شیخ مصلح الدین مشرف الدین محمدبن عبدالله مشهور به سعدی شیرازی در شاعری بی همتا بود و در اثرهایش از واقعیت های روزمره ی زندگی مردم روزگار خود الهام می گرفت و بر این پایه اشعاری ناب و حكایت هایی دلنشین را به رشته تحریر در می آورد. این ویژگی برجسته ی سعدی توجه بسیاری از نویسندگان ایرانی و خاورشناسان غربی را به خود جلب كرده است.
چنان كه سمله(semelet) خاورشناس فرانسوی در ابتدای ترجمه ی اثر گلستان سعدی نوشته است: «سعدی وضع طبیعی و اخلاقی كشوری را كه در آن زندگی می كرد، به خواننده معرفی می كند.»
هانری ماسه(Henri Massé) شرق شناس فرانسوی موضوع رساله ی دكترای خود را بر پایه ی تحقیق درباره ی سعدی قرار داد و به این نتیجه رسید كه آثار سعدی نه تنها آینه ی شیراز سده ی هفتم هجری قمری است، بلكه تصویری از مملكت های اسلامی آن روزگار را نمایان می سازد.
سعدی در شیراز مهد پرورش شاعران نامی و ادیبانی بزرگ دیده به جهان گشود. او از همان دوره ی كودكی با تشویق پدر، به آموختن علوم زمانه ی خویش پرداخت و توانست اطلاعات بسیاری را درباره ی تاریخ و ادبیات ایران زمین كسب كند. وی سال های بعد برای تحصیل راهی بزرگ ترین مركز علمی و ادبی آن روزگار؛ بغداد شد و آموزش های لازم را در مدرسه ی نظامیه فراگرفت و از محضر استادان بزرگی همچون ابوالفرج بن جوزی و شیخ شهاب الدین سهروردی بهره های فراوانی برد.
دوره ی زندگی این شاعر بزرگ همزمان با حمله ی مغولان به ایران بود، در آن هنگامه سعدی برای افزودن به اندوخته های خویش، راهی سفری دور و دراز شد و از كشورهای بسیاری همچون عراق، شام، حجاز و شمال آفریقا گذر كرد و پس از این مسافرت طولانی با كوله باری از تجربه به دیار خویش بازگشت و به سرودن شعرهایی ناب با اندرزهایی خردمندانه پرداخت.
سعدی شیرازی با سرودن اشعاری زیبا و خلق شاهكارهایی همچون گلستان و بوستان خدمت های ارزنده ای به ادب و فرهنگ این مرز و بوم كرد.
بوستان یا سعدی نامه نخستین اثر بزرگ هنری او بود كه در 10 باب و قالب مثنوی سروده شده است. وی در این منظومه ی تعلیمی با سرودن شعرهای دلنشین، در هر بخش از آن حكایت هایی شیرینی را بیان می كند كه هركدام بیانگر نكته هایی چون عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذكر، تربیت، توبه، مناجات و شكر هستند.
وی یك سال پس از خلق بوستان، اثر ارزنده ی گلستان را كه آمیخته‌ای از نثر و نظم بود به پایان رساند و سعدی در این اثر یك دیباچه و هشت باب با نثری مسجع(آهنگین) را به كار برده كه بیشتر نوشته های آن كوتاه و به شیوه ی داستان ها و نصیحت های اخلاقی است.
مواعظ، صاحبیه، قصاید سعدی، مراثی سعدی، مفردات سعدی، كتاب نصیحه الملوك، رساله در عقل و عشق، الجواب، مجالس پنجگانه و هزلیات سعدی از دیگر اثرهای استاد سخن پارسی محسوب می شود.
مهارت غیر قابل توصیف این سخن سرای بزرگ در آمیختن تجربه‌های تلخ و شیرین و باز كردن زوایای روح و دل آدمیان با بهره‌گیری از ظریف ترین عواطف عاشقانه، توصیف زیبایی های طبیعت و لحظه های شوق و هجران، چنان شكوه و جلالی به اثرهای او و جایگاه ارزشمند وی به عنوان شاعری بزرگ بخشید كه در دوره ی حیاتش نیز آثار وی سرمشق دیگر شاعران و نویسندگان قرار گرفت.
