زياد اين فرآورده است.
اين متخصص سنگ شناسي با بيان اينكه بخش زيادي از فيروزه نيشابور به كشورهاي آسياي شرقي و حاشيه خليج فارس صادر مي شود خاطر نشان كرد: در بين فيروزه داخلي بالاترين كيفيت به ترتيب به فيروزه نيشابور، شاهرود و كرمان تعلق دارد.
معاون سابق صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي هم گفت: با وجود اينكه فيروزه نيشابور در دنيا شناخته شده، اما در زبان لاتين به سنگ 'توكائس' يعني سنگ تركيه معروف است.
حسين خواجه بيدختي افزود: اين فقط به اين دليل است كه تركيه در روزگاري گذرگاه و محل عبور و حمل اين سنگ به كشورهاي اروپايي بوده است.
وي بيان كرد: فيروزه نيشابور نسبت به سنگ هاي هم نوع خود در ديگر نقاط ايران و حتي جهان ممتاز است.
خواجه بيدختي افزود: ثبت هنر فيروزه تراشي علاوه بر اينكه افتخاري براي ايران است به توسعه همه جانبه اين صنعت نيز كمك مي كند.
رييس اتحاديه فيروزه و عقيق تراشان مشهد نيز با اشاره به قدمت پنج هزار ساله استخراج سنگ فيروزه گفت: 90 درصد از كارگاه هاي تراش فيروزه كشور در مشهد مقدس فعال است.
عبدالصمد رحيمي مقدم اظهار كرد: 500 واحد تراش سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي زير پوشش اين اتحاديه فعاليت دارند كه 200 واحد در حوزه تراش فيروزه كار مي‌كنند و علاوه بر اين 100 واحد تراش فيروزه در نيشابور فعاليت دارند.
وي با بيان اينكه شمار زيادي از تراشكاران و هنرمندان در اين عرصه فعاليت دارند افزود: همچنان مشكلات متعددي فراروي اين هنر صنعت است.
وي گفت: خراسان رضوي بهره برداري درست از صنعت فيروزه ندارد و اين مسئله كاملا نگران كننده مي باشد.
وي با اشاره به مشكلات سر راه توليد و صادرات سنگ فيروزه اظهار كرد: توجه مسوولان به اين هنر صنعت و تلاش در جهت ثبت ملي و جهاني آن مي تواند راهگشاي حل اين مشكلات باشد.
وي افزود : حمايت از داشته هاي تاريخي، فرهنگي و ميراث و منابع سرزميني يكي از راههاي حفاظت و صيانت از فرهنگ، تمدن و تاريخ است كه هنر و صنايع دستي به عنوان نماد هر فرهنگ و تمدن مي توانند معرفي گويا در جهان باشند.
سرمايه گذاري در هنر فيروزه تراشي با توجه به قدمت و آوازه و مرغوبيت سنگ فيروزه نيشابور علاوه بر ارزآوري مي تواند اشتغال قابل توجهي در اين بخش ايجاد كند.
معدن سنگ فيروزه نيشابور در دامنه جنوبي كوه بينالود و 53 كيلومتري شمال غربي شهر نيشابور در استان خراسان رضوي قرار دارد.
ذخيره قطعي معدن فيروزه نيشابور 85 هزار تن برآورد شده است.
شواهد تاريخي نشان مي دهد كه قديمي ترين سنگ فيروزه جهان كه به دست انسان تراشيده شده است از عمق سه و نيم متري زمين در 20 كيلومتري نيشابور كشف شده كه برروي كمربند اسكلت انساني 5500 ساله قرار داشته است.
طبق آمار غير رسمي سالانه 80 درصد فيروزه نيشابور به خارج از كشور صادر مي شود./4
7496 / 6053
مشهد - ايرنا - هنر فيروزه تراشي در خراسان رضوي قدمتي پنج هزار ساله دارد اما عدم حمايت لازم از اين هنر منحصر به فرد آن را در چند قدمي فراموشي و رفتن به حاشيه قرار داده است.
