تا قبل از ورود كیسه های پلاستیكی كه با خود تهدید آلودگی محیط زیست و ترس از سرطان را بیاورند، سبدهای حصیری بافته شده از الیاف گیاهی به نام كوگ (Koug) برای نگهداری نان استفاده می شد.
آبسردكن و یخچال هم مانند امروز عزیز نشده بودند و به جای آن جهله های سفالی (Jahle)كه براساس كاوش های باستان شناسی قدمتی سه هزار ساله دارد، آب شرب را هفت تا هشت درجه خنك تر از دمای محیط به كام تشنگان می ریختند.
البته این تنها كاركرد جهله نبود و در كنار زیبایی ظاهری، كار فیلترهای كنونی را نیز انجام داده و طعم و بوی آب را هم می گرفته و آن را گوارا می كردند.
به جای فرش و موكت هم از تَك و سِوِند كه هر دو از برگ درخت خرما بافته می شدند ولی با یكدیگر تفاوت داشتند، استفاده می شد.
سِوِند (Sevend) كاربردهای بیشتری از تَك داشته و برای ساخت دیوار، اتاقك و سقف منازل سنتی نیز استفاده می شد و این تفاوت كاركرد به شیوه ساخت آنها برمی گشت كه ' تَك '، از درهم تنیده شدن و بافتن پیش (برگ) های درخت خرما و سِوِند از به هم دوختن شاخه های این درخت در كنار یكدیگر ساخته می شود.
برای ساخت تخت های سنتی كه به آن گُفاره گفته می شود نیز از سوند استفاده می شد و شب ها به جای آن كه صدای كولرهای گازی، خواب خفتگان را برآشوبد، با دراز كشیدن بر خنكای آن می توانستند همراه با تماشای آسمان شب، دل به افسانه و رویا داده و خیال خود را به جولان درآورند.
اما این دست ساخته ها كه افزون بر طبیعی بودن و زیبایی چشم نوازشان درون و برون خانه ها را زینت بخشیده و هنرهای كهن را در معرض دید بیننده می گذاشتند، امروز دیگر خریدار چندانی ندارند.
تا حدود 20 سال قبل این وسایل استفاده های خود را داشتند و مردم برای تهیه آنها به تولید كنندگان مراجعه می كردند ولی با ورود وسایل صنعتی به منازل، بازار سنتی مصرف این محصول ها به علت ورود كالاهای صنعتی به منازل در حال كوچك شدن است.
در گذشته كالاهایی مانند جهله كه سفالگری سنتی است و حصیر در استان هرمزگان فروش فراوانی داشته اند ولی اكنون با تغییر وضعیت اقتصادی و ذائقه مردم و ورود وسایلی همچون یخچال، فرش و موكت به بازار، كمتر كسی برای خرید صنایع دستی یاد شده تمایل دارد.
ادامه این روند، خطر منسوخ شدن تولید برخی از صنایع دستی را روز به روز افزایش داده كه خود می تواند تهدیدی برای فرهنگ بومی و محلی استان به شمار رود.
یك صنعتگر بخش صنایع دستی هرمزگان می گوید: محصول زیادی تولید كرده ام كه به دلیل مشكل بازاریابی به فروش نرفته و در انبار نگهداری می شوند.
فاطمه صادقی در گفت و گو با ایرنا ادامه می دهد: حضور و شركت در نمایشگاه ها یكی از راه های بازاریابی و فروش صنایع دستی محسوب می شود ولی تعداد این نمایشگاه ها در سطح استان و كشور كافی نیست.
این صنعتگر حصیربافی یادآور می شود: سال گذشته پس از چند سال، نمایشگاه صنایع دستی در هرمزگان برگزار شد كه غرفه های آن برای هنرمندان استان اجاره ای و برای هنرمندان خارج استان رایگان بود.
وی یادآور می شود: محل دایمی فروش صنایع دستی در هرمزگان نیز به دلیل نبود اطلاع رسانی كافی و تبلیغات مناسب بازدید كننده چندانی ندارد.
صنعتگر دیگری نیز می گوید: در حال حاضر مشتری چندانی برای جهله هایی كه ساخته می شود، وجود ندارد و به ندرت كسی برای خرید این سفال ها مراجعه می كند.
علی رحیمی با اشاره به این كه در گذشته خریداران برای تهیه جهله یك هفته در نوبت قرار می گرفتند، اضافه می كند: نبود بازار فروش جهله، موجب بی رغبتی جوانان برای فراگیری این صنعت دیرینه شده است كه اگر بتوان بازارهای جدیدی برای این محصول پیدا كرد، خطر محو شدن و از بین رفتن این هنر نیز برطرف خواهد شد.
یك صادر كننده صنایع دستی هرمزگان نیز می گوید: صنایع دستی استان به دلیل ویژگی های خاص خود مانند قیمت و رنگ آمیزی مناسب در سراسر جهان مشتری دارد.
ناصر رهسپار با بیان این كه در 9 نمایشگاه بین المللی صنایع دستی حضور داشته است، ادامه می دهد: شركت كنندگان در نمایشگاه های بین المللی استقبال مناسب و بسیار خوبی از صنایع دستی هرمزگان انجام می دهند ولی برای تبدیل شدن صنایع دستی استان به یك نشان معتبر جهانی، نیازمند حمایت دولت و دریافت تسهیلات مناسب هستیم.