سعدی شیرازی در انواع قالب های شعری همچون قصیده و رباعی و غزل طبع آزمایی كرد اما بیشترین شهرت وی در سرودن قصیده هایی روشن، روان، ساده و بی‌تكلف است كه در این قصاید ستایش خداوند، پند و اندرز را به نیكی مطرح می كند.
این سخن سرای بزرگ فارسی در سرودن غزلیات نیز زبانزد همگان است. او در غزل عشق، شور و شوق را به خوبی مطرح می كند و این گونه شكل نوینی از غزل سرایی در زمان سعدی آغاز می شود كه در دوره ی حافظ به كمال می رسد.
سرانجام این شاعر بلندآوازه پس از عمری تلاش در راه غنی سازی ادبیات فارسی در نیمه ی دوم سده هفتم هجری خورشیدی رخ در نقاب خاك كشید و به دیار حق شتافت. اكنون آرامگاه او در چهار كیلومتری شهر شیراز میعادگاه دوستداران اهل فرهنگ و ادب است.
شهرت جهانی این سخن سرای نامی ایران زمین سبب شد تا مركز سعدی شناسی ایران؛ یكم اردیبهشت 1381 هجری خورشیدی را روز بزرگداشت این شاعر پرآوازه اعلام كند.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت سعدی شیرازی با عبدالحسین فرزاد استاد زبان و ادبیات فارسی به گفت و گو پرداخته است.
عبدالحسین فرزاد با بیان اینكه تصور نمی كنم كسی را بتوان در ایران یافت كه بیتی از سعدی را از برنباشد، عنوان كرد: تمامی فارسی زبانان دنیا، سعدی را می شناسند و ابیات پندآمیز و طنزهای ادبی او را درموقعیت های خاص كلامی خود به كار می برند. سعدی نماد مرشدی است كه پند و زهد می آموزد اما ابزار او در این آموزش؛ شعر و نثر در قالب زیبای زبان فارسی است، آن چنان كه بیت های عربی او هم لطافت ایرانی را با خود به همراه دارد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی در ادامه خاطر نشان كرد: سعدی را باید در غزل شناخت. در ادبیات جهان، هیچ شاعری را در غزل روان دست تر از سعدی ندیدم. غزل او غزل زمینی و روح پرور محسوب می شود. در ادبیات عرب با آنكه غزل سرا فراوان است و نام هایی درخشان مثل امرؤالقیس، عمربن ابی ربیعه، قیس عامری(مجنون)،كثیرعزه و ... وجود دارد اما هیچ كدام، روانی و چیره دستی سعدی را در ادراك و بیان ساده ندارند.
وی سعدی را استاد مسلم سخن و افصح‌المتكلمین(یكی از لقب های سعدی شیرازی) دانست و گفت: كلام در دست سعدی چون موم؛ نرم است. وی واژه ها را آن گونه كه می‌خواهد، شكل می‌دهد. غزل سعدی، غزل گفتاری محسوب می شود. بدین معنا كه از صِناعات(هنر) تكلف‌آمیز(دشوار) ادبی خالی و هم چون درد دل و نجوای ساده ی عاشقانه است. پیش از سعدی، انوری ابیوردی شاعر توانای فارسی، این نوع غزل را ابداع كرد و سعدی آن را به اوج رساند. با خواندن ابیات انوری این موضوع را در می یابیم كه با آن كه او دارای دشوارترین قصاید فنی در ادب فارسی است اما در ابداع غزل جدید بسیار موفق و در غزلیاتش زبان روزمره به كار رفته است كه البته سعدی شیرازی این زبان ساده ی گفتاری را به كمال می‌رساند.
