به گزارش ايرنا كامبيز مشتاق گوهري روز سه شنبه در نشست خبري به مناسبت نخستين سالگرد ثبت جهاني شهر سوخته افزود: با توجه به معرفي چهره نه چندان روشن استان در سطح كشور وجود آثار تاريخي مانند شهرسوخته مي تواند به احيا چهره واقعي آن كمك كند.
وي با بيان اينكه وجود آثار تاريخي وجه تمايز اين منطقه با ساير نقاط كشور است تصريح كرد: امروزه صنعت گردشگري در حوزه ميراث فرهنگي بيشترين آمار گردشگر را دارد و آثار باستاني و تاريخي نيز بيشتر در كشورهاي كمتر توسعه يافته و در حال توسعه وجود دارد كه وجود شهرسوخته و ساير آثار استان زمينه مناسبي را براي رونق صنعت گردشگري در اين استان فراهم مي كند.
وي با اشاره به آمادگي سه اثر تاريخي ديگر براي ثبت جهاني در اين استان اظهار داشت: مردم و رسانه ها بايد براي معرفي اين آثار قدم بردارند و اميد است با همكاري تمام سازمان ها اين سه اثر نيز به ثبت جهاني برسند.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري ادامه داد: با توجه به محدود بودن امكانات در شهر سوخته و شرايط زماني مصادف با ماه مبارك رمضان از برگزاري مراسم يك ساله شدن ثبت جهاني شهر سوخته اجتناب شد اما در طول سال برنامه هاي متعددي به مناسبت هاي مختلف در اين مكان برگزار خواهد شد.
مشتاق گوهري گفت: يكي از مشكلات بازديدكنندگان شهر سوخته نبود امكانات رفاهي نه تنها در نزديكي شهر سوخته بلكه در سطح منطقه سيستان است كه اين امر در حال پيگيري است تا بتوان با اقامت گردشگران در اين منطقه، ساير آثار تاريخي سيستان را نيز به آنان معرفي كرد.
مدير پايگاه شهر سوخته نيز در اين نشست گفت: شهرسوخته يك ميراث مادي و فرهنگي است كه به دليل نشان دادن اولين تمدن هاي شهر نشيني بشر و نيز توسعه روستا نشيني به شهر نشيني ثبت جهاني شده است.
دكتر اكبر شيرازي با بيان اينكه شهر سوخته هفدهمين اثر ثبت شده جهاني در ايران است ادامه داد: شهر سوخته تنها محوطه تاريخي در ايران است و اين امر نشان دهنده جايگاه ويژه آن در باستان شناسي ايران و جهان است.
وي تصريح كرد: اين مكان حدود پنج هزار و 200 سال قبل بوجود امده و تقريبا چهار هزار سال قبل با جمعيتي نزديك به شش هزار نفر به دليل دور شدن مسير رودخانه هيرمند از آن، از بين رفته است.
وي اظهار داشت: فعاليت هاي ما در حوزه جهاني شامل معرفي محوطه شهرسوخته به بازديدكنندگان، حفاظت مرمت و پايش آن و تداوم پژوهش ها و نيز افزايش شناخت شهر سوخته است.
در روزگاران دور كه بشر تازه يك‌جا نشين شده بود، شهري در سيستان پديد آمد كه به گفته‌ي باستان‌شناسان به لحاظ بافت شهري، جمعيت، برنامه ريزي شهري و غيره نخستين شهر جهان بود. شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بيش از پنج هزار سال قدمت، به عنوان بزرگ‌ترين استقرار شهرنشيني در نيمه‌ي شرقي فلات ايران، نمونه‌اي منحصر به فرد و حكايت‌گر واقعي علم، صنعت و فرهنگ گذشته‌هاي دور اين مرز و بوم است.
شهر سوخته واقع در ۵۶ كيلومتري زابل در شمال استان سيستان و بلوچستان و در حاشيه جاده زابل - زاهدان در ۳۲۰۰ سال قبل از ميلاد پايه گذاري شده و مردم اين شهر در چهار دوره بين سال‌هاي ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از ميلاد در آن سكونت داشته اند. محوطه باستاني شهر سوخته در هزاره دوم و سوم قبل از ميلاد، توسط مهاجراني كه از چهار گوشه به آن مهاجرت كرده‌اند، بنا شده است.
