تنوع گونه ای كشور را دریابیم

علاوه بر این گونه های منقرض شده در كشور گونه های ارزشمند دیگری مانند گورخر ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه و گوزن زرد نیز در خطر انقراض قرار دارند كه به اعتقاد كارشناسان امر اگر راه حلی اساسی برای حفاظت از آنها اتخاذ نشود قطعا در آینده ای نه چندان دور شاهد انقراض این گونه ها خواهیم بود.

از 74 گونه قرار گرفته در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت، 19 گونه از پستانداران، 25 گونه از پرندگان، 16 گونه از خزندگان، 4 گونه از دوزیستان و 10 گونه از ماهیان آب های داخلی كشور هستند كه در سال 2014 به عنوان گونه های مهره دار در معرض تهدید در لیست سرخ IUCN قرار گرفتند.

با توجه به اهمیت موضوع، سازمان ملل متحد 22 مه (اول خرداد) را به عنوان روز جهانی تنوع زیستی نامگذاری كرده است كه در این روز فعالیت هایی در تمام دنیا انجام می شود.

این روز هر سال شعار مخصوص به خود دارد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد شعار امسال روز جهانی تنوع زیستی را ' تنوع زیستی برای توسعه پایدار ' نامگذاری كرده است.

به اعتقاد كارشناسان تعیین این شعار نشان دهنده اهمیت تلاش های انجام شده در تمام سطوح برای ایجاد مجموعه ای از اهداف توسعه پایدار (SDGs) به عنوان بخشی از دستور كار توسعه سازمان ملل متحد پس از 2015 است.

همچنین نشاندهنده اهمیت نقش تنوع زیستی برای دستیابی به توسعه پایدار است.

اصغر مباركی مدیر كل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیكی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار علمی ایرنا گفت: این دفتر برای حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری در خطر انقراض برنامه های مطالعاتی و اجرایی تعریف كرده است.

وی افزود: تاكید دفتر ذخایر ژنتیكی بر انجام مطالعه بر روی گونه های آندمیك و بومی ایران است زیرا این گونه ها فقط در ایران پراكنش دارند از این رو فعالیت های داخلی تاثیر مستقیم بر روی حیات آنها دارد.

مباركی ادامه داد: برخی گونه ها مانند خرس سیاه كه هم در ایران و هم در كشورهای دیگر پراكنش دارند نیز از اهمیت زیادی برخوردارند اما قطعا فعالیت كشورهای دیگر نیز بر روی حیات این گونه ها تاثیرگذار خواهد بود بنابراین مطالعه گونه های آندمیك برای ما در اولویت قرار دارد.

وی افزود: یكی از این گونه های آندمیك سمندر لرستانی است كه در تمام دنیا فقط در ایران وجود دارد بنابراین حفظ این گونه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

مدیر كل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیكی گفت: اكنون مقدمات برنامه مطالعاتی این گونه ها آغاز شده است و به زودی وارد مرحله اجرا می شود.

وی با با بیان اینكه بر همین اساس مطالعه برخی گونه های گیاهی نیز در دست انجام است افزود: حتی ممكن است در روند شناسایی و مطالعه گونه های مختلف گیاهی و جانوری یك منطقه به نسبت گونه ای كه در آن وجود دارد، جزو مناطق حفاظت شده اعلام شود.

مباركی در ادامه به اهداف تعهد آیچی اشاره كرد و گفت: در آخرین نشست متعاهدین كنوانسیون تعهد زیستی در سال 2010 در شهر آیچی ژاپن تعهدی در 5 محور اصلی و 20 هدف تنظیم شد كه به اهداف آیچی شهرت یافت.

وی اظهار كرد: این اهداف برای سال 2020 تعریف شده است كه توجه و معرفی عوامل از بین رفتن تنوع زیستی، كاهش فشارهای مستقیم بر روی تنوع زیستی و بهبود استفاده پایدار، بهبود وضعیت تنوع زیستی از طریق حفاظت اكوسیستم گونه ها و تنوع زیستی، افزایش فواید حاصل از تنوع زیستی و اكوسیستم ها برای همه و افزایش فعالیت های اجرایی از طریق طرح ریزی مشاركتی، مدیریتی دانش و ظرفیت سازی محورهای اصلی آیچی است.

*** وضعیت گونه های جانوری وحشی در ایران

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، برخورداری از تنوع اقلیمی به علاوه وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب از غنای گونه ‌ای بالایی برخوردار است.

براساس آخرین بررسی‌ ها 1140 گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آبهای داخلی در اكوسیستم ‌های خشكی و آبهای داخلی ایران شناسایی شده است.

پستانداران با 197 گونه شناسایی شده، طیف وسیعی از جانوران را از نظر جثه در بر می ‌گیرد، به طوری كه از پستاندار بسیار كوچكی كه حشره خوار كوتوله نامیده می ‌شود و فقط در حدود 2 گرم وزن دارد تا نهنگ‌ های بزرگ آبهای دریای جنوب با طول بیش از 30 متر و وزن 130 تن را می‌ توان در این رده مشاهده كرد.