عبدالحسین فرزاد با بیان این كه سعدی در ادبیات فارسی، شعر را تا مرز ادراك مردم، قابل فهم كرد، گفت: شاعران درباری پیش از سعدی شیرازی، شعر را یكی از لوازم دربار می‌پنداشتند بنابراین آن را با جامه های فاخر و دشوار می‌سرودند. نزار قبانی غزل سرای بزرگ معاصر عرب می گوید:«من شعر را مردمی كردم مانند نانی كه همه می خورند و یا گنجشكی كه لب پنجره ی همه می نشیند.» سعدی را هم از این نظر می‌توان شاعر مردم نامید به این دلیل كه در شعرش با شاهان به همان گونه سخن گفت كه با مردم عادی سخن می گوید. چنان كه همواره مردم با اشعار سعدی زندگی كرده و می كنند.
این استاد زبان و ادبیات فارسی در ادامه خاطر نشان كرد: سعدی رگ خواب مخاطب ایرانی را خوب می‌داند. او جامعه‌ای را كه در شعرش معرفی می‌كند، خوب می‌شناسد و روانكاوی می‌كند. جامعه ی او جامعه‌ای محسوب می شود كه در آن اختلاف طبقاتی بسیار زیاد است و مردم به این باور رسیده اند كه این نابرابری های اجتماعی جبری، از پیش تعیین شده و غیر قابل تغییر است.
عبدالحسین فرزاد سعدی را نماینده‌ی خوبی برای ذوق و منش ساده‌ی ایرانی دانست و افزود: او ویژگی‌های یك ایرانی را دارد. خوش‌ذوق و مردم‌دار با رفتاری مسالمت‌آمیز است. شاعری كه او را می توان در جرگه ی شعرای متدین و معتقد به ارزش‌های معنوی قرار داد. او خردمند است اما گاهی خودش را به بی‌خبری می‌زند. سعدی در بوستان اثر ماندگار خویش، سیمای زاهدی را دارد كه تا مرز عرفان پیش می رود اما عارف نمی شود و زاهد باقی می ماند. پندهای سعدی در قالب نصیحت های ملایم و شیرین است كه همه آن ها را می پسندند. سعدی را در بسیاری موارد می توان همانند شكسپیر دانست. وی شرایط موجود جامعه را به رسمیت می شناسد و در آثارش از دگرگونی آن سخنی گفته نمی شود. جدال سعدی با مدعی كه در پایان اثر دیگرش گلستان آمده است این نظرگاه را به صورت كامل روشن می كند. سعدی فقر را جوهر(هر چیزی كه قایم به ذات خویش است) می داند نه عرض(در حالی كه دوام نیابد). بنابراین فقرا را به تحمل فقر و ثروتمندان را به بخشندگی دعوت می كند.
این استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: سعدی، سعدی است و در بزرگی و عظمت شاعری، بی مانند. یكی از كارهای خوبی كه سعدی در آثارش انجام داده این است كه هر سخن حكمت آمیزی را كه سعدی در اشعار عرب و احادیث نبوی خوانده در شعرهای خود به فارسی برگردانده است. انسان گرایی در اشعار سعدی موج می زند.
عبدالحسین فرزاد در پایان سخنانش بیان كرد: این چند بیت سعدی یكی از زیباترین و انسانی ترین اشعار جهان محسوب می شود و ترجمه ی حدیث رسول اكرم(ص) است كه تمامی انسان دوستان جهان این ابیات را به زبان خودشان ترجمه كرده اند. این ابیات را استاد صیرفیان در میان فرشی زربافت قرارداده اند كه به وسیله ی جمهوری اسلامی به سازمان ملل اهدا شده است:
بنی آدم اعضای یكدیگرند
كه درآفرینش ز یك گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضو ها را نماند قرار
تو كز محنت دیگران بی غمی
نشاید كه نامت نهند آدمی
از:فاطمه مهدوی
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2002**9131
تهران- ایرنا- یكم اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی شیرازی شاعر پرآوازه ی ایران زمین است؛ استاد مسلم سخن كه با سرودن شعرهایی ناب و حكایت هایی دلنشین، جامعه روزگار خویش را با جلوه ای دیگر از ادبیات فارسی آشنا ساخت و نام خود را با آثار ارزشمند خویش در تاریخ ادب و فرهنگ این مرز و بوم جاودان كرد.