سند يا كتيبه اي كه نام واقعي و قديمي اين شهر را مشخص كند هنوز به دست نيامده و به دليل آتش سوزي در دو دوره زماني بين سال هاي 3200 تا 2750 قبل از ميلاد 'شهر سوخته' ناميده مي شود.
«كلنل بيت» يكي از ماموران نظامي بريتانيا از نخستين كساني است كه در دوره قاجار و پس از بازديد از سيستان به اين محوطه اشاره كرده و نخستين كسي است كه در خاطراتش اين محوطه را شهر سوخته ناميده و آثار باقيمانده از آتش سوزي را ديده است. پس از او «سر اورل- اشتين» با بازديد از اين محوطه در اوايل سده حاضر، اطلاعات مفيدي در خصوص اين محوطه بيان كرده است. بعد از او شهر سوخته توسط باستان‌شناسان ايتاليايي به سرپرستي«مارتيسو توزي» از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسي و كاوش قرار گرفت.
شهر سوخته داراي تشكيلات مرتب و منظمي بوده و از بعد سازمان‌دهي اجتماعي نيز جزو شهرهاي پيشرفته‌ي زمان خود بوده است. وجود نظام مرتب و منظم آب‌رساني و تخليه‌ي فاضلاب، دانش پزشكي پيشرفته و صدها عامل ديگر بر اهميت آن افزوده است.
اين شهر از نادرترين شهرهاي باستاني است كه در آن، زنان عهده دار امور مالي خانواده‌شان بوده‌اند.بر مبناي يافتههاي باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هكتار وسعت دارد و بقاياي آن نشان مي‌‌دهد كه اين شهر داراي پنج بخش مسكوني واقع در شمال شرقي شهر سوخته، بخش‌هاي مركزي، منطقه صنعتي، بناهاي يادماني و گورستان است كه به صورت تپه‌هاي متوالي و چسبيده به هم واقع شده اند. هشتاد هكتار از گستره شهرسوخته را بخش مسكوني تشكيل داده است.
شهر سوخته مركز بسياري از فعاليت‌هاي صنعتي و هنري بوده، در فصل ششم كاوش در شهر سوخته نمونه‌هاي جالب و بديعي از زيورآلات به دست آمد. در جريان حفاري‌هاي فصل هاي گذشته در شهر سوخته مشخص شد كه با توجه به صنعتي بودن شهر سوخته و وجود كارگاه‌هاي صنعتي ساخت سفال و جواهرات در اين منطقه، ساكنان شهر سوخته از درختان موجود در طبيعت محوطه براي سوخت استفاده مي‌‌كرده اند. در شهر سوخته انواع سفالينه‌ها و ظروف سنگي، معرق كاري، انواع پارچه و حصير يافت شده كه معرف وجود چندين نوع صنعت، به ويژه صنعت پيشرفته پارچه بافي در آنجاست. تاكنون ۱۲ نوع بافت پارچه يكرنگ و چند رنگ و قلاب ماهيگيري در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم اين شهر با استفاده از نيزارهاي باتلاق‌هاي اطراف هامون سبد و حصير مي‌‌بافتند و از اين ني‌ها براي درست كردن سقف هم استفاده مي‌‌كردند. صيد ماهي و بافت تورهاي ماهيگيري نيز از ديگر مشاغل مردمان شهر سوخته بوده است. شهر سوخته بدون شك جز شهرهاي بسيار پيشرفته زمان خود بوده است.
برخي پيشرفت هاي شگفت انگيز شهر سوخته كه در جريان كاوشهاي مختلف بدست آمده شامل:
نخستين چشم مصنوعي جهان
براي نخستين بار در شهر سوخته يك چشم مصنوعي متعلق به 4800 سال پيش كشف شد. اين چشم مصنوعي متعلق به زني 25 تا 30ساله بوده كه در يكي از گورهاي شهر سوخته مدفون شده بوده است. چشم مصنوعي در داخل حفره چشم جمجمه كشف شده از اين زن ديده مي‌شود.