وی اضافه می كند: بازرگانان صنایع دستی كشورهای آفریقایی، با حجم بالایی از تولیدات كشورهای خود در نمایشگاه های بین المللی حضور می یابند و نیاز است كه صادركنندگان صنایع دستی ایران نیز حجم زیادی از این صنایع را در این نمایشگاه ها همراه داشته باشند تا موفق به تعریف بازارهای جدید صادراتی شوند.
مدیر گروه رشته صنایع دستی دانشگاه هرمزگان نیز در این خصوص می گوید: برای صنایع دستی باید كاربردها و بازارهای جدید تعریف شود و تولید این صنایع باید به سمت نیمه صنعتی شدن پیش برود.
نادر كمالی ادامه می دهد: بانوان هرمزگان یك ماه وقت خود را برای هنر خوص (س) دوزی گذاشته و لباس‌های محلی را با نوارهای نقره‌ای رنگی (خوس) كه از لابه‌لای پارچه توری گذرانده شده‌اند، تزیین می‌كنند.
به گفته كمالی این زنان هنرمند پس از یك ماه به جای آن كه دستمزدی عادلانه برای تلاشی هنرمندانه دریافت كنند، مبلغی ناچیز به دستشان می رسد و انگیزه خود را به تدریج از دست می دهند.
این درحالی است كه می توان از این دست بافته ها برای تزیین و زیباسازی داخلی خودروها و فضای داخلی ساختمان ها استفاده كرد كه در صورت ترویج این كاربردها میزان تقاضا افزایش یافته و دستمزد واقعی این افراد نیز پرداخت خواهد شد.
وی ادامه می دهد: می توان از كوزه و سفال ها همچون زمان ساسانیان برای آبیاری درختان استفاده كرد كه بازدهی آن 10 برابر بیشتر از آبیاری قطره ای است و موجب صرفه جویی فراوانی در آب و انرژی می شود.
كمالی یادآور می شود: متاسفانه بین حرف تا عمل مسوولان فاصله فراوانی وجود دارد و نباید انتظار داست با حرف، گرهی از این مشكلات باز شود.
مدیر گروه رشته صنایع دستی دانشگاه هرمزگان اضافه می كند: به نظر می رسد سازمان میراث فرهنگی كه متولی حوزه صنایع دستی در كشور است، با سیاست ارایه تسهیلات به صنعتگران كار بیهوده ای انجام می دهد زیرا این پول ها صرف خرید خودرو و وسایل دیگری می شود.
كمالی خاطرنشان می كند: برای بهبود وضعیت صنایع دستی باید دانشگاه وارد عرصه شده و به تربیت دانشجویان توانمند و كارآمد در تولید و فروش بپردازد اما دانشگاه نیز بر پرورش دانشجویان رشته های نظری متمركز شده است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان با سخنانی متفاوت می گوید: این دستگاه هر اقدامی كه بتواند برای حمایت از صنعتگران صنایع دستی انجام می دهد و در زمینه بازاریابی نیز راهنمایی لازم به صنعتگرن صنایع دستی ارایه و حتی كارگاه های بازار یابی نیز برگزار می شود ولی گاهی صنعتگران تمایلی بری بهره گیری از این راهنمایی ها ندارند.
سهراب بناوند اضافه می كند: برای فراموش نشدن رشته های صنایع دستی برنامه هایی همچون ایجاد رشته دانشگاهی صنایع دستی با همكاری دانشگاه علمی كاربردی میناب در حال پیگیری است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان خاطر نشان می كند: سال گذشته غرفه های نمایشگاه صنایع دستی هرمزگان بر اساس سهمیه و به رایگان در اختیار صنعتگران قرار گرفت.
بناوند بدون اشاره به آمار و ارقام، درآمد حاصل از تولید و فروش صنایع دستی را بسیار خوب ارزیابی می كند و می گوید: اكنون جوانان با مدارك بالای دانشگاهی به این صنعت روی آورده اند.
با شكاف و تفاوت های آشكاری كه بین گفته های تولیدكنندگان و فروشندگان و صادركنندگان صنایع دستی با اظهارنظر های متولیان دولتی این بخش وجود دارد، نتیجه گیری از این مبحث دشوار خواهد بود اما آنچه می توان با قطعیت و بر اساس مشاهده میدانی گفت، رخت بستن صنایع دستی از وسایل خانه ها و غربت جهله و سوند و تك در وطن است.
20 خرداد برابر با 10 ژوئن روز جهانی صنایع دستی نامگذاری شده است.
گزارش از : عزت الله معمار باشی خبرنگار ایرنا بندرعباس
8145/ 2094/ 2025
بندرعباس - ایرنا - صنایع دستی هرمزگان كه روزگاری همدم مردم در خانه ها بودند و در روزهای سخت،زندگی را برای آنان آسان می كردند، با ورود محصولات كارخانه ای گرفتار بی مهری شده و اكنون در وطن خود غریب مانده اند.
