جشن تیرگان با آیین های ویژه آب پاشان و شكرگزاری برداشت گندم یكی از جشن های ملی و دارای وجاهت و هویت اصیل ایرانی است كه علاوه بر منطقه فراهان در استان مركزی در برخی استان های دیگر نظیر مازندران نیز سابقه دارد و این رسم در سال 89 در فراهان به خاطر اصالت و غنای فرهنگی در فهرست آثار ملی كشور به عنوان میراث معنوی به ثبت رسیده است.
در این جشن باستانی مردم فراهان، روستاها و شهرهای اطراف آن در جوار امامزاده احمد بن علی (ع) روستای تاریخی ذلف آباد جمع می شوند و با اجرای برنامه های فرهنگی، هنری و سرگرم كننده به خاطر نعمت های خداوند در فصل درو و اولین روز تابستان شكرگزاری می كنند و با برگزاری بازارهای روز مایحتاج فصلی خود را نیز تهیه می كنند و به منزل می برند.
در این جشن تمامی نمادهای همگرایی قومی نظیر آیین های دایره وار، موسیقی، تعاون و كار جمعی و حلقه های اتصال با گروه های انسانی و وحدت با محیط وجود دارد كه این از داشته های مهم فرهنگی این خطه محسوب می شود.
دیار كهن فراهان در نخستین روز تیر در محوطه بیرون امامزاده احمد ابن علی (ع) میزبان مردم شهرهای مختلف ایران مانند همدان، ملایر، قم و تهران است كه تولیدات خود شامل سوغات، عطاری و گیاهان دارویی، انواع گل و گیاه، ابزار كشاورزی و صنایع دستی را به معرض فروش می گذارند و نوعی داد و سند مبتنی بر پاسخ به نیازهای فصلی اهالی این خطه را عرضه می كنند.
بر اساس مستندات به جای مانده در كتاب های تاریخی جشن تیرگان از زمان های ایران باستان در روز سیزدهم تیر برگزار می شد كه خاستگاه آن به داستان تیر اندازی آرش، پهلوان اسطوره ای ایران بازمی گردد.
ابوریحان بیرونی در كتاب آثار الباقیه در مورد آیین كهن تیرگان و آب پاشان آورده است: هنگامی كه افراسیاب پادشاه توران بر لشكر ایرانیان غلبه كرد، منوچهر ( پادشاه ایران ) به جنگل های مازندران پناه برد و افراسیاب لشكر منوچهر را محاصره كرد و این شاه برای حل این مشكل پیكی را نزد افراسیاب فرستاده و از او می خواهد كه از كشور ایران به اندازه پرتاب یك تیر واگذارد و باقی را بگیرد.
در كتاب آمده است: افراسیاب پشنهاد منوچهر شاه را می پذیرد و در پی آن آرش برای پرتاب تیر گزینش می شود .
در اسطوره ها چنین آمده كه آرش با قدرت پهلوانی چنان تیر از چله كمان رها می كند كه بدن سالمش غرق در جراحت می شود اما این تیر رها شده از كمان تا شهر فرغانه (شهری در خاور و افغانستان كنونی می رسد) و مرز بین ایران و توران شده و افراسیاب ناگزیر لشكر خود را از ایران بیرون می برد و ایرانیان آزاد می شوند .
در مستندات تاریخی زمان رخداد این حادثه روز سیزدهم تیرماه اشاره شده كه مردم آن را جشن می گرفتند و به شكرانه رهایی از اسارت و جنگ، شادمانی می كردند.
اگرچه خاستگاه و اهداف این جشن به پیش از دوره اسلامی باز می گردد اما مردمان خطه كهن فراهان كه از نظر كانون تمدن و جمعیتی سبقه طولانی دارد آرایه های این جشن را به مرور زمان با آمیزش با آدام و رسم های محلی و باورهای مذهبی بومی حفظ كرده و به عنوان بخشی از هویت فرهنگی آن را هر سال در روستای ذلف آباد به منصه ظهور و در معرض دید عموم قرار می دهد.