چشم مصنوعي يافت شده در چشم چپ او كار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان نزديك به 4500 سال از ساخته شدن آن هنوز سالم است. جنس اين چشم مصنوعي هنوز بطور كامل مشخص نشده است اما به نظر مي رسد در ساخت آن از قير طبيعي مخلوط به نوعي چربي جانوري استفاده شده است. در روي اين چشم مصنوعي ريزترين مويرگهاي داخل چشم توسط مفتول‌‌هاي طلايي به قطر كمتر از نيم ميليمتري طراحي شده‌اند. مردمك اين چشم در وسط طراحي شده و تعدادي خطوط موازي كه تقريباً يك لوزي را تشكيل مي‌دهند در پيرامون مردمك ديده مي‌شود.
سيد منصور سيد سجادي سرپرست گروه باستان شناسي شهرسوخته مي گويد: براي نخستين بار در شهر سوخته يك چشم مصنوعي پيدا شد . مطالعات اوليه نشان داده است كه چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6705 مصنوعي بودهاست . همين مطالعات نشان مي دهند كه زير طاق ابروي زن مذكور آثار آبسه ديده مي شود. به علت طول زمان زيادي كه بخش زيرين اين چشم مصنوعي با پلك چشم در تماس بوده است آثار ارگانيكي پلك چشم نيز در روي آن مشهوداست . جنس و ماده اي كه چشم مذكور با آن ساخته شده است هنوز به دقت روشن نشده و تشخيص آن به آزمايشهاي بعدي موكول شده است اما به نظر مي رسد كه چشم مزبور از جنس قير طبيعي كه با نوعي چربي جانوري مخلوط شده ساخته شده است.
در روي اين چشم مصنوعي ريز ترين مويرگهاي داخل كره چشم توسط مفتول هاي طلايي به قطر كمتر از نيم ميلي متر طراحي شده اند مردمك چشم در وسط طراحي شده و جز از آن تعدادي خطوط موازي كه تقريباً يك لوزي را تشكيل مي دهدند درپيرامون مردمك ديده مي شود از دو سوراخ جانبي واقع در دو سوي اين چشم مصنوعي جهت نگهداري و اتصال آن به حدقه چشم استفاده مي شده است . بررسي هاي انسان شناسانه نشانداده كه به احتمال بسيار زياد زن مزبور داراي سني بين 25 تا 30 سال بوده و دو رگه (سياه و سفيد) بوده است . اشياء پيدا شده در اين قبر دو قسمتي عبارت بوده اند از ظرفهاي سفالي ، مهرهاي تزييني ، يك كيسه چرمي و يك آينه مفرقي . قدمت اين قبر و چشم مصنوعي به حدود 2800 سال پيش ازميلاد مي رسد . مطالعه جهت دستيابي به اطلاعات بيشتر در مورد چشم و اسكلت ادامه دارد.
جراحي مغز
يكي از شگفت‌انگيزترين يافتههاي اين شهر، پيدايي نشانه‌هاي كهن‌ترين جراحي مغز درشهر سوخته است. جمجمه‌اي از دختر دوازده يا سيزده ساله كه در 4800 سال پيش، پزشكان آن ديار براي درمان بيماري هيدروسفالي (جمع شدن مايع درجمجمه) بخشي از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحي كردند كه مدت‌ها بعد از اين عمل زنده مانده است.
خط كش 5 هزار ساله
در كاوش هاي انجام گرفته در شهر سوخته يك خط كش ساخته شده از چوب آبنوس كشف شد. دكتر سيد سجادي، درباره خط كش كشف شده گفت: اين خط كش به طول 10 سانتيمتر با دقت نيم ميليمتري و از جنس چوب آبنوس است. كشف خط كش در شهر سوخته سيستان نشانگر اين است كه ساكنان اين شهر باستاني داراي پيشرفت هاي زيادي در زمينه علم رياضيات بوده اند.