در میان مهره‌ داران 535 گونه پرنده شناسایی و گزارش شده كه این تعداد گونه‌ معادل كل گونه‌ های پرنده گزارش شده در قاره اروپا و دو سوم پرندگان خاورمیانه است، پرندگان به سبب برخورداری از قدرت پرواز ، صاحب وسیع ترین محیط بلامعارض در هوا هستند، هم اكنون پرندگانی مانند درنای سیبری، اردك سرسفید، اردك مرمری، میش مرغ، هوبره، پرندگان شكاری و تعدادی دیگر از گونه ها در كشور در معرض تهدید و انقراض قرار دارند.

از رده خزندگان نیز تاكنون227 گونه مورد شناسایی قرار گرفته ، اما اطلاعات مفید و قابل دسترس در مورد اغلب این گونه ها بسیار اندك است، كمبود مطالعات جامع در مورد بیولوژی و وضعیت حفاظتی این گونه ها از یك طرف و جمعیت رو به زوال با توجه به عوامل متعدد تهدید كننده به ویژه تخریب زیستگاه های آنها در سال های اخیر موجب نگرانی زیادی در مورد تعدادی از گونه های ارزشمند خزنده كشورمان شده است.

از رده دوزیستان نیز در 21 گونه تاكنون گزارش شده و در بین آنها سمندرها از نظر وضعیت حفاظتی از درجه اهمیت بیشتری برخوردار هستند و اطلاعات بسیار كم و جزئی از بیولوژی و اكولوژی آنها در دست است، گونه هایی مانند سمندر لرستانی، سمندر كردستانی، سمندرغارزی ایرانی و سمندر آذربایجانی در وضعیت بحرانی یا در معرض خطر انقراض قرار دارند.

ماهیان آبهای داخلی ایران شامل 160 گونه بوده كه در 25 خانواده جای گرفته ‌اند كه به دلیل عدم توجه لازم به حفظ و مدیریت آبزیان آب های داخلی طی سال های اخیر مطالعات جامعی برای شناخت ماهیان در اكوسیستم های آبی مختلف صورت نگرفته و از فراوانی و پراكنش بسیاری از گونه ها اطلاعات و آمار دقیقی در دسترس نیست و یا جمعیت برخی گونه ها نظیر ماهی كورغار در معرض تهدید است.

به رغم غنای گونه ای قابل ملاحظه، متاسفانه حدود 76 گونه از رده ‌های جانوری كشورمان در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد و ازگونه ‌هایی همچون شیر ایرانی و ببر مازندران امروز جز نامی باقی نمانده و در كمتر از یك قرن گذشته منقرض شده اند و اگر برای حفاظت گونه‌ های ارزشمند و در خطر انقراض مانند گور ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه و گوزن زرد اقدام لازم صورت نگیرد در آینده‌ ای نه چندان دور شاهد انقراض این گونه ‌های نادر نیز در كشورمان خواهیم بود.

در این میان 19 گونه از پستانداران، 25 گونه از پرندگان، 16 گونه از خزندگان، 4 گونه از دوزیستان و 10گونه از ماهیان آب های داخلی كشور در سال 2014 میلادی به عنوان گونه های مهره دار در معرض تهدید در لیست سرخ IUCN قرار دارند.

*** علل بروز چالش در گونه های تنوع زیستی

جزیره ‌ای شدن زیستگاهها و جمعیت گونه ‌ها، وجود سلاح‌های غیر مجاز، حضور دام بیش از ظرفیت در زیستگاهها، تجارت غیر قانونی گونه ‌های جانوری و اجزای آنها، شیوع انواع بیماری‌ ها، خشكسالی ‌های متناوب، عدم امكانات، تجهیزات و نیروی انسانی كافی برای حفاظت و ضعف قوانین و مقررات برخی علل بروز این چالش ها است.

*** راهكارهای اساسی

توسعه و به كارگیری فناوری های نوین برای حفاظت گونه‌ها، جمع‌ آوری سلاح‌ های غیرمجاز و صدور پروانه حمل سلاح شكاری متناسب با نیاز دارندگان، كنترل و پیشگیری از شیوع بیماری‌ها در حیات‌ وحش و تعیین تكالیف سازمان دامپزشكی در رابطه با این موضوع، افزایش جرایم شكار غیرمجاز، لحاظ كردن ارزش‌ گونه ها، توان طبیعی و ظرفیت تحمل زیست بوم‌ها در طرح‌ های توسعه، بیمه تمام محصولات كشاورزی در مقابل حمله حیوانات وحشی، جبران خسارات حمله حیوانات وحشی به انسان از محل صندوق ملی محیط زیست و رفع موانع قانونی جهت استفاده از حمایت و مشاركت مالی بخش خصوصی در حفاظت و تنوع زیستی مانند وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه ها برخی از راهكارهای اساسی در راستای حفاظت از تنوع زیستی كشور است.

علمی ( 5 ) **9014**1440