منطقه فراهان به دلیل ویژگی های اقلیمی خاص یكی از قطب های كشاورزی به ویژه كشت گندم است و بهره برداران این حوزه در نخستین روز تابستان پس از گذران فصلی پركار و طاقت فرسا از كاشت و داشت در بلندترین روز سال با خانواده هایشان به آغوش طبیعت می روند و به شكرانه نعمت توفیق برداشت محصول به درگاه خدا دعا كرده و شكرانه به جای می آورند.
یكی از جلوه های این جشن رسم آب پاشان و یا باران خواهی است كه در بسیاری دیگر از مناطق ایران نیز سبقه اجرا دارد و بنا به شرایط محیطی و فرهنگی در تاریخ های مختلف انجام می شده است.
جشن آب پاشان نمادی از اهمیت و تقدس آب در چرخه حیات است و مردم فراهان با حفظ و اجرای رسم طلب باران با مراسم آیینی نوعی تلقین و باور قلبی خود را برای ازدیاد باران از درگاه احدیت خواهانند.
در این رسم كه با شستشو و طهارت تن و خیس كردن محیط و دیگران همراه با شادی و شكر همراه است به نوعی نقش آب در زندگی كشاورزان منطقه فراهان و اهمیت آن در معیشت و زیست سالم برجسته سازی می شود.
تنیدگی آب با كشاورزی بر هیچ كس پوشیده نیست و مردم فراهان با انتخاب اولین روز تیرماه به عنوان شكرانه نعمت برداشت از زوایای مختلف جلوه ها و نعمت های دخیل در این امر را نیز سپاس و قدر می دانند.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی در گفت و گو با ایرنا در خصوص جشن تیرگان فراهان گفت: این آیین تنها جشن ساده و تفریح نیست بلكه زنجیره ای از مفاهیم بلند فرهنگی و روابط انسانی و محیط را با خود دارد.
سید محمد حسینی افزود: در این جشن مجموعه مراسم آیینی به صورت خودجوش و مردمی برگزار می شود و در سال های اخیر با هدف غنی كردن تفریح ها و مفاهیم آیینی، برنامه های نمادین شكرگزاری برداشت محصول، آوای ضرب زورخانه ای، تواشیح، نمایشگاه صنایع دستی و رسم آب پاشان با محتوای باران خواهی از سوی این اداره كل در كنار برنامه های مردمی اجرا می شود.
وی گفت: در این رسم كه نمود بارز پیوست های اجتماعی و فرهنگی در موضوعات مختلف است مردم علاوه بر خلق روزی شاد برای خود و خانواده، در دامان طبیعت با حضور در بازار روز ابزار و مایحتاج شغلی و زندگی خود را نیز تهیه كرده و كودكان و جوانترهای خانواده در این برنامه ها آموزش تقدس تلاش و اهمیت به داشته های فرهنگی را فرا می گیرند.
حسینی گفت: این جشن امسال نیز از ساعات اولیه صبح با حضور خانواده در محل امامزاده احمد بن علی (ع) آغاز شده و مردم با عبادت در این مكان معنوی و حضور در بازار روز آیین های خود را آغاز كرده اند اما جشن اصلی پس از افطار با حضور مسوولان و مقامات محلی در روستای ذلف آباد و در جوار امامزاده برگزار می شود.
فراهان بر اساس تقسیمات كشوری در سال 89 با 30 هزار و 42 نفرجمعیت به عنوان شهرستان معرفی شده است.
این خطه پاره‌ای از سرزمین تاریخی فراهان بزرگ است كه منطقه وسیعی از شمال شهر اراك تا مناطقی از شهرستان آشتیان و تفرش را در بر می‌گرفت و از غرب تا مرز استان همدان نیز می‌رسید.
بیش از 200 روستای كوچك و بزرگ در فراهان بزرگ وجود دارد كه در دشت فراهان و كوه های اطراف پراكنده‌اند. ك/4
6013/6012/1358
اراك - ایرنا - منطقه كهن و فرهنگی فراهان از توابع استان مركزی هر ساله در نخستین روز تابستان شاهد صحنه ای از آیین باستانی و رسوم جشن تیرگان است كه از دیرباز با آغاز فصل برداشت گندم به شكرانه بركت، نعمت و همبستگی با طبیعت برگزار می شده است.