قديمي ترين تخته نرد جهان
از گور باستاني موسوم به شماره 761 كهن ترين تخته نرد جهان به همراه 60مهره ي آن در شهر سوخته پيدا شد. اين تخته نرد بسيار قديمي تر از تخته نردي است كه در گورستان سلطنتي «اور» در بين النهرين پيدا شده بود.
اين تخته نرد از چوب آبنوس و به شكل مستطيل است. روي اين تخته نرد، ماري كه ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. اين تخته نرد ۲۰ خانه بازي و ۶۰ مهره دارد. مهره ها كه در يك ظرف سفالي در كنار تخته نرد قرار داشتند از سنگ هاي رايج در شهر سوخته يعني از لاجورد، عقيق و فيروزه است.
نخستين انيميشن جهان
باستان شناسان هنگام كاوش در گوري 5 هزار ساله جامي را پيدا كردند كه نقش يك بز همراه با يك درخت روي آن ديده مي شود. آنان پس از بررسي اين شي دريافتند نقش موجود بر آن برخلاف ديگر آثار به دست آمده از محوطه‌هاي تاريخي شهر سوخته، تكراري هدفمند دارد، به گونه‌اي كه حركت بز به سوي درخت را نشان مي دهد. هنرمندي كه جام سفالين را بوم نقاشي خود قرار داده، توانسته است در 5 حركت، بزي را طراحي كند كه به سمت درخت حركت و از برگ آن تغذيه مي كند.
باستان‌شناسان با نزديك كردن اين تصاوير به يكديگر موفق شدند نمونه‌اي ازيك تصوير متحرك را در قالب يك فيلم 20 ثانيه‌اي به دست آورند.
سرپرست تيم كاوش در شهر سوخته درباره اين كشف گفت: «حركت بز به سوي درخت و تغذيه او از برگ درختان در 5 حركت مصور شده است. در اين تصاوير نه تنها بز به سمت درخت حركت مي‌كند، بلكه جهش وي و پريدن بز روي برگ درختان كاملا ديده مي‌شود.»
به گفته اين باستان‌شناس، بز از جمله حيواناتي است كه در رسيدن به ارتفاعات تبحر داشته و مي‌تواند با يك حركت جهشي به سمت بالا حركت كند. هنرمند نقاش شهر سوخته‌اي، با دقت و زبردستي موفق به تصوير كردن جهش اين بز شده است.
از اين جام براي نوشيدن استفاده مي‌شده است. ارتفاع اين جام 10 سانتيمتر است و روي يك پايه استوار شده است.
دكتر سيد سجادي درباره منحصر به فرد بودن اين تصاوير در دنياي باستان گفت: تاكنون در دوره‌هاي پيش از تاريخي چنين تصاويري ديده نشده و ما براي اولين بار به اين تصوير در شهر سوخته برخورد كرده‌ايم. در بسياري از ظروف، اشكالي را مي‌بينيم كه تنها تكرار شده‌اند، اما حركتي در آنها ديده نمي‌شود. تحقيقات ما نشان داده است كه اين نقش، قديمي‌ترين ايده مردمان باستان براي ارايه «تصوير متحرك» و به تعبير امروزي «انيميشن» است.
از ديگر اشياي مهم از ميان هزاران شي يافت شده، مي‌توان از سفال با امضاي سفال‌گر بر روي آن، چكش، سوزن، شهرك‌هاي مسكوني و ساختمان‌هاي همه‌گاني هم‌چون آپارتمان، بذر خربزه، حبوبات، ماهي خشك كرده، برنج، زيره، كوره‌هاي سفالگري، كوره‌هاي ذوب فلزات، دكمه، تبر، بندكفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب‌هاي چوبي، كفش، كمربند و غيره نام برد.
7311 / 6081
زاهدان- ايرنا- مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان گفت: شهر سوخته به عنوان يك سايت تاريخي و تنها اثر ثبت شده جهاني سيستان و بلوچستان اهميت ويژه اي در معرفي و شهرت جهاني اين استان دارد.